Международный туризм

 Ғылыми-техникалық  прогресс пен өндiрiстi автоматтандыру  жұмыс жасаушылардың бос уақытының  көбеюiне игi әсерiн тигiзуде. Әлеуметтiк  маңызы бар бос уақытты мейлiнше  тиiмдi өткiзу мәселесiнде туризмнiң  тигiзер септiгi көп. Туризм  арқылы азаматтар еңбек демалыстарын, каникулдарын, демалыс күндерiн экскурсияларда, қызықты саяхаттарда өткiзiп, тиесiлi  уақыттарын өздерiне тиiмдi де  пайдалы етедi. Жақсы дамыған туристiк  қызмет жергiлiктi тұрғындарды жұмыспен  қамтамасыз ету тәрiздi мәселенi  де шеше алады. 

Осы орайда туризмнiң ең бiр адам еңбегiн көп  қажетсiнетiн сала екендiгiн ерекше атап өткен жөн, қызықы сол бұл  саладағы еңбектiң механизация мен  автоматизацияға ие беретiн тұстары  кемде-кем. Сондықтан туристiк қызмет дамыған сайын сала маңында жұмыс iстейтiндердiң де саны көбейедi, басым  көпшiлiгi келiмдi-кетiмдi туристерге тiкелей  қызмет көрсетуге жұмылдырылады.

Туризм жоғары табыс әкелетiндiктен ж„не салыстырылмалы түрде жұмсалған қаржыны тез  қайтаратындығтан тұрғылықты халықтың тұрмыс деңгейiн жоғары көтеру сияқты және бiр маңызды әлеуметтiк мәселеде тiкелей де, жанамалы түрде де аса  үлкен роль орындайды. Тiкелей әсерi мыналармен анықталады:

-туристiк  маусымдағы аталмыш аймаққа келiп  құйылатын ақша ағымы;

- туристiк  ұйымдардың ұлғаятын табысы;

- қызмет  көрсетушiлердiң еңбек ақысының  көтерiлуi;

- тұрғылықты  адамдар арасындағы жұмыссыздықтың  азаюы.

Туризмнiң  тұрғылықты халық тұрмысын арттырудағы  жанама ролi осы сала маңындағы инфраструктураны, әртүрлi қызмет көрсету орталықтарын (темiр жол, байланыс желiсi, тұрмыстық  қызмет көрсету пункттерi, дүкендер, спорт орталықтары, кафе, ресторандар, аттракциондар және т. б.) құру мен  дамытуда мұрындық болуымен сипатталады. Осылардың игiлiгiн туристермен  қатар тұрғындар да кiредi.

Туризмнiң  қоршаған ортаға залалсыздығын айтқанда оның әдетте табиғи тепе-теңдiктi бұзбайтындығын, экологияға тигiзер зиянының жоқтығын тiлге тиек етпекшiмiз.

Iс барысында  табиғи орта объектiлерiн, автомобиль  жолдарын, мәдениет, тарих және сәулет  өнерi ескерткiштерiн пайдалана отырып, туристiк сала олардың қалыпты  жағдайда болуына, керектi тұсында  орнына келтiрiлуi мен реставрациядан  өтуiне мүдделi.

Туристердiң  қажеттiлiктерiн орындау олардың  осында келуiне себепшi болған қоршаған ортаға, әсiресе табиғи байлықтарға  керi әсерiн тигiзбеуi керек. Әлеуметтiк  сипаттағы функцияларынан бөлек  туризм қоғамдағы кезек күттiрмейтiн экономикалық проблемаларды шешуде де үлкен роль атқарады. Туризмнiң экономикаға әсерiн төмендегiдей аспектiлерi арқылы бiлуге болады:

1) туристiк  орталықтардағы жергiлiктi халықтың  табыс көзi болып табылады;

2) халық тұтынатын  тауарлар шығаратын салалардың  дамуына оң әсер етедi, себебi  туристер толқыны тауардың көптеген  түрлерiне деген сұранысты көтерiп  жiбередi;

3) таным мен  сауыққа құрылған бизнестiң өркендеуiне  себепкер болады, сондықтан жергiлiктi әкiмшiлiк қонақжайлықтың негiзгi себепшiлерi ескерткiштер, мұражайлар, архитектуралық ансамбльдердiң сақталуына  және әртүрлi сауық аттракциондарының  өмiрге келуiне айрықша назар  аударады;

4) табыс алып  келедi және көлiк мекемелерi  мен басқа ұйымдардың дамуына  игi әсер етедi;

5) байланыс  қызметiнiң дамуын тездетедi, өйткенi туристер тұрғылықты орындарымен  хабарласу үшiн пошта, телеграф  және телефонды пайдаланады;

жергiлiктi өнеркәсiп  бұйымдарына деген сұранысты  күшейтедi, әсiресе сувенир сату туристiк  орталық үшiн жақсы жарнама  деп есептеледi;

елге көп  мөлшердегi шет ел валютасының келуiне көмектеседi.

Мемлекет  тұрғысынан туризмнiң маңыздылығы  таза табысқа салынатын, мемлекеттiк  және жергiлiктi бюджеттерге түсетiн  салық мөлшерiмен, сондай-ақ бюджеттiк  емес қорларға аударылатын қаражат  көлемiмен бағаланады.

Туризм әлеуметтiк  және экономикалық функциялардан бөлек  гуманитарлық функцияларға ие:

1) демалысты  өз халқы мен өзге халықтардың  өмiрiн, тарихын, тұрмыс-тiршiлiгiн,  дәстүрлерiн бiлiп, танумен ұштастыруға  болады, осылайша адамның көкжиегi  кеңейедi, интеллектi дамиды, әлемнiң  шын бейнесiн сезiнуiне көмектеседi;

2) туризмнiң  гуманитарлық маңызы танымдық  функциямен қана шектелiп қоймайды, ол сондай-ақ халықтар арасындағы  бейбiт, достық қарым-қатынастарды  одан әрi дамытуда жетекшi роль  орындайды;

3) өсiп келе  жатқан жас ұрпақты тәрбиелеудегi туризмнiң орны елеулi. Қызықты  экскурсиялар мен маршруттар  баланың ой-өрiсiн кеңейту мен  эстетикалық талғамын қалыптастыруға  жақсы әсер етедi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3 Халықаралық туризмді реттеудегі  халықаралық туристік ұйымдардың  рөлі

 

Туризмді  дамытуды халықаралық-құқықтық реттеу мәселелері мен Қазақстан мүшесі болып табылатын БҰҰ жүйесінің  көптеген органдары мен мекемелері айналысады. Мұнымен қоса, олардың  халықаралық туризм саласындағы  қатысуы, формалары мен қызметінің негізгі бағыттары, олардың нұсқаулықтарының маңыздылығы біркелкі болмаса да, ЮНВТО функцияларын БҰҰ жүйесі ұйымдарының  қайталауын жоққа шығармайды.

Жақын жылдары  БҰҰ қызметі мыңжылдықтың дамуы  мақсаттарына ( тұрақты дамуды қамтамасыз ету, экологияны қорғау, кедейшілікті жою, барлығын жұмыспен қамту, гуманитарлық ынтымақтастық және т.б) шоғырланатын болады, оларға қол жеткізу туризм саласындағы одан арғы бірлескен  мемлекетаралық ынтымақтастықпен тығыз  байланысты. Және Қазақстан бұл үдеріске өзінің өкілдерін БҰҰ мұрындық болған жұмыс сессияларына, конференцияларына, семинарларына және оның мамандандырылған мекемелері мен ұйымдарының өз территориясында  ұйымдастырған осындай шараларына жіберу арқылы, сондай-ақ мыңжылдықтың даму мақсаттарына және халықаралық  туризмнің дамуына, әсіресе ЮНВТО, ЮНЕСКО және ПРООН сияқты туризмді дамытудың маңызды органдары  аясында зерттеулер жүргізу, баяндама мәтіндері мен халықаралық құжаттарды құрастыру, экономикалық, әлеуметтік-мәдени және экологиялық салалардағы бағдарламалар  мен жобаларды орындау, инициативалар  ұсыну және т.б арқылы белсенді атсалысып  отыр.

Алайда Қазақстанда  халықаралық туризмді неғұрлым сәтті  дамыту үшін БҰҰ жүйесінің аналитикалық, кеңестік, техникалық, сараптамалық және қаржылық мүмкіндіктерін, олардың халықаралық  тәжірибесі мен білімін, адамзат  қуатын, туристік инфрақұрылымды дамытуға, тұрақты әлеуметтік-экономикалық өрлеуге, мәдени мұра мен қоршаған ортаны қорғауға, денсаулық сақтау, транспорт пен  туристік нысандарда жаңа технологиялар  мен қауіпсіздікке қол жеткізе  отырып, соғұрлым тиімді пайдалану  керек.

1970 жылғы  жарғыға түзетулер мен БА 16-ншы  сессиясының резолюцияларында (Дакар. 2005 ж.) қарастырылған (және ішінара  жүзеге асырылып жатқан)  ЮНВТО  органдарының құрылымы мен қызметіндегі  өзгерістер: біріншіден, білім беру  және зерттеу ұйымдарын, турорталықтарды,  түрлі коммерциялық кәсіпорындар  есебінен Ұйымның субъектілік  құрамын кеңейтетін, екіншіден, оларға  Бас Ассамблея мен Атқарушы  кеңестің қызметіне дауыс құқығынсыз  болса да, қатысуға мүмкіндік  беретін, бірақ көбінесе халықаралық  туризм саласындағы қатынастарды  халықаралық-құқықтық реттеу механизмдерін  күрделендіру және туризмді дамытудағы  үкіметтік емес ұйымдардың рөлін  көтеру туралы куә болатын  өкілдерге.

Халықаралық туризм саласындағы қатынастарды реттейтін  әмбебап халықаралық-құқықтық актілер  халықаралық туризм саласындағы  қатынастарды тікелей реттейтін  немесе реттеу мен  дамытуға қатысты  негізгі халықаралық-құқықтық актілердің неғұрлым маңыздыларын, соның ішінде кейінгі кезде қабылданғандарын да ашып көрсетеді.

Қарастырылып  отырағн саладағы көптарапты құқықтық актілер пәндік әртүрлілігімен ерекшеленеді, және турзим саласындағы түрлі қатынастарды – мәдени, әлеуметтік, экологиялық, экономикалық және т.б. реттеуге бағытталған. Мұнымен қоса, бұл ынтымақтастықтың ерекше белгісі не нақты халықаралық  туризм қатынастарын ( туризмнің даму принциптерін, оның әртүрлі түрлерін, мемлекеттердің, ұйымдардың, туристердің  міндеттерін, туристік формальділіктерді  және т.б.), немесе туризмге шектес немесе дамуына қатысты (дүниежүзілік мұра нысандарын қорғау, көлік және тасымал, жол жүру қауіпсіздігі және т.б.) –  қарастырылып отырған салада әмбебап  кодифицациялаушы келісімшарт болмаған жағдайда, халықаралық қатынастарды реттейтін келісімшарттардың, ММПО резолюцияларының және басқа да актілер  түрлерінің жеткілікті дәрежеде көп  болуы болып табылады.

Туристтік ұйымдарды  келесі белгілер бойынша жіктеуге болады:

-   Ұлттық-аймақтық белгі бойынша: халықаралық, аумақтық және ұлттық ұйымдар. Олардың қызметі бүкіл әлемдік, аумақтық және ұлттық сипатқа ие.

-   Қоғамдық-мемлекеттік бойынша: өкіметтік, қоғамдық, жеке меншіктік.

-   Қызмет түрі бойынша: реттеуші, жабдықтаушылар, нарық агенттері, өңдеушілер, кеңес берушілер, жобалық ұйымдар, оқытушы ұйымдар, баспашылар, кәсіптік ассоциациялар, саудалық және тұтынушылық ұйымдар.

-   Қызмет сферасы бойынша: көліктік (авиациялық, автобустық, темір жол, автомобиль және круиздік), туристтік агенттер, туроператорлар, жергілікті (локальді) кәсіби одақтар.

Халықаралық туристтік айырбасты тұрақты  түрде кеңеюі оның халықаралық-құқықтық регламентациясына; әртүрлі құқықытық  институттарды өңдеуге және мамандандырылған халықаралық туристтік ұйымдарды  құруға қажеттілікті тудырды.

 Қазақстан  Республикасы бір әмбебап құқықтық  актілерге қатыса отырып, бір  мезгілде басқаларына да, соның  ішінде халықаралық туризмді  дамыту үшін маңызды бірқатарларына  да қатысады. Мысалға, 1973 жылғы кедендік  процедураларды қарапайымдандыру  және үйлесімдендіру (мақұлдау) жөніндегі  Киото Конференциясы ратифицикацияланған  жоқ, 2003 жылғы материалдық емес  мәдени мұра жөніндегі Конвенция2003 жылғы материалдық емес мәдени  мұра жөніндегі Конвенцияға қол  қойылған жоқ және т.б.)

Мемлекеттің белгіленген келісімшарттар аясындағы  міндеттерін қабылдауды жеделдету  бойынша қызметін белсендіру қажет.

Бүгінгі күнде дүниежүзілік туристтік ұйым – туристтік әлемде ең атақты және танылған. Дүниежүзілік туристік ұйым өкіметтік емес ресми туристтік ұйымдардың халықаралық одағының (РТҰХО) Біріккен Ұлттар Ұйым патронажындағы өкіметаралық ұйымға ауысу жолымен 1975 жылы 2 қаңтарда негізі қаланды. Қазір оның мүшелілігіне 105 мемлекет, бірнеше ассоциацияланған және 150 астам қосылған мүшелер (туристтік фирмалар, авиакомпаниялар, халықаралық ұйымдар) кіреді.

ДТҰ-ның жарғысы 1975 жылы 27 қыркүйекте қабылданды. 1980 жылдан бастап бүл күн «Дүниежүзілік туризм күні»  деп есептелінеді. Жыл сайын дүниежүзілік туризм күні белгілі-бір ұранмен жүргізіледі. 4 жыл сайын ДТҰ Бас ассамблея сессиясын ұйымдастырады, олардың арасында ДТҰ Бас ассамблеясының атқарушы комитеті жұмыс істейді.

ДТҰ-ның штаб-пәтері Мадрид қаласында (Испания) орналасқан.

ДТҰ келесі мақсаттарды көздейді:

-   Туризмнің дүние жүзінде тыныштыққа, өзара түсунушілікке, адамдардың денсаулығына және гүлденуіне әсерін тигізу және кеңейту;

-   Саяхат уақытытнда білім алуға және мәдениетке адамдардың қол жетуіне көмектесу;

-   Шетел туризмы үшін қажетті материалдық-техникалық базасын қамтамасыз етуде көмек арқылы әлемнің орташа дамыған аудандарында тұру және кему стандарттарын жақсарту және бұл аудандарды байланыстыратын көлік жолдарын дамыту;

-   Туристерді қабылдайтын елдердің мүмкіншіліктерін кеңейту және осымен олардың экономикасына үлес қосу;

Мемлекет  арасында бағдармалау және ыңтымақтастық  бойынша халықаралық агенттік ролін  атқару;

-   Туризм саласында ұлттық ұйымдардың кеңесі үшін ең маңызды деген мүшелеріне қызмет көрсету;

-   Пленум және отырыстардың тақырыптарын анықтау, сондай-ақ қатысушы-мемлекеттің туристік мүдделерін бағдармалау (ұлттық туристік ұйымдар сияқты, саяхаттанушылардың мүдделерін білдіретін кәсіптік секторлар және ұйымдар);

-   Туроператорлардың әртүрлі бірлестіктері арасындағы тұрақты өзара байланысты орнату;

-   Барлық жоғарыда аталған шараларды ең оңай жолымен жүзеге асыру.

ДТҰ-ның қызметі  негізінен туризмнің ақпараттық жылжуына, оның маңыздылығы мен артықшылықтары кеңейтуге, сондай-ақ жаңа материалдық-техникалық базаны құруға шоғырланады. Ұйым халықаралық  туризм саласында белгілі-бір қағидаларды  өңдеу және еңгізу жолымен туризмдегі әртүрлі ұлттардың іс-әрекетін тәртіптендіруге  ұмтылады.

ДТҰ Бірікке  Ұлттар Ұйымындағы туризмнің негізгі  өкілдігі болып табылады және әлемдік  туризмнің ең авторитетті органы ретінде әрекет етеді. Одан басқа  ДТҰ халықаралық құжаттарды (актілерді) өңдейді және олардың орындалуын бақылайды.

ДТҰ қызметінің басқа аспектілері өзіне туризмге әсер ететін мемлекеттер арасындағы сұрақтарға қатысты ынтымақтастықты  ұйымдастыру және ынталандыруда  мемлекет дамуына көмектесуді қосады.

ДТҰ-ның маңызды  міндеттерінің бірі – халықаралық  туризм бойынша статистиканы зерттеу, жаңа өлшеу әдістерін жасау, болжау, өңдеу және маркетинг сияқтыларды  қосатын зерттеулер. Мұның бәрін  туристтік ұйымдар өзінің қызметінде қолдануы мүмкін. Зерттеуші қызметі статистика әдістерінің артуына әкеледі.