Международный туризм

     -сұраныс субьективті сипатқа  ие. Тұтыну формасы ретінде ол  тұтынушылардың жеке табыстарының  мөлшерімен тікелей пропорционалдық  байланыста болады. Халықтың әл-ауқаты  көтерілген сайын сәйкесінше, тұрақты  өмір сүру жеріндегі және демалыс  орнындағы шығындар арасындағы  арақатынас өзгереді. Шығындардың орын алмастыруы олардың өзгерісіне әкеледі, бұл өзгерістің экономикалық маңызы зор. Демалыс орнындағы туристік шығындардың артуы, әрине, тұрақты өмір сүретін жердегі шығындардың мүлдем қысқаруына әкелмейді. Туристің демалыс кезеңіндегі шығындары, осы кезеңдегі оның тұрғылықты жерінде жұмсайтын шығындарына қарағанда жоғары болады. Қоғамның өмір сүру деңгейі жоғары болған жағдайда  ғана туризм шығындары айтарлықтай болады. Туристік қажеттілік өндіргіш күштерінің белгілі  бір даму деңгейінде, сәйкес қоғамдық-экономикалық шарттардың қалыптасу жағдайында пайда болады және қалыптасады. Бүкіл қоғам көлемінде, туризм шығындары, дамудың белгілі бір деңгейіне жеткен кезде ғана айтарлықтай мөлшерге жетеді. Бұл процесс әсіресе экономикалық дамыған елдерде айтқын көрінеді;

     -туризмдегі ұсыныс өте икемсіз.  Оның себебі - бұл жерде өндірістік  мүмкіндікте дәл анықталған, және  олар тез өзгерістерге ұшырамайды. Бұл сұраныстың көп бөлігін  туристік қызметтер құрайтындықтан, ұсынысты дамыту айтарлықтай  күрделі қаржыны қажет етеді;

     -туристік кәсіпорын қызметінің  ерекшелігі сол, онда стратегиялық  қор құру мүмкін емес. Осындай  қордың болмауы кәсіпорындардың  «пайда келтірмейтін мезгіліндегі»  айталықтай жүктемесінің орнын  «үдеме мезгіліндегі» ұсыныстың  кеңеюі есебінен толтыруға мүмкіндік   бермейді. Мейманханадағы, самолеттегі  бос орындар бүкіл «пайда келтірмейтін  мезгіл» бойы кәсіпорын үшін  табыс әкелмейді.

Сондықтан туристік потенциалды, туристік қызметтің сұранысы мен ұсынысы тек кешенді бағалау  ғана туристік шаруашылықтың ағымдық  тиімділігін анықтауға және оның ұзақ мерзімді даму болашағын болжауға мүмкіндік береді. Жоғарыда айтылғандарды  қорыта отырып, айтуға болатыны, халықаралық  туризмнің қоғам өмірінің әртүрлі  жақтарына тигізетін әсері жан-жақты  және  әрқилы. Шетелдік туризмді дамыту, туристік қызметті кеңейту және тереңдету  мемлекеттің төлем балансын тұрақтандыруға жағдай жасайды, ұлттық табыстың өсуіне әкеледі және саяси жағдайдың  тұрақталуына ықпал етеді. Сыртқы сауда  айырбасын белсенділетуге түрткі бола отырып, туризм, халықаралық қызметтерді  дамыту сферасында елеулі рөл атқарады.

Екінші жағынан, сыртқы экономикалық қызметтің маңызды  жақтарының бірі бола тұра, халықарлық туристік ағымдардың өсуі мемлекеттер  арасындағы сыртқы экономикалық байланыстардың кеңеюіне ықпал етеді, басқа елдердің материалдық игіліктері мен мәдени құндылықтарды жасау тәжірибесін  қолдану мүмкіндігін береді. Соның  нәтижесінде, сыртқы экономикалық байланыстардың бір түрі ретіндегі халықаралық  туризмнің маңызы үздіксіз арта бермек.

Туризмді  дамытудың мақсаты: сапасы, халықаралық  туристік  рынок жағдайында өндіруге, сатуға және бәсекелестікке төтеп беретін өнім өндіруге және сатуға қабілетті, рентабельді туризм индустриясын құру жолымен туризмді экономиканың табысы жоғары салаға айналдыру;

Республиканың туристік әлеуетін арттыру;

Тарихи-мәдени және табиғи-рекреациялық ресурстарды  сақтау және ұтымды пайдалану;

Халықтың  барлық жіктерінің туристік ресурстарға  қол жеткізуін қамтамасыз ету, туристік қызмет көрсетуге деген сұранысты  барынша қанағаттандыру;

  Тұрғындардың  жұмыспен қамтылуын ынталандыру;

  Мемлекеттік  және жеке құрылымдардың  туризм  саласындағы өзара бірлескен   іс-қимылының  тиімділігін арттыру;

  Шағын  және орта кәсіпкерлікті дамыту  болып табылады.

  Республикада  саланы дамыту мынадай қағидаттардың  негізінде жүзеге асырылады: әрбір адамның демалу және бос уақытын өткізуге деген құқығын іске асыруы;

Халықтар  мен мемлекеттер арасындағы өзара  түсінік пен ынтымақтастықтың ізгілік  сипатын, бейбітшілік пен сыйластық, нәсіліне, жынысына, тілі мен дініне  қарамастан, адам құқықтары мен негізгі  бостандықтарын сақтау;

Әділеттік пен  егемендік, саяси,экономикалық және әлеуметтік жүйесіне қарамастан, мемлекеттердің ішкі ісіне қол сұқпау;

Қоршаған  ортаға және мәдени игіліктерге ұқыпты қарау;

әлеуметтік  тепе теңдік пен даму, жеке адам мен  қоғамның игілігін арттыру;

Туризмді  тұрақты дамыту.

Алға қойылған мақсаттарды іске асыру үшін мынадай  міндеттерді  шешу қажет:

Туризм саласындағы  мемлекеттік саясатты жандандыру;

Туристік  қызметті реттеу жүйесін жетілдіру;

Туризм индустриясының құқықтық, ұйымдастырушылық және экономикалық негіздерін одан әрі дамыту;

Туристік  рынокта демпингке қарсы және мемлекеттік қолдаудың басқа  да шараларын қабылдау арқылы қорғау;

Туристердің қауіпсіздігін қамтамасыз ету;

Тартымды  туристік обьект ретінде Қазақстанның беделін қалыптастыру;

Ақпараттық  қамтамасыз ету жүйесін жетілдіру;

Туризм саласындағы  ғылыми зерттеулерді тереңдету;

Туризм саласындағы  қызмет көрсетудің статистикалық есебінің әдіснамасын халықаралық стандартқа сәйкестендіру;

Туристік  обьектілерді қайта жаңғырту мен  салу үшін отандық және шетелдік инвестицияларды  тарту жолымен туризм инфрақұрылымын дамытуды ынталандыру;

Туристік  қызметті стандарттау, сертификаттау  мен лицензиялау негізінде туристерге қызмет көрсетудің сапасын арттыру;

Туризм саласындағы  кадрлар даярлау мен олардың  біліктілігін арттыру жүйесін дамыту;

Туризм саласындағы  халықаралық ынтымақтастықты дамыту;

Қоршаған  ортаны қорғау жөніндегі шараларды  қамтамасыз ету, теріс әлеуметтік әсерлерді  бәсеңдету және мәдени мұраны сақтау;

Туризм саласындағы  келеңсіз үрдістерден арылу.        

80-ші жылдардың  ортасында Батыс Еуропа мемлекеттерінің  туристік сұранысында жаңа тенденциялар  пайда болды. Олар бірқатар  экономикалық және әлеуметтік  факторлар әсерімен, сондай-ақ қазіргі  адамның психологиясындағы өзгерістер  мен түсіндіріледі. Туристік тұтыну  құрылымына экономикалық конъюнктураның  нашарлауы шешуші әсер етті. Индустриалдық  дамыған елдерді шарпыған дағдарыс  халықтың сатып алу қабілеттілігін  төмендетті. Жұмыссыздар армиясы  көбейді. Дағдарыс әсіресе туристік  қызметтің негізгі тұтынушылары  – қоғамның орташа тобын қамтыды,  сөйтіп олардың өз бос уақытын  ұйымдастырудың басқа жолдарын  іздестіруге мәжбүр етті [10, 142 б.].   

Экономикалық  конъюктураның нашарлауына байланысты туындаған әлеуметтік сферадағы  өзгерістер, өз кезегінде,туристік сұраныстың сипатына ықпал етті. Зейнеткерлікке шығу жасы төмендетілді, демалу кезеңі ұзартылды, жұмыс аптасы қысқартылды, икемді жұмыс графигі енгізілді. Еңбек нарығында қалыптасқан  сәйкессіздікті жоюға бағытталған  бұл шаралар, сонымен бірге, халықтың бос уақыт қорының ұзартылуына  және туристік қызметті тұтынушылар  шеңберінің кеңеюіне жағдай жасады.

Жоғарыда  аталған шаралардың ішінде зейнеткерлер мәселесін ерекше қарастырып кетейік, өйткені зейнет жасындағы адамдардың туристік белсенділігі жоғары. Дағдарысқа дейін көптеген өркениетті елдерде  ол 60-65 жас деңгейінде бекітілген. Экономикалық құлдырау нәтижесінде, қаржы жағдайы  нашарлаған кейбір кәсіпорындар алпыс  жасқа жетпеген адамдардың өзін зейнеткерлікке шығара бастады. Олар- денсаулығы мықты  бос уақыты шектеусіз, демалыс сапарларына  қажетті қаржысы бар адамдар. Олардың халықаралық және ішкі туризм нарығына тигізетін ықпалы өсіп келеді.

Туристік  сұраныстың қазіргі таңдағы сипаты субьективтік факторлар әсеріне  байланысты қалыптасады. Адам технологиясындағы  жаңа құндылықтардың пайда болуы  терең өзгерістерге әкелді, олар төмендегілер:

• Жеке тұлғаның өз физикалық және рухани қабілеттерін дамытуға ұмтылуы;
• Басқа индивидумдармен, әлеуметік топтармен және мекемелермен қарым қатынас орнатуы. Мұндай қарым-қатынастарға жұмсақ әрі икемді сипат тән, және олар негізінен адамның өз таңдауына байланысты қалыптасады;
• Адамның табиғатқа деген қарым- қатынасының өзгеруі.Біріккен Ұлттар Ұйымының қоршаған орта және даму жөніндегі конференциясының қортынды есебінде былай делінген: «адам өз тәкапарлығын және тұтынушылық эгоизмін бәсеңдетіп, табиғатпен үйлесімді өмір сүруге ұмтылады». Бұл адамдар өмірінің жоғары сапасын қамтамасыз ететін табиғатты қорғаудың экологиялық тиімді жүйесіне негізделген қоғамның тұрақты даму концепциясыенда көрініс тапты. Тұрақты даму қазіргі таңдаңғы адамзаттың негізгі міндеті болып табылады.

Қарастырылған факторлар туристік тұтынуда терең  өзгерістердің орын алуына ықпал  етті. Жалпы экономикалық жағдайдың  нашарлау кезінде бос уақыт көлемінің  артуына байланысты халықтың рекреакциондық жүріп-тұрысында екі тенденция  қалыптасты: демалыс кезеңінің бөлшектенуі  және қысқа мерзімді сапарлардың артуы. 80-ші жылдардың басында Австрия және Ұлыбританияда халықтың 20 %-тен астамы жазда және қыста шыққан, ал 10%-ті демалыс сапарларына жылына 3 және одан да көп рет барған. Осындай жағдай Италияда, Германияда, Еуропаның басқада дамыған елдерінде қалыптасқан. Демалыс сапарларының уақыты қысқарып, ал жалпы саны көбейді. Батыс әдебиетінде бұл құбылыс «үзілісті саяхат» деген атқа ие болды.

«Үзілісті саяхатты»  ұйымдастыру ісі табысты болып  шықты, сондықтан турфирмалар өз тарапынан мұндай сапарларға деген  тұтынушылық сұранысты жан-жақты  қолдай бастады. Кәсіпорындардың туристік нарықтың жаңа сегментін кеңейтуге  деген қызығушылығы келесі себеппен түсіндіріледі - қысқа мерзімді туристер кәдімгі туристерге қарағанда бір  күнге шаққанда көбірек шығын  жұмсайды. Сонымен қатар мұндай саяхат түріне сұраныс жыл бойы сақталады (сәуір, қыркүйек, қазан және ақпан  айларында біршама жанданады), соның  нәтижесінде туристік саланың ең өткір проблемаларының бірі - мейманханалар  мен транспорт жұмысындағы мезгілдік  теңсіздікті бәсеңдетуге мүмкіндік  береді.

Батыс Еуропа халқының арасында демалыс және мереке күндері саяхатқа шығу бағыттары  кең қолдау тапты. Олар негізінен  көрмелерге, музейлерге, галереялар мен  дүкендерге барады. Сондай-ақ адамдар  өз демалыстарын ұлттық саябақтарда  өткізгенді жақсы көреді немесе фестивальдарға, карнавалдарға қатысу үшін аз уақытқа  жолға аттанады. Статистикалық зерттеу  деректері бойынша 1993 жылы Еуропалықтардың  іскерлік мақсаттан тыс сапарларының 40%-ті жақын қалалаға келсе, 1\3 бөлігі тауда, теңізде және ауылды жерлерде демалу мақсатын көздеген, қалған 30%-ті емделу, жазғы және қысқы спорт  түрлерімен айналысумен байланысты болған.

Қысқа мерзімге саяхатқа шығу кезінде қолданылатын негізгі транспорт түрі – меншік автомобильдер. 1993 жылы туристердің  тек 13%-ті самолет пен сапарға  аттанған. Жол сапарда олар негізінен  мейманханада түнейді.

Қысқа мерзімдік  сапарлардың  Батыс Еуропалық  нарығына туристер негізінен Терманиядан  және Ұлыбританиядан келеді. 1993 жылы бұл  елдердің үлесіне қысқа мерзімді сапардың 35 және 10 пайызы келді. Олардың  көп бөлігі Францияға, Австрияға, және Германияға барады.

Қысқа мерзімді саяхатшыларды қабылдаушы Еуропа елдерінің  арасында бірінші орынды Франция  алады. Жақын арадағы туризмді дамыта отырып, ол Германиядан, Белгиядан, Ұлыбританиядан, Италиядан, Испаниядан уақытша туристерді қабылдайды.Бірнеше күн ішінде туристер Парижді және Францияның келесі қалаларын  аралайды: Океанографиялық турларымен әйгілі Марсель; әскери базаның орнындағы  ерекше рекреакциондық аймағы бар Белфорт; архитектуралық ескерткіштерге бай  Нант және т.б Бұлардың әрқайсысының ерекшеліктері бар, және олар уақытша  туристерді тарту үшін тиімді қолданылады. Жүзеге асырылатын мақсатты шаралар  нәтижесінде Франциядағы қысқа  мерзімді туризм жылына 25%-ке өсіп отырады, бұл ұзақ мерзімдік туризмге қарағанда 3-4 есе артық. 

Қысқа мерзімдік  сапарлар санының өсуіне қарамастан ұзақ сапарларға деген сұраныс та сақталған.

Соңғы кездегі  туризм дамуының тағы бір тенденциясы  – үлкен жастағы адамдардың туристік сұранысының кеңеюі. Бір қарағанда, 55 жастан асқан адамдардың туризмі  парадокс сияқты болуы мүмкін, өйткені  зейнеткерлікке шығудың өзі адамның  демалуын қамтамасыз етеді. Алайда әр жас тобындағы халықтың қажеттілігін зерттеу-бұл проблеманың өткір  екендігін көрсетеді. Туризмді күнделікті жұмыстан дем алу және жұмысқа  деген қабілеттілікті қалпына келтіру  құралы ретінде пайдаланатын халықтың белсенді бөлігіне қарағанда, бос уақыты көп зейнеткерлер үшін туристік сапарлар – белсенді өмір сүру формасы. Осыған байланысты үлкен жастағы адамдардың туристік нарықтағы алатын үлесі  айтарлықтай. Бүгінде ол елеулі өзгерістерге ұшырауда.

Үлкен жастағы  адамдардың туристік сұраныстары олардың  өздерінен 10 және 20 жас төмен құрдастарына қарағанда қатты ерекшеленеді. Олар өз жастарындағы ата-аналарына қарағанда  неғұрлым сергек. Туристік сапарларға деген бейімділік бұл адамдарда  зейнеткерлікке шықпай тұрып – ақ қалыптасқан. Еуропада туристік қызметтің  күрт өсуі басталған кезде олардың  жасы 30-да болды. Олардың көбі сол  кезде-ақ саяхатқа белсенді түрде араласқан.Сол  кезден бері туристік сапар олардың  өмірінің ажырамас бөлігіне айналды.