Бастауыш сыныпта есеп шығаруда көрнекілікті пайдалану әдістемесі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2 Бастауыш мектепте есеп шығаруда көрнекілікті пайдалану әдістемесі жүзеге асырудың  педагогикалық - тәжірибелік жұмыс

 

2.1  Эксперименталды  жұмысын ұйымдастыру

 

Есеп шығару – бұл  оқу материалды меңгеру, математикалық  дамуының көрсеткіштін бірі. Бірінші  күннен бастап бала есептермен кездеседі. Есеп шығару баланың математиканың түсініктерді ұғыну, қоршаған ортадағы байланыстарды қабылдау дағдыларға жол береді. Осы мәселерді шешуіне бағытталған педагогикалық-тәжірибелік жұмысымызды ұйымдастырдық.

Эксперимент Павлодар облысы Кашыр ауыданы, Оспанова атындағы №3 жалпы орта білім беру мектебінде өткізілді. Экспериментке қатысқан оқушылардың жалпы саны – 45 бала, оның ішінде эксперименталды 4 «А» сыныбында – 22 оқушы, бақылау 4 «Ә» сыныбында – 23 оқушы.

Эксперименталды жұмысының мақсаты - егер бастауыш мектеп мұғалімі есеп шығару оқытуда көрнекілікті жүйелі түрде қолданылса, онда оқушылардың математика есептерін шығару біліктіліктері, математика пәніне қызығушылығы, білім деңгейі, логикалық ойлау арта түседі – деген болжамды дәлелдеу.

Есеп шығаруға үйрету – күрделі үдеріс, оның табыстылығы  бірқатар факторларға байланысты. Солардың ең маңыздысы – есеп шығаруда оқушылардың  өз бетінше еңбек етуін ұйымдастыру, яғни оқушылардың қандай да бір дәрежеде есеппен өз бетінше жұмыс істеуін қамтамасыз ету. Бүгінгі таңда оқу үдерісінде орын алып отырған басты кемшілік – оқыту тәжірибесінде оқушыны математикаға алғаш үйретуде және өз бетінше жұмыс жасауын ұйымдастыруда, сонымен қатар есепті шығаруға үйретуде, мықты есептегіш дағдыны қалыптастыруда білім мен білік, дағдыны ескере алмауында.

Нақты мәліметтерді алу  үшін, эксперимент басталғанға дейін  мына жайтқа көз жеткізу керек  болды: эксперименталды сыныптың оқушылары  дайындық деңгейі жағынан бақылау  сынып оқушыларымен салыстырғанда  ешқандай басым еместігін дәлелдеу қажет болды. Ол үшін оқу жылының басында экспериментке қатысушы екі 4-ші сыныптарда бақылау жұмысы жүргізілді. Оның мақсаты оқушылардың есептерді шығару біліктіліктерінің  қалыптасу деңгейін анықтау болатын. Осы жұмыстың мазмұнын келтірейік (бір нұсқасын).

№ 1. Екі қаланың ара  қашықтығы 900 км. Бір мезгілде бір-біріне қарама-қарсы поезд жолға шықты. Бірінші поезд жолдың бестен бір  бөлігін, екінші поезд үштен бір  бөлігін жүріп өтті. Поездар бір-бірінен  қашықтықта келе жатыр?

1 Есептің мәтінін мұқият оқып, талдандар.

2 Есептің сөздік мәтінін  математикалық тілге аударындар.

3 Есепті шығарындар

4 Есептің жауабын жазып,  табылған шешімді зерттендер.

№2. 70 және 30 сандарын пайдаланып, есеп құрастырындар.

 

1 кесте - Айқындаушы  эксперимент барысында бақылау жұмысының нәтижесі

 

Бақылау жұмысында тексерілетін біліктер	Сәйкес тапсырмалардың орындау %
	Дұрыс орындады		Дұрыс орындамады		Орындамағандар
	ЭС	БС	ЭС	БС	ЭС	БС
Есептің сұрағын жазу біліктілігі	29	31	16	16	55	53
Есептің қысқаша жазуын орындау біліктілігі	35	34	46	37	19	29
Есептің суретін салу біліктілігі	41	43	24	31	35	26
Есептің сөздік мәтінін  математикалық тілге көшіру біліктілігі	40	42	38	41	22	17
Табылған шешімді жауабын  жазу біліктілігі	45	47	47	43	11	10
Есептің  жауабын жазу біліктілігі	49	48	11	8	40	44
Шешімнің нәтижесін  бағалау біліктілігі	38	41	22	30	40	29
Сандық мәліметтері  бойынша есеп құрастыру біліктілігі	33	32	50	45	24	23

 

Сонымен эксперименталды  және бақылау сыныптардағы білім  деңгейі шамамен бірдей болып  шықты, бірақ бақылау жұмысының кейбір тапсырмаларын орындау деңгейі бақылау сыныбында жоғарлау екендігі байқалды. Дегенмен, жалпы алғанда есеп шығару біліктілігінің көрсеткіші эксперименталды сыныптың оқушыларын бақылау сыныбының оқушыларымен салысырғагда ешқандай артықшылық көрсетпеді. Бұл қорытынды 1 кестнің нәтижесі бойынша алынды. Мысалы, есептің қысқаша жазуын орындау біліктілігін алып қарасақ, онда бақылау сынып оқушыларының 34%-ы дұрыс орындаған, ал эксперименталды сынып оқушыларының 35%-ы, бақылау сынып оқушыларының 37%-ы, эксперименталды сынып оқушыларының 46%-ы қателер жіберген. Осы тапсырманы орындауға бақылау сынып оқушыларының 29%-ы және эксперименталды сынып оқушыларының 19%-ы мүлдем кіріспеген. Эксперименталды сынып оқушыларының 55%-ы есептің сұрағын ажырата алмайды. Осы сынып оқушыларының 35%-ы есептің суретін салуды мүлдем орындамаған. Бұл тек есепті шығару тәсілін іздестіру барысында ғана емес, оның дұрыс шешімін алуға да теріс ықпал жасайды. Алынған нәтижелерді талдау үшін әрбір категория бойынша дұрыс жауап берілген тапсырмалар «жоғары», «орташа» және «төмен» болып бөлінген.

1 сурет  ЭС бақылау жұмысының  нәтижелері

(анықтаушы кезең)

 

2 сурет  БС бақылау жұмысының  нәтижелері (анықтаушы кезең)

Сонымен қатар, математика пәні бойынша жалпы сабақ үлгерімі маңызды критерий болып саналады.

Анықтаушы эксперименттің математика пәнінен оқушылардың  үлгерімі бойынша мәлімет төмендегі  кестеде көрсетілген (Кесте 2).

 

2 кесте – Математика пәнінен оқушылардың үлгерімі

 

Топ	деңгейі
	Жоғары (тек қана «5»)	Орташа («5», «4», «3»)	Төмен (тек қана «3»)
ЭС (22 оқушы)	9% (2 оқушы)	68% (15 оқушы)	23% (5 оқушы)
БС (23 оқушы)	17% (4 оқушы)	74% (17 оқушы)	9% (2 оқушы)

 

 

3 сурет  Математика пәнінен оқушылардың үлгерімі

(анықтаушы кезең)

 

Математика пәнінен  оқу үлгерімі бойынша бақылау  сыныпта 4 оқушы - жоғары, 17 оқушы –  орташа, 2 оқушы – төмен деңгейді көрсетті.

Эксперименталды топта 2 оқушы - жоғары, 15 оқушы – орташа, 5 оқушы – төмен деңгейді көрсетті.

Кез келген ойлау тек  қабілеттердің жете дамуында ғана болады. Ойлау деңгейі адамның  математикалық  қабілеттерін нақты, дәл бағалауға  тікелей әсер ететініне еш күмән  жоқ.

Біздің тәжірибемізде  математикалық ойлау қабілеттерінің деңгейін түрлі-түрлі тапсырмаларды  шешу арқылы анықтауға тырыстық. Ол үшін біз Р. Немовтың тәжірибелік тесттерін пайдаландық.

Анықтаушы эксперименттің «Логикалық» деңгейі бойынша  тест нәтижелері төмендегі кестеде  көрсетілген (Кесте 3).

 

3 кесте  - «Логикалық» критерий бойынша тест нәтижелері

 

Топ	деңгейі
	Жоғары	Орташа	Төмен
ЭС (22 оқушы)	13,6% (3 оқушы)	54,5% (12 оқушы)	31,9% (7 оқушы)
БС (23 оқушы)	13% (3 оқушы)	65,2% (15 оқушы)	21,8% (5 оқушы)

 

 

4 сурет  «Логикалық»  критерий бойынша салыстырмалы нәтижелері

 

«Логикалық» критерий бойынша  бақылау топта 3 оқушы - жоғары, 15 оқушы  – орташа, 5 оқушы – төмен деңгейді көрсетті.

Эксперименталды топта 3 оқушы - 12 оқушы – орташа, 7 оқушы  – төмен деңгейді көрсетті.

Эксперименталды 13,6% (3 оқушы) жоғары, 54,5% (12 оқушы) орташа, 31,9% (7 оқушы) төмен деңгейді көрсетті.

Бақылау сыныбында 13% (3 оқушы) жоғары, 65,2% (15 оқушы) орташа, 21,8% (5 оқушы) төмен деңгейді көрсетті.

Қызығушылқтың деңгейін анықтау үшін балаларға келесі сұрақтар жүйесі ұсынылды.

Сауалнама

1. Математика сабағы ұнатама? Себебі.
2. Саған математика сабағында жұмыс істеу қалай ұнатады?
3. Математика туралы көп білгің келе ме?
4. Қызықты математика туралы кітаптар ұнай ма?
5. Математика сабағында көрнекілікті  пайдалануы ұнатама?

Нәтижелер келесідей  болды. Эксперименталды және бақылау  сыныптарында балаларға математика сабағы ұнайды. Бірақ олар қиындықтармен  кездесе, кейбір кезде есептер дұрыс  шеше алмаса көңіл-күйдері түседі.

«Математика туралы көп  білгің келе ме?» деген сұраққа  олар қанағанаттанарлықсыз жауап берді. Бірақ «Қызықты математика туралы кітаптар ұнай ма?» деген сұраққа Эксперименталды топтан 4 адам, бақылау тобынан 2 оқушы «иә» деп жауап берді. Біз бұны былай түсіндіре аламыз, қазіргі күні балаларға арналған математика сабағына байланысты көп кітаптардың ішінде төменгі мектеп жасындағыларға арнайы жазылғандары өте аз. Бұндай кітаптар көбінесе ересек балаларға арналып жазылған. Жаңа технологияны математика сабағына енгізу туралы сыныптың пікірі әртүрлі. Бұл сұрақты эксперименталды топтың 7 оқушысы қолдады, 13 адам «аса емес» деп жауап берді, «жоқ» деген жауапты эксперименталды топтың 2 оқушысы берді.

Сөйтіп, сауалнама жүргізу  барысында біз төменгі сынып  оқушыларының математика сабағына деген  қызығушылықтары бірталай жоғары екенін көрдік. Олар математика әлемі туралы көп білгілері келеді. Өкінішке орай аталмыш тақырыпқа арналған кітаптар, бағдарламалар бүгінгі күні жоқтың қасы. Бұған біз мектеп пен ауыл кітапханаларында болып көзіміз жетті. Төменгі сыныптағы балалардың қажеттілігі мен оларды қанағаттандырудың мүмкін еместігі қарама-қайшылық туғызады. Бұдан шығудың жолы біз көрнекілікті жүйеле түрде қолдану деп ойлаймыз.

Бастапқы эксперименттің «Қызығушылық» критерий бойынша  тест нәтижелері төмендегі кестеде  көрсетілген (Кесте 4).

 

4 кесте - «Қызығушылық» критерий бойынша тест нәтижелері

 

Топ	деңгейі
	Жоғары	Орташа	Төмен
ЭС (22 оқушы)	4,5%	50%	45,5%
БС (23 оқушы)	17,5%	56,5%	25%

 

«Қызығушылық» критерий бойынша бақылау сыныпта 1 оқушы  – жоғары (жауаптары тек қана «иә»), 11 оқушы – орташа (жауаптары «аса емес», «аңда саңда»), 10 оқушы –төмен деңгейді (жауаптары тек қана «жоқ») көрсетті. Эксперименталды сыныпта 4 оқушы - жоғары, 13 оқушы – орташа, 6 оқушы – төмен деңгейді көрсетті.

Жалпы эксперимент басындағы  екі сынып оқушылардағы қалыптасқан қызығушылықтарын төмендегі диаграмма көмегімен қорытындылауға болады.

 

 

5 сурет  «Қызығушылық»  критерий бойынша салыстырмалы  нәтижелері

 

Оқушылардың математика сабағында интеллектуалдық қабілетінің  дамуы бойынша сыналушылардың көпшілігінде орта және жоғары деңгей басым болды. Осы жүргізілген әдістемелер бойынша, яғни қызығушылық қабілеті, логикалық ойлау қабілеттерінің деңгейін жалпылай қарайтын болсақ, сыналушылардың білім деңгейінен гөрі қызығушылық қабілеті аздап төмендеу көрсеткіш байқатады.

 

2.2 Бастауыш сыныпта есеп шығаруда көрнекілікті пайдалану әдістемесін жүзеге асыру

 

Осыдан кейін эксперименталды  сыныпта математика оқыту барысында  біз жасалған әдістемемен педагогикалық-тәжірибелік  жұмысын жүргіздік.

Жоғарыда берілген зерттеу  нәтижелері бойынша даму деңгейінде төмен көрсеткіш көрсеткен балалармен дамытушылық және түзету бағдарламасы жүргізілді.