Жергілікті басқарудың әлемдік тәжірибелері

МАЗМҰНЫ:

 

КІРІСПЕ ...................................................................................................................3 
 
1 ЖЕРГІЛІКТІ ӨЗІН ӨЗІ БАСҚАРУДЫҢ МӘНІ МЕН ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ....................5 
1.1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен мазмұны……................……5 
1.2. Жергілікті өзін-өзі басқарудың экономикалық механизмдері............…....8 
1.3. Жергілікті өзін - өзі басқарудың шетелдік модельдері...............................11 
 
2 Жергілікті басқарудың әлемдік тәжірибелері.........................................16 
2.1 Шығыс азиялық басқару құрылымы.............................................................16

2.2 Еуропалық өзін-өзі  басқару құрылымы мен тәжірибелері .....................18 
 
Қорытынды ..........................................................................................................23 
Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................................26

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Мемлекеттік билікті орталықсыздандыру  мен қоғамды демократияландыру  аясында жергілікті мемлекеттік  басқаруды жаңартуды саясаттанулық  тұрғыда зерттеу бүгінгі күннің өскелең талабы.  
Саяси  жаңарудың барлық кешенінің шешімі жағдайдың тұрақсыздануына, азаматтық жанжалдар мен сілкіністерге жол берілмеуіне негізделген. Еліміздің Президенті Н.Назарбаев саяси реформаларды жүзеге асыру жолындағы асығыстыққа өзінің қарсы екендігін үнемі ескерте отырып, саяси реформаларды іске асыру кезінде көп этностық қоғамда рухани келісім мен тұрақтылықты сақтап қалу қажет екендігін түсіндіреді. «Мен эвалюциялық дамудың, яғни қоғамды бірте-бірте, обьективті жағынан даярланған реформалаудың жақтаушысымын» - дейді Н.Назарбаев.

Жергілікті өзін - өзі  басқаруды аумақтық ұжым тікелей  сайлау жолымен, сондай–ақ халық  топтары жинақы тұратын аумақты  қамтитын селолық және қалалық жергілікті қауымдастықтардағы сайланбалы және өзін - өзі басқару органдары арқылы жүзеге асырады. 
Жергілікті өзін - өзі басқару органдарына іс жүзінде танылған қоғамдық өзін - өзі бақару комитеттері, жолдастық соттар, ерікті халық жастары, көше, үй және квартал комитеттері, халықтың өз күштерімен құрған өзге де ұйымдары жатады.

Жергілікті өзін - өзі  басқару нысандарына халықтың жергілікті сұрау салуын, жиналыстары мен  нысандарын, халықтың тұратын жеріндегі  кәсіби және өзге де ерік білдірулерін жатқызуға болады. 
Мемлекетті экономикалық, әлеуметтік және саяси жағынан одан әрі демократияландыруда жергілікті шаруашылықты басқаруды жетілдіруде әкімшілік - экономикалық механизмдердің алатын орны бөлек. Мемлекеттің негізгі қызметті ұлттық егемендікті, меншік құқын, заңды және тәртіп сақтауды қорғау және ақша айналысын, сыртқы сауданы реттеу және тағы да басқалай болып келсе, жергілікті шаруашылықты басқару аясына жергілікті бюджетті бекіту, жергілікті салықтарды белгілеу, жергілікті халыққа білім беру мен денсаулық сақтау, әлеуметтік көмек беру, ауылды көгалдандыру, тазалық жұмыстарын жүргізу сияқты барлық қызмет түрлерімен қамтамасыз ету және т.б. кіреді.

"Қазақстан - 2030" Стратегиясында  қазіргі заманғы мемлекеттік  қызмет пен мемлекеттік басқару  құрылымын құру мемлекеттің ең  шешуші міндеттерінің бірі ретінде  белгіленген. Осы құжатта атап  көрсетілгендей, мемлекеттік басқару  біртіндеп орталықсыздандырылып, үкімет  ықшам әрі кәсіби деңгейде  болып, неғұрлым маңызды міндеттерді  шешуге қарай жұмылдырылады. Әрбір  министрлік пен ведомство өздеріне  тән емес қызметтерді орталықтан  аймақтарға және мемлекеттен  жеке секторға бере отырып, олардан  арылады. Бірақ ол қызметтерді  жергілікті жағдайда іске асыру  экономикалық механизмдерді қолдануға  бағытталуы тиіс. 
Жергілікті шаруашылықты басқаруда экономикалық механизмдерді қолданудың ерекшелігін оның әлеуметтік мәселелер бойынша тиімді әрі уақытында шешім қабылдай алатындығынан көре аламыз. Жергілікті халықты еңбекпен қамтуда, оларды мамандық бойынша қайта даярлау мәселесі де жергілікті басқару органдарының өкілеттігіне беріледі. Мәселен, олардың келесі жылдан бастап шетелдік инвесторларға мынадай шарт қоюға құқықтары бар: Инвесторлар бір жыл ішінде жергілікті белгілі бір салалар бойынша даярлайды, белгіленген уақыт өткен соң халық еңбекпен қамтылып, шетелден келген жұмыс күші өз елдеріне қайтарылады. 
Экономиканы мемлекеттік реттеу елдің экономикалық саясатымен байланысты және оны жүзеге асыруға бағытталады. Елдің әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламасында аймақтық экономикалық саясаттың алатын рөлі зор.

Мемлекеттік реттеудің экономикалық пен бірге әкімшілік және институционалдық та механизмдері де бар. Әкімшілік тұтқалардың  жиынтығы құқықтық инфрақұрылымдарды  қамтамасыз етумен байланысты іс-әрекеттерді  реттеуді қамтитын болса, экономикалық шараларға қаржы (бюджет, фискалды), ақша-несие (монетарлы) саясаты, бағдарламалау  және болжау мәселелері жатқызылады. Жалпы  алғанда, "қаржы саясаты" түсінігі - ауқымды категория. Ол екі жақты  түсінік береді. Біріншіден, ол экономикалық саясат мақсатын, екіншіден, қаржылық шараларды жүзеге асыру механизмдерін  білдіреді. Қаржыдан жергілікті басқаруда  туындайтын бюджетаралық қатынастар мәселесі күн тәртібіне шындап қойылып  отыр

Курстық жұмыстың мақсаты  – дамыған шетелдік мемлекеттердің жергілікті жерлердегі өзін–өзі басқару  тәжірибелерін пайдалана отырып, экономикамызды көтеруге үлес қосу. Жұмыстың өзекті мәселесіне – еліміздегі жергілікті өзін - өзі басқарудың мәні мен қоғам  өміріндегі                маңызы, оның құрылымы, қызметі мен  облыстық                                          деңгейде  басқару әдістерін жан-жақты  ашып көрсету. 
Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Жергілікті өзін өзі  басқарудың мәні мен теориялық  негіздері  
1.1. Жергілікті өзін-өзі басқарудың мәні мен мазмұны

 

Мемлекеттің даму барысында  аймақтардың және олардың билік  ететін органдардың арта түсуі жергілікті тар мағынада қалып қоймай, дүние  жүзілік тенденция ретінде ұсынылады. Оған мынадай көптеген жағдайлар  әсер етеді :

• өмірдің әлеуметтік жағы және адам факторының басым роль атқаруы;
• аймақтардың өзара байланыстарының едәуір ұлғаюы;
• еңбек ресурстары жылжымалығының күшейе түсуі;
• аймақтардың өндіріс құрылымы мен инфрақұрылымының күрделене түсуі;
• Территориялық еңбек бөлінісі әрі оның тереңдей түсуі мен халықаралық маңызының артуы үдейеді.

Бұл тенденцияның дамуы, біріншіден, мемлекет пен аймақтар  арасында басқару функцияларын қайта бөлу, қайта қарастыру; 
Екіншіден, мемлекеттік территориялық басқару мен жергілікті өзін өзі басқарудың ең жақсы үйлесімін көздейді.  
Бұл жағдай Қазақсанға да тән, себебі мемлекттік тәуелсіздік құру экономикалық дамыған аймақтарсыз, кеңейтілген әлеуметтік инфра- құрылымсыз мүмкін емес.

Егеменді мемлекеттің  аймақтық саясатын анықтай түсу өте  қажетті заңдылық. Осы саясаттың  негізгі көрсеткіші болып өндірушілер  мен тұтынушылардың экономикалық бостандығы мен іскерлігі есептеледі. Тауар  өндіруші түбінде тек тұтынушы алдында  ғана экономикалық жауаптымын деп есептеуі керек. Аймақтар мен шаруашылық бірліктерінің  өзін өзі дамытудың міндетті түрдегі  жағдайлары мыналар болып есептеледі: өзін өзі басқару , серіктестік қалаудағы  бостандық, өндіріс құрал жабдықтар  рыногы валюталық қаражат және басқа  элементер. Сонымен қатар, аймақтық басқару жалпы республиканың  және облыстардың ерекшеліктерін барлық түрлерін барынша қамтуы тиіс.

Жергілікті өзін-өзі басқару  жүйесін дамыту экономикалық өркендеудің, әлеуметтік әл-ауқаттың және азаматтық  қоғамды қалыптастырудың басты  шарттарының бірі болып табылады. Қазақстан Республикасындағы жергілікті өзін-өзі басқарудың қалыптасуы - бұл азаматтық қоғамның қалыптасуы және дамуымен, елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының жалпы деңгейімен, жергілікті халықтың өміріне тікелей әсер ететін басқа да факторлармен және шарттармен байланысты көп кезеңді және серпінді үдеріс. Алайда қазіргі уақытта жергілікті өзін-өзі басқаруды ұйымдастыру мен жүзеге асыруда бірқатар мәселелер орын алып отыр. Әлемнің дамыған елдерінде жергілікті өзін-өзі басқару бірнеше кезеңде құрылғаны және осы үдеріс бірнеше оншақты жылдарға созылғаны белгілі. Қазақстанда белгілі бір уақыт ішінде жергілікті өзін-өзі басқару мәселесі зерттелуде және талқылануда, бұл мәселе біздің еліміздің жағдайы мен нақтылығына сәйкес келетін жергілікті өзін-өзі басқару үлгісін таңдауға келіп тіреледі. Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қалыптасуы мен даму үдерісі жақында басталды және әлі жалғасуда. Заңнама базаны, қолдану практикасын қайта қарауды, ең қиыны – халықтың ділін қайта бағдарлауда үлкен жұмыстар атқару қажет болып отыр.

Мемлекетті басқарудағы  көптеген функциялар жергілікті басқаруға  рационалды түрде орталықтандыру. Жергілікті басқару бұл- жергілікті қатардағы  негізгі құрал емес, ол – барлық мемлекеттік басқарудағы мекеменің  негізгі жүйесі.

Жергілікті өзін-өзі басқарудағы  принциптер демократиялық мемлекетте ең қажетті құрал болып табылады. Осындай сұрақтарды актуальды түрде  қарастырайық. Жергілікті басқару мен  өзін-өзі басқаруда заң мен  экономикалық анықтамаларсыз түсіндіру  оңайға соқпайды.

Жергілікті өзін-өзі басқару - өз бетімен экономикалық, әлеуметтік, саяси сұрақтарды шеше алады.

Жергілікті басқару – мемлекеттік басқару функцияларын бір қалыпта жаңғырта алды. Бұған Елбасымыздың жарлығындағы мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту жөніндегі бірінші кезекті іс-шаралар жоспарын қарастыра аламыз. Жергілікті мемлекеттік басқару туралы заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. Осы заң Алматы мен Астананың аумағында қолданылады. Мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан бастап өздігінен дамуға мүмкіндік алды. Селолық, қалалық басқармаларға заң бір болды. Басқармаларды Президент тағайындайды. Жергілікті басқаруға министрлер, әкімдер, депутаттар енеді.

Министрлер әр салаға бөлінеді: білім  саласы, медицина саласы, ауыл шарашылық  министрі т.б.

Депутат – сайлауға және мәслихат сесиясының төрағасы, мәслихат хатшысы, тексеру комиссиясының төрағасы комиссиясының төрағасы немесе мүшесі болып сайлануға, мәслихаттың өзге де органдарына сайлануға болады. Мәслихат әрбір депутаттарына оның құқықтарының, ар-намысымен абройының  қорғалуына кепілдік береді. Мәслихат депутаты, қызметі мемлекеттік құпиялармен  байланысты ұйымдарды қоспағанда, депутаттық қызмет мәселелері бойынша тиісті мәслихат аумағына орналасқан мемлекеттік органдарға, қоғамдық бірлестіктер мен мемлекеттік  ұйымдарға кедергісі кіруге құқылы. Мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктердің және мемлекеттік  ұйымдардың басшыларымен басқа да лауазымды  адамдары мәслихат депутаттарын кідіріссіз қабылдауға және оларға жүктелген өкілеттіктерді жүзеге асыруға қажетті жәрдем беруге міндетті.

Әкім - Қазақстан Республикасының  Президентi мен Үкiметiнiң жергiлiктi атқарушы органды (ол құрылған жағдайда) басқаратын және тиісті аумақта мемлекеттiк  саясаттың жүргiзiлуiн, Қазақстан  Республикасы орталық мемлекеттік органдардың барлық аумақтық бөлімшелерінің үйлесiмдi қызмет iстеуiн, тиiстi бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдарға басшылықты қамтамасыз ететiн, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттiк басқару өкiлеттiгi берiлген, тиiстi аумақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуының жай-күйiне жауапты өкiлi;  
      - әкiм аппараты - жергiлiктi атқарушы органның (ол құрылған жағдайда) және әкiмнiң қызметiн қамтамасыз ететiн мемлекеттiк мекеме;

- мәслихат аппараты - тиiстi мәслихаттың,  оның органдары мен депутаттарының  қызметiн қамтамасыз ететiн мемлекеттiк  мекеме;

- жергiлiктi бюджеттен қаржыландырылатын  атқарушы орган - жергiлiктi мемлекеттiк  басқарудың жекелеген мiндеттерiн  жүзеге асыруға әкімдік уәкiлеттiк  берген және тиiстi жергiлiктi бюджеттерден  қаржыландырылатын мемлекеттiк мекеме;

- мәслихат сессиясының төрағасы - мәслихат депутаттарының арасынан  сайланатын, мәслихат сессиясында  ұйымдастырушылық-билiк ету қызметiн  жүзеге асыратын, мәслихаттың лауазымды  адамы;

- жергiлiктi мемлекеттiк басқару  - осы заңда және басқа да  заң актiлерiнде белгiленген құзырет  шегiнде жергiлiктi өкiлдi және атқарушы  органдар тиiстi аумақта мемлекеттiк  саясатты жүргiзу, оны дамыту мақсатында  жүзеге асыратын, сондай-ақ тиiстi аумақтағы iстiң жай-күйiне жауапты  болып табылатын қызмет;

- жергiлiктi атқарушы орган (әкiмият) - облыстың (республикалық маңызы  бар қаланың, астананың), ауданның (облыстық маңызы бар қаланың)  әкiмi басқаратын, өз құзыретi шегiнде  тиiстi аумақта жергiлiктi мемлекеттiк  басқаруды жүзеге асыратын алқалы  атқарушы орган;  
      - жергiлiктi өкiлдi орган (мәслихат) - облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) немесе ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) халқы сайлайтын, халықтың еркiн бiлдiретiн және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оны iске асыру үшiн қажеттi шараларды белгiлейтiн және олардың жүзеге асырылуын бақылайтын сайланбалы орган; 

1. мәслихат сессиясы - мәслихат қызметiнiң негiзгi нысаны;  
         - әкiмшілiк-аумақтық бөлiнiстi басқару схемасы - тиiстi аумақта орналасқан, тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстiң бюджетiнен қаржыландырылатын атқарушы органдар жүйесi;  
         - орталық мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесі - тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiс шегiнде орталық атқарушы орган мiндеттерiн жүзеге асыратын орталық атқарушы органның құрылымдық бөлiмшесi.

Теориялық жақтан қарастырғанда негізгі  бір жергілікті басқару құрылымы және осы құрылымның типологиясы  жасалды. Сонымен, басқарудың мазмұнына  және оның құрылымына конституциялық және мемлекеттік басқару принциптері  қайшы келеді. Мысалы: егер біріккен мемлекет принціптері мен барлық жақты мінездеме бере алатын басқарма және осы организациялық-саясатты мемлекетті көрсете алатын органдар бар болса, олар мемлекеттік органдар құрылымын  ене алады.

1.2. Жергілікті өзін-өзі басқарудың  экономикалық механизмдері