Международный туризм

Туризм саласының  дамуы мен туристік қызметтерді  зерттеуші экономист-ғалымдардың  пікірлерін жалпылай келе, біздің көзқарасымыз бойынша: «Туризмді дұрыс ұйымдастыру - нарықтағы кәсіпорынның мінез-құлқының тұжырымдамасы, стратегиясы және тактикасы. Туризмді дұрыс ұйымдастырудың мақсаты - сатып алушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру және осының негізінде оның өсуі мен мол пайда табу мақсатына жетуін көздейді» - деп тұжырымдауға болады.

Зерттеу жұмысымызда туризмді ұйымдастырудағы  шет елдік тәжірибеге талдау жасай  отырып, ұйымдастырудың екі үлгісін  бөліп қарастырдық. Яғни, туризмді ұйымдастырудың еуропалық және азиялық үлгілері.

Туризмді  ұйымдастырудың еуропалық үлгісі әлемге әйгілі курорттарымен танымал Италия, Испания және Франция елдерінде  қолданылады. Бұл елдердегі туризмді дамыту мәселелері көп салалы министрлік деңгейінде шешіледі. Туристік саламен  айналысатын министрліктің бөлімі мемлекеттік реттеу бойынша мынадай  іс-шаралар жүргізеді: нормативтік-құқықтық негізін дайындайды, осы саладағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту мәселелерімен айналысады, статистикалық  мәліметтерді өңдейді, аймақтардың  осы бағыттағы қызметтерін реттейді, осы салаға қатысты көрмелер ұйымдастырады  және шет елдердегі туристік өкілдіктерді басқарады [14, 69 б.].   

Дамыған еуропалық елдердегі мемлекеттік  туристік әкімшілік  жергілікті басқару  орындарымен және жеке бизнеспен  бірлесе отырып тірлік жасайды. Ал, бұл өз кезегінде туризмді дамытудағы мемлекеттік бағдарламалардың міндеттерін  шешуде жеке қаржылық ресурстарды тартуға  мүмкіндік береді.  Бұл саясаттың  нәтижесі ретінде туристік қызметтерді  реттеудегі аралас (мемлекеттік-жеке)  меншікті институттарды алуға болады.

Туризмді  басқарудың мұндай жүйесінің арқасында, аталған елдер жоғары индустриялы  туризмі бар әлемдік туристік орталықтарға айналып отыр. Бұл елдердегі  туризмнен келетін кірістер бюджеттің  маңызды баптарына кіреді.

Туризм  дамуының бастапқы кезеңінде мемлекеттік  басқару органдарының маңызы үлкен. Оның себебі, алғашқы кезеңде туристік саланың инфрақұрылымын жасау үшін қуатты қаржылық салымдар қажет болады. Мұндай қаржылық көмекті тек мемлекет бере алады. Мемлекетке кірістер әкеле  бастайтын жоғары дамыған және бәсекелестік мүмкіншілігі үлкен туризм саласы қалыптасқаннан кейін, мемлекеттік органдар негізінен  туризм дамуын реттеуші қызметіне ауысады.  

 

 

 

 

 

Кесте 2 - Туризм саласын ұйымдастыру үлгілері

 

Туризмді ұйымдастырудың үлгілері	Ұйымдастыру үлгілері таралған елдер	Реттелу ерекшеліктері	Қаржылану жағдайы
Еуропалық	Италия, Испания, Франция және т.б.	Мемлекеттік рет-теу институттары, жеке реттеу инс-титуттары	Мемлекеттік қар-жылар, жеке қар-жылар
Азиялық	Түркия, Египет, Тунис, Марокко, Қытай  және т.б.	Басым түрде мем-лекеттік реттеу институттары	Мемлекеттік қар-жылар, жеке қар-жылар
Қазақстандық	Қазақстан Республикасы	Басым түрде мем-лекеттік реттеу институттары	Мемлекеттік қар-жылар, жеке қар-жылар

 

Туристік  индустрияны ұйымдастырудың азиялық  үлгісі Түркия, Египет, Тунис, Марокко  және Қытай елдерінде таралған (кесте 2). Бұл үлгідегі елдерде туристік саланы ұйымдастыру мен басқару  беделді әрі күшті министрлікке жүктелген. Бұл елдерде туризм экономиканың басым бағыттарының бірі болып саналады. Мемлекеттің көмегінің нәтижесінде  аталған елдерде туризм мен курорттар  жоғары ырғақпен дамуда.

 

2.2 Орталық Азия елдерiнiң аймақтық  халықаралық туризмның саласындағы  ынтымақтастық және әрiптестiк

 

Посткеңестік  кеңістіктегі саяси ахуалға, заманауи талаптарға сай әскери жағдайға байланысты Ұжымдық Қауіпсіздік Ұйымы Келісімінің  құрылуы айтулы оқиға болып табылды. ҰҚҰК мақсаттары ұйымның жарғысына  сәйкес бейбітшіліктің нығаюы, халықаралық  және аймақтық қауіпсіздік пен тұрақтылық, ұжымдық негізде тәуелсіздікті  қорғау, территорияның тұтастығы  мен мүше мемлекеттердің егемендігі және мемлекеттердің саяси амалдар  негізінде жеткен жетістіктерінің  басымдықтарынан тұрды.

Шанхай  ынтымақтастық ұйымы (ШЫҰ) Орталық  Азия, Ресей, Қытай, Тәжікстан, Қырғызстан, Өзбекстан сияқты мемлекеттердің территориялық  тұтастығын қамтамасыз ету сияқты ауқымды  мақсаттарды шешуге бағытталған  перспективалы халықаралық аймақтық ұйым болып табылады.

Мемлекеттердің  сыртқы шекарасы қауіпсіздігінің бейтараптандырылуы мәселелері аталған ұйымның бірқатар құжаттарында қарастырылады, бұлардың ішінде ерекше орынға 2002 жылы қабылданған  Шанхай ынтымақтастық ұйымы Хартиясы ие. Бұл ретте ШЫҰ шеңберіндегі басты бағыттардың бірі болып: аймақтағы  бейбітшілікті қолдау және қауіпсіздік  пен сенімді нығайту; халықаралық  ұйымдарда және халықаралық форумдарда жалпы қызығушылыққа сай сырқы  саяси мәселелерді шешудегі ортақ көзқарасты табу; терроризмге, сепаратизм мен экстремизмге қарсы бағытталған біріккен шараларды, ұйымдастыру және жүзеге асыру; қарусыздандыру және қарулануды бақылауға алу мәселелері бойынша келісімдерді күшейту.

ШЫҰ  өз кеңістігінде ғана емес тұтас әлемдегі қауіпсіздікті және тұрақты дамуды қамтамасыз ете алады және оған өзіндік  үлесін қосуы қажет. Бұл халықаралық  ұйым аймақтық қауіпсіздік жүйесінің  құрылуына белсенді түрде ат салыса отырып, барлық мемлекеттердің қызығушылықтары  мен ықпалын тең дәрежеде ескеруі, сондай-ақ мұндай маңызды шараға қатысушы барлық мемлекеттер мен бірлестіктермен  сындарлы ынтымақтықта болуы шарт.

Ресей Федерациясының ОБСЕ мүшесі екендігі белгілі. ОБСЕ қызметінің негізін құрайтын қорытынды актіде халықаралық құқықтың маңызды принциптері  бекітілген, мемлекеттік қатынастар осы принциптерге негізделуі қажет. Актіде сонымен қатар еуропалық  қауіпсіздікті қамтамасыз ететін ортақ  әдістер де белгіленген. Аталған  ұйым Таулы Қарабах, Абхазия және Днестр маңындағы әскери қақтығыстардың қалыпқа келтірілу үрдістерінде белсенді қызмет атқарды. Еуропадағы ұжымдық  қауіпсіздік жүйесінің басым  бағыттары принциптерді сақтауды бақылау, мемлекеттердің ынтымақтастық стандарттары мен нормаларын қадағалау, қақтығыстарды  қалыпқа келтіруде мәмлеге келу, қарулануды шектеу және тыйым салу, сенімді нығайтудан тұрды.

Ресей әскерлерінің Оңтүстік Осетияға жасаған Грузия агрессиясын  тойтарғаннан кейін Оңтүстік Осетиямен  бірге Солтүстік Кавказ аймақтарындағы шекара қауіпсіздігін қамтамасыз ететін механизм құру қажеттігі туындады. Бұл 2008 жылы 17-қыркүйекте Мәскеуде Ресей  Федерациясы мен Оңтүстік Осетия және Абхазия Республикасымен Достық, ынтымақтастық және өзара көмек  Келісіміне қол қоюға әсер етті. Келісім бойынша бұл  мемлекеттердің мәселелерінің шешілуінде алдымен  қауіпсіздіктің қамтамасыз етілуі бірінші  орында тұрды.

Халықаралық заңгерлердің пікірінше осылайша ТМД, ОДКБ, ШОС және ОБСЕ территорияларында  халықаралық-құқықтық негізде посткеңестік кеңістікте құрылған мемлекеттердің территориялық  тұтастығы бірегей халықаралық  қауіпсіздік жүйесі мен халықаралық  аймақтық қауіпсіздік жүйесі шеңберінде қамтамасыз етіледі.

2005 жылы Қазақстан  Республикасының Үкiметi мен Әзiрбайжан  Республикасының Yкiметi арасындағы  Туризм саласындағы ынтымақтастық  туралы келiсiмге қол қойылды. 

Қазақстан Республикасының  Үкiметi мен Әзірбайжан Республикасының  Үкiметi арасындағы Туризм саласындағы  ынтымақтастық туралы келiсiмнiң  жобасы мақұлданды. 

Қазақстан мен  Әзірбайжан халықтары арасында достық байланыстарды кеңейтуге және олардың  өмiрiмен, тарихымен және мәдени мұрасымен  жақсы танысуға ықпал етуге ниет бiлдiре отырып, туризм халықтар арасындағы өзара түсiнiстiктi нығайтудың, iзге ниет бiлдiрудiң және қарым-қатынастарды нығайтудың маңызды құралы болып табылатынын түсiне отырып, халықаралық құқықтың жалпы қабылданған қағидаттары мен нормаларын басшылыққа ала отырып,  төмендегiлер туралы келiстi:

мемлекеттерiнiң  ұлттық заңнамаларына және өздерi қатысушылары болып табылатын халықаралық  шарттарға сәйкес теңдiк пен өзара  тиiмдiлiк негiзiнде туризм саласындағы  ынтымақтастықты нығайтады және дамытады.

Қазақстанның  және Әзірбайжанның туризм саласына күрделi қаржы салуды, сондай-ақ туристерге қызмет көрсету мақсатында бiрлескен  кәсiпкерлiктi жүзеге асыратын туристiк  ұйымдары арасында ынтымақтастық орнату және оны дамыту саласындағы өздерiнiң  туризмдi басқаратын мемлекеттiк органдарының қызметiн қолдайды.

Өз мемлекеттерiнiң  ұлттық заңнамаларына сәйкес және өзара  негiзде екi мемлекет арасында туристiк  алмасумен байланысты шекаралық, кедендiк  және өзге де рәсiмдерiн оңайлатуға ұмтылады.

 туристiк  көрнектi орындар болып табылатын  табиғи және мәдени ресурстарды  қорғаумен әрi сақтаумен байланысты  ұлттық заңнама туралы;

 қонақ  үйлердi және туристердi орналастырудың  басқа да құралдарын басқару  тәжiрибесi туралы ақпаратты қоса  алғанда туризмдi басқарудың мемлекеттiк  органдарының арасында статистикалық,  анықтамалық-ақпараттық, жарнамалық  және туризм саласындағы басқа  да материалдармен алмасуға жәрдемдеседi.

Тағы айта кету мәселесі ол 2011 жылдың 15 сәуірінде  Қазақстан Республикасының Үкіметі  мен Румыния Үкіметі арасындағы туризм саласындағы ынтымақтастық  туралы келісім қабылданды.

 Қазақстан  Республикасы мен Румыния арасындағы  туризм саласындағы қатынастарды  дамытуға және Уағдаласушы Тараптар  мемлекеттерінің құзыретті органдары  арасындағы ынтымақтастықты нығайтуға  ықпал жасауды қалай отырып, туризм  саласындағы қатынастар Уағдаласушы  Тараптар мемлекеттерінің арасындағы  достық қатынастарды нығайтуда  маңызды және қажетті аспектіні  құрайтындығын мойындай отырып, Қазақстан Республикасы мен Румыния  арасындағы туризм саласындағы  қатынастарды кеңейту үшін негіз  қалауға ниеттене отырып, өмендегілер  туралы келісті:

мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына және өздері қатысушылары болып табылатын халықаралық  шарттарға сәйкес Уағдаласушы Тараптар мемлекеттері арасындағы туристік қатынастарды жылжыту мен дамыту үшін Уағдаласушы  Тараптар қажетті шараларды қабылдайды, туристік агенттіктердің және туристік қызметпен айналысатын басқа  да құрылымдар мен ұйымдардың қолдауымен туристік ағынға ықпал етеді.

 Уағдаласушы  Тараптар өз мемлекеттерінің  ұлттық заңнамаларына сәйкес  Уағдаласушы Тараптар мемлекеттерінің  туристік салаларына инвестициялар  тартады. Уағдаласушы Тараптар  халықаралық тәжірибеде қабылданған  туризмнің барлық түрлерін (мәдени  туризм, ауыл туризмі, экологиялық  туризм, ұйымдасқан және жеке  туризм) дамытуға ықпал етеді.

Уағдаласушы Тараптар өз мемлекеттеріндегі туризмге қатысты мәселелер бойынша ақпарат, оның ішінде статистикалық ақпарат  алмасуды жүзеге асырады, сондай-ақ Уағдаласушы  Тараптардың өзара келісіміне негізделген  туристік көрмелерге өзара қатысуды көтермелейді.

Қазақстандықтар үшін визасыз кіруге рұқсат етілген  елдердің қатары артты. Бүгін Астанада Қазақстан мен Сербия арасында визалық  режимді жою туралы құжатқа қол  қойылды. Сербия президенті Борис Тадич  қазақ жеріне алғашқы ресми сапарын  жасады. Мәртебелі мейманды Ақордада мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев  қабылдап, тараптар екі ел арасындағы ынтымақтастықты өркендетуді көздейтін  өзге де құжаттарды бекітті.

Қазақстан мен  Сербия арасындағы ынтымақтастықтың жаңа бастауы десе де болады. Себебі екі  елдің дипломатиялық байланысы  қағаз жүзінде 1999 жылы орнағанымен, арадағы қарым-қатынас деңгейі  көңіл көншітпей келді. Осы уақытқа  дейінгі сауда айналымы небәрі 18 млн долларды құраған. Сондықтан  да Президенттер екіжақты кездесуде  ең алдымен экономикалық байланысты қарқындату жайын қарастырды.

Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Президенті:   Екі жақты әрекеттің жемісті  бағыттары ретінде өңдеу, көлік  және транзит, құрылыс салаларын  да айтуға болады. Сондай-ақ фармацевтика, өнеркәсіп, туризм, шағын өнеркәсіп  салаларында Сербияның жинақтаған тәжірибесі мол болғандықтан, екі  ел арасындағы осы салаларда қарым-қатынас  жанданады деп сенеміз.

Қазақстан мен  Сербия қарым-қатынасының баяу дамуына  саяси себептер де түрткі болды. Өйткені  бұған дейін Сербияда ішкі саяси  тұрақтылық болмады. Оның құрамынан  Косово бөлініп шығып, өздерін 2008 жылы тәуелсіз мемлекет ретінде жариялаған. Алайда Косовоның бұл қадамы АҚШ, Англия секілді кейбір елдер тарапынан  қолдау тапқанымен, оны Ресей, Испания  сияқты мемлекеттер мойындамады. «Қазақстанның  бұл жағдайға қатысты ұстанымы Сербиямен  сәйкес келеді»,- деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Нұрсұлтан Назарбаев, Қазақстан Республикасының Президенті:  Келіссөздердің маңызды бөлігі халықаралық  ауқымды мәселелер төңірегінде  болды. Біздің елдер Косово мәртебесі  және өзге де жаһандық, әрі өңірлік  саясаттың маңызды мәселелері бойынша  ұқсас ұстанымда. 

Қазақстан Сербияны Балқан түбегіндегі маңызды серіктесі  ретінде қарастырады. Сондықтан  да бұл елмен еркін сауда жасау, инвестиция тарту бойынша ынтымақтастық  құруға мүдделі. Дегенмен Сербияға бай  мұнай қоры бар Қазақстанмен байланысты жандандыру тиімдірек. Серіктестікке  ұмтылыстың күштілігі сондай, бүгін  Қазақстан мен Сербия арасындағы визалық режим де алынып тасталды. Таяуда бас қалада Сербия елінің елшілігі де ашылуы тиіс.

Борис Тадич, Сербия Президенті:

 Біз Қазақстанмен  бұдан әрі де ынтымақтастықты  кеңейтуге ниеттіміз. Мен Сербия  Президенті ретінде бұл тұрғыдағы  мәселелерге айрықша басымдық  беремін. Бірнеше жылдан бері  сербиялық компаниялар Алматыда  метро станцияларының құрылысына қатысуда. Алдағы уақытта да біздің құрылысшылар тендерлерге, құрылыс жұмыстарына қатыса алатынына сенімдімін.

Кездесуде Елбасы сербиялық кәсіпкерлерді еліміздің  индустриалды-инновациялық бағдарламасы шеңберінде де бірлескен жобалар  жасауға шақырды.