Международный туризм

Қазіргі күнгі  үлкен жастағы саяхатшылар –  тәжірибелі және «искушенный» адамдар. Олар үшін туризм тек күнделікті шаруалардан  демалу тәсілі ғана емес, сонымен бірге  әлемді тану формасы. өмірге деген қызығушылығын  жоғалтпаған олар әртүрлі «приключениялар» және қауіп – қатермен байланысты сапарларға да шығады: Альпы тауларында шаңғы тебеді; Африканың шөл далаларында  саяхатшылайды. Олардың көпшілігі  топтасып саяхат құрғанды ұнатады.

Егде жастағы  саяхатшылардың көпшілігі ерекше қызмет түрлерін керек етпейді, жастармен  бірге демалады. Дегенмен, кейбір сапар  түрлеріне мысалы, круиздық және автобустық турларына әсіресе 55 жастан жоғары адамдардың сұранысы жоғары.

Денсаулығы  нашар егде адамдар да саяхат шегіп  рахат алғанды жақсы көреді, алайда олардың мүмкіндіктері шектеулі. Халықтың бұл категориясының демалысы «төртінші жас» үшін арналған бағдарламалар  шеңберінде ұйымдастырылады. Оларды арнайы құрылымдар жүзеге асырады, мысалы, Даниядағы  «Дайнэдж Ассоциэшн». Нидерландиядағы  «Сенье Ваканти План» немесе Швециядағы «Свериджес Пенсиопарсфорбинд» сияқты зейнеткерлер клубтары және ассоциялары.

Егде адамдардың туристік сұранысының артуы тұрақты  сипатқа ие болды. Саяхат нарығының  бұл сегментінің жоғары өсу қарқыны  болашақта да сақталады. Осы тенденцияны  ескере отырып әлемнің жетекші саяхат фирмалары өз қызметтерін егде жастағы  клиенттерді тартуға бейімдеуде.

Демалыс стилінде де түбегейлі өзгерістер жүріп жатыр. Теңіз жағалауында қозғалыссыз  уақыт өткізу демалудың ең кең  тараған формасы болып табылса  да, біртіндеп, саяхатшылардың басқа  да қажеттіліктері ұлғайды.

«үш S»- теңіз- күн- теңіз жағалауы орнын

«үш L»-ұлттық дәстүр- әсем көрініс- бос уақыт формуласы  біртіндеп басып келеді. Ол адам технологиясында орныққан жаңа құндылықтарға  мейлінше сәйкес келеді және қазіргі  саяхатшының жүріс- тұрысы мен ойында көрініс табады.

Күнделікті  күйбең – тірліктен демалу үшін уақытша саяхатшы жергілікті ерекшеліктеге,бөтен  халықтың тұрмысына, мәдениетіне,әдет-ғұрыптарына  ерекше қызығушылық көрсетеді. Ол өзін қоршаған айналадан ерекше әсер алуға  ұмтылады. Сонымен бір мезгілде адамның  күш- қуатын толық қалпына келтіру  және дамыту үшін белсенді демалыстың қажеттілігін түсінуі арта түседі. Адамдар өндірістік және тұрмыс сфераларында туындаған дене және жүйке тозуының орнын толтыру үшін сапарға аттанады.

Мұның барлығы  адамның жеке еркіндігінің кеңеюі жағдайында жүріп жатқан құбылыстар. Әр адам  сырттан ешқандай қысым көрмей, саяхат сапарының бағдарламасын өзі  анықтағанын жөн көреді.

Белгілі Француз  туризмологіне сай, қазіргі саяхатшының  портретін былай сипаттауға болады: «Бүгінгі саяхатшының түр- сипаты спортшыға  ұқсас, ол үнемі әртүрлі оқиғаларды іздейді. Ол өз көңіл- күйі мен табиғаттың кездейсоқ сыйларына қарамастан уақыт өзгерісіне бейімделіп отырады. Қазіргі кезде саяхатшы жалға  тәуелсіздікті, қызық – керуенді және өмірлік күш іздеп шығады оған ұжымдық мүшелік және бастама  бөтен. Адам, өз уақытын қызықты, белсенді өткізгісі келеді, аз уақытқа болсын басқадай өмір сүруге ұмтылады» [11, 240 б.].   

Туризмнің материалдық  базасын дамытуға бағытталған күрделі  салымдар тиімділігі табиғи, мәдени-тарихи факторлары, климаттық жағдайлары, тарих және мәдениет ескерткіштері  тағы басқалар арқылы сипатталатын туристік ресурстардың ерекшеліктері арқылы анықталады. Олар пайдалану процесінде өзінің құндылығын жоғалтпайды. «туризм  индустриясының» кәсіпорындарын құру халық шаруашылығының басқа салаларын  құрудағыдай маңызды капитал  салымдарын талап етеді.

Белгілі инвестициялық  саясат арқылы туризм қызметіне сұранысы мен ұсынысының сәйкестік мәселесі шешіледі.

Туризм сферасына  капиталды салымдар  салудың мақсатты бағыты бар. Олар туристік базаларды, қонақ  үйлерді, кемпингтерді, жолдарды, көпірлерді, сонымен қатар, табиғат, мәдениет ескерткіштерін қалпына келтіруге, сақтауға жұмсалады.

Туризмнің тағы бір ерекшелігі елдің экономикасына  және тұтас ауданның мәдениетіне  белсенді әсер етуінде. Туристік шаруашылықты құру мен оның қызметі жол транспортының  қызметі, сауданың, коммуналды тұрмыстың, мәдениеттің, туристерге медициналық  қызмет көрсетудің дамуымен тығыз байланысты.

Туристік  мекемелерді пайдалану үшін мамандар керек. Ал, өз кезегінде оларды құруды жоспарлай отырып нарық жағдайында мәні зор, жергілікті тұрғындардың еңбек  пен қамтылуын есепке алған жөн.

Экономикалық  жағдайларды есепке ала отырып алдағы жылдары республикада капиталды  салымдар бірінші кезекте туризм обьектілерін қалыпты жағдайға келтіруге  және туристік кәсіпорындардың обьективті талаптарынан туған кешендерін құруға бағытталуда. Туристік кешен жүйесінде  жаңа құрылыстарды салуға ғана емес, сонымен  қатар қазірде бар туристік обьектілерді, кәсіпорындарды және ұйымдарды жөндеу мен жетілдіруге де көңіл бөлінуі  қажет. Экономиканың нарықтық қатынасқа  өтуі кезінде қызметтің саны мен  сапасына, формалардың түрлеріне  және туристік экскурсиялық қызмет көрсету  тәсілдеріне жаңа талаптар қойылуда. Бұл жоспарда туризмнің материалды – техникалық базасын құру мен  дамытудың мәні зор. Инвестициялық  потенциалды пайдалану кезінде  бұл процесс екі бағытта жүргізіледі:

1-бағыт –  қазір қолда бар материалдық  –техникалық базада туристік- экскурсиялық  қызмет сапасы мен көлемін  жоғарылатуды қарастырады:

2-бағыт –  материалды базаның одан әрі  дамуын, туристік мекемелер торабын  кеңейтуді және қосымша туристік  ресурстарды игеруді қарастырады. 

Туризмнің дамуының осы мақсаттары мен тапсырмаларын  жаңа жағдайда жүзеге асыруы ғылыми –  техникалық саясаттың негізгі бағыттары  мен концепциясын жасауды ұсынады. Бұл мақсаттардан төменгі жағдайларға  бағытталған жайлар негізделеді:

-әлемдік  үлгіге жауап беретін туризм  индустриасын құру:

нарықтық  механизмді есепке ала отырып туризмнің  нормативтік-техникалық базисын құру :

-ғылыми білімдерді, ең жақсы отандық және шетелдік  тәжірибе жобаларын жинау және  пайдалану: 

-туристік  саланың барлық құрылымын қамтитын  стандарттау жүйесін құру.

Туристік  индустрияға керекті бағдарламаларды  қаржыландырудың негізгі қайнар көзі мақсатты бағытталған және жеткілікті көлемдегі инвестициялық саясат. Туризмнің дамуын бірінші этапта қаржыландыру осы сферадағы процесстерді реттеуші маңызды тұтқа ретінде  қолданылады.

Пайдаға салық  жеңілдіктерін бере отырып кәсіпорындардың  уақытша, еркін қаражаттарын еңгізудің  макро және микро деңгейдегі қосымша  тұрақтандыру шараларын жасау керек.

Болашақта туризм дамуының маңызды тапсырмаларын  шешуге керекті өзіндік қаражаттың жетіспеушілігі байқалады, сол үшін келесі шараларды жүзеге асыру міндеттеледі:

-мезгілді  есепке ала отырып тоқсан сайын  реттелетін туристік және қонақ  үйі қызметіне бағаны қоюдың  икемді жүйесін жасау және  ендіру;

-қондырғылар  мен ғимараттарды күрделі жөндеуге  қаржы бөлуді шектеу;

-жаңа обьектілерді  соғуды қатаң техника-экономикалық  негіздеу;

-өзіндік  коммерциялық құрылымдар құру;

-валюта қаржаттарының  бір бөлігін шетелден тауар  мен азық түлікті орталықтандырыған  жерден сатып алуға жұмсау.

Инвестициялық белсенділік пен инвестициялық  ресурстарды шетелдік капитал көмегінсіз көтеру мүмкін емес. Экономиканы көтерудегі шетелдіек капиталдың белсенді ролі тек ғана АҚШ, Германия,Франция сияқты дамыған елдерде ғана емес, сонымен  қатар Азияның жаңа индустриялы  елдерінде – Оңтүстік Кореяда, Тайваньда, Сингапурда, Гонконгта, Оңтүстік Шығыс  Азия елдері - Малайзияда, Индонезияда  және т.б елдерде көрінуде. Біріккен кәсіпорындарды, өндірістерді және туристік кешен құрылысын құру, қолда бар  обьектілерді жетілдіруде шетелдік инвестицияларды қолданудың туризмнің  дамуы саясатында маңызды бағытқа  ие.

XIX ғасырдың  басында пайда болған ағылшын  тiлiндегi “tourist” сөзi жеке басының  рахаты үшiн немесе мәдени ой-өрiсiн  кеңейту мақсатында жол-сапар  шеккен адам деген ұғымды бiлдiредi. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының анықтамасы  бойынша турист дегенiмiз белгiлi  мекенде бір түннен көп те  жылдан аз уақыт мерзiмi қоныс  тепкен адам. Жоғарыдағы анықтамаға  сәйкес iс-сапарлар мен түрлi конференцияларға  қатысуға кететiн жол сапарлар  туризм саласына жатады.

Саяхат пен  туризм түсінігінің ауқымы кең. Саяхат дегеніміз бір орыннан басқа  орынға мақсатсыз, мағынасыз қозғалу. Ал туризма дегеніміз “түрлі тауарлар мен қызметтерді ұсынатын және тұрғылықты жерден тыста өтетін процесс ”, саяхатпен  және уақытша жасалатын, негізінен  қол бос уақыт немесе рекреациялық қажеттіліктерді қанағатандыру  мақсатында” (Метелака,1990)

Туризм түсіндіруі қиын феномена: барлық туризм саяхатты қамтиды және бос уақытты, бірақта  барлық демалыс уақыты туристік мақсатта пайдаланылмайды. (Мил мен Морисон1985)

Бұл түсіндірмелерге  қарап туризмнің өзіндік ерекшелігін  анықтауға болады. Сонымен туризм тұрғылықты жерден басқа жерге демалыс, көңіл көтері үшін жасалатын саяхат. Оның уақыт шамасы қазір 24 сағаттан асады, ұзақтығы бір жылдан кем болады. Туризм динамикалы құбылыс. Сондықтан  да бұл түсініктемелер уақыт өткен  сайын толықтырылып анықтала түседі. Себебі туризм адам қажеттіліктерінің  бірі. Ал адамдардың қажеттіліктері де уақыт кеңістігінде өзгереді.

Туризм –  бұл динамикалы тез дамып келе жатқан, басты мақсаты тұтынушыны толық қанағаттандыруға бағытталған  құбылыс. Туризм мен саяхат жөнiндегi бүкiлдүниежүзiлiк Кеңес қазiргi заманғы  туризмге тән сипаттарды былайша  көрсетедi:

-Жылдық айналымы $3,5 триллионға жетiп жығылатын  әлемдегi ең үлкен индустрия.  Туризмнiң құрамдас бөлiктерiне  төмендегiлер жатады:

-саяхат (теңiз  бен мұхит және өзен кеме  круиздерi; автомобильмен, автобуспен, темiр жолмен немесе ұшақты  пайдалану)

- жатын орын (қонақүйлер, жол бойындағы мотельдер,  конференциялар, түрлi көрмелер мен  басқа да кездесулер)

- тамақтану  (мейрамханалар, дәмхана, барлар)

- дем алыс  пен уақыт өткiзу (ойындар, парктер,  аттракциондар, ойын-сауық орталықтары)

- әлемдiк  экономиканың 6,1% қомақты үлес салмағын  құрайды және бұл көрсеткiш  жылдан-жылға қарқынды түрде өсiп  келедi.

Көптеген  елдердiң бюджеттерiн салықпен толтыруда  басты роль атқаратын экономика  саласы.

Дүние жүзi бойынша 127 млн. адам, яғни әрбiр 15-шi жұмыс iстеушi осы салада қызмет етедi.

Бүкiлдүниежүзiлiк  еңбек бөлiнiсiнде ең тез дамып  келе жатқан экономика саласы.

Туризм дегенiмiз -жұмысқа, тұрғылықты мекен жайды  ауыстыруға қатысы жоқ, адамның қолы бос уақытында жасайтын сапарлары  мен саяхаттары және туристердiң  қажеттiлiктерiн өтеуге арналған қызмет көрсету сферасы. Халықаралық туризмнiң функцияларына бiрнеше мәселе кiредi, ең алдымен бұл функциялар әлеуметтiк сипатымен ерекшеленедi. Кейбiр аспектiлерiн атап айтар болсақ: Туризм дегенiмiз демалыстың бiр түрi. Ол адамдардың күш-қуаты мен еңбек ету қабiлетiнiң қайта қалыпқа келуiне, ендеше үлкен категориялар тұрғысынан қоғамның психофизиологиялық ресурстарының (байлық көздерiнiң) орнына келуiне көмектеседi [12, 51 б.].   

Туризм адамдардың бос уақыттарын ұтымды пайдалануына себеп болады. Туризм еңбекпен қамту  мен жергiлiктi тұрғындардыің өмiр  сүру деңгейiн көтеру мәселелерiнде  үлкен роль атқарады. Туризм адамдар  ойлап тапқан iс-қарекеттердiң iшiндегi қоршаған ортаға ең бiр залалсызы. Туризм мемлекеттер мен халықтарды жақындастырады, аймақаралық әлеуметтiк және экономикалық қатынастарды байытып жандандырады. Жалпы туризмнiң әлеуметтiк сипатын  айтқанда оның ең басты әлеуметтiк  функциясы ретiнде қайта қалпына  келтiру мүмкiншiлiгiн атап өткен жөн. Бұл дегенiмiз адамның еңбек  ету барысында немесе күнделiктi тiршiлiкте жұмсаған күшi мен iшкi ресурстарын  орнына келтiрумен тiкелей байланысты.

Туризммен айналысқан адамның демалысы қозғалысымен ерекшеленiп, айналысатын қарекет түрiн, қоршаған ортасын өзгертуге және басқа  адамдармен, таңсық жаңа мәдениетпен, әдеп-ғұрыптармен танысуға, сондай-ақ табиғаттың бұрын беймәлiм құбылыстары  мен ерекшелiктерiне баса көңiл аударып  бiлуiне мүмкiншiлiк туғызатын сауықтың нешеме түрiн қамтиды.  Қазiргi заманғы  өнеркәсiбi дамыған мемлекеттердiң  басым көпшiлiгiнiң тыныс-тiршiлiгi өнеркәсiп өндiрiсiнiң шарықтап өсуiмен, одан әрi белең алып келе жатқан урбанизация  процесiмен, көбiне-көп қоршаған орта жағдайының шиеленiсуiмен, қала халқының табиғат аясымен байланысының үзiлуiмен  және кәнделiктi адам басына төгiлетiн  ұлғаймалы ақпарат көлемiмен сипатталады. Аталған факторлар адам бойында  денемен тiкелей қатысы бар және психологиялық сипаттағы шаршаудың  жиналуына, шығатын жерi болмағандықтан жұмыс орнында және отбасында  күйкiлжiңдердiң өсуiне, денсаулығының  күрт төмендеуiне, еңбек өнiмдiлiгi мен  өмiрдегi белсендiлiгiнiң азаюына әкелiп  соғады. Осындай келеңсiз салдарлармен күресте туризмнiң әкелер пайдасы мол, өйткенi туризм адам бойын жан-жақты және толық дерлiктей қалпына келтiрiп Қана қоймай тұрған жерiн, жұмыс ұжымын тастап шығып, үйреншiктi орта мен өмiр сүру мәнерiн де өзгертуге мүмкiншiлiк бередi.