Тәрбиенің әдістері, құралдары

 

СССР Халық мұғалімі В.Ф.Шаталов  дәстүрлі класс–сабақ тәсілімен  оқытудың әліде болса ашылмай  жатқан орасан зор қорын көрсетіп, оқытудың итенцифтендірудің технологиясын  жасап практикаға кіргізеді.

 

В.Ф.Шаталовтың әдістемелік  жүйесі әрбір оқушыны оқу іс–әрекетіндегі  белсенділікке қатыстыруға , дербес ерікті танымдықты тәрбиелеуге, әрбір  жеке оқушыда өзінің адамгершілігін сезімін өзінің күштері мен қабілеттеріне  сенімсділік нығайта түсуге мүмкіндік  береді.

 

Жаңашыл–педагогтар И.П.Волков творчестволық дамытатын оқытудың технологиясын жасап жүзеге асырады, осыған сай тұлғаның творчестволық  қабілеттері баланың оқудан тыс  іс–әрекетін еркін таңдап алу  негізінде бірізді қалыптасады.

 

Қ.О.Бітібаева (Усть–Каменгорск ) практика жүзінде ынтымақтастық  педагогиканың жүзеге асырады. Ол үшін ынтымақтастық педагогикаы ол адамгершіліа педагогикасы. Оның көптеген оқушылары  өздерінің ұстазының ізін басып  отыр. Оны сүйсіне олар әдебиетіз  оны Қ.О.Бітібаеваның ойлауынша даналық  сабағын аттап өте алмайды.

 

Қазіргі білім беру технологиялары санатындағы дамытатын жетілдіретін оқу технологияларын көрсеткен  жөн. (Д.Б Эльконин –В.В. Давыдов,Л.В.Занков, Г.С. Альтшуллер және т.б.) Дамытатын  оқыту деп жаңа түсіндіріп иллюстративтік тип тең орысша келе жатқан белсенді іс–әрекеттенген оқыту типі. Дамытатын  оқыту дамудың заңдылықтарын  ескеріп қолданады, индивид деңгейі  мен ерекшелігіне бейімделеді, ұлғаның  мұралық нышандарының дамуына дем  береді, бағыттайды және тездетеді, баланы толық құнды іс–әрекеттің субьектісі ретінде бағалайды.

 

Жаңшыл педагог Н.А.Зайцев сауаттылыққа ерте оқыту және интенсивті оқыту технологиясының авторы болады, бұл технология өте жоғары нәтижеге жетуді қамтамасыз ететін сауаттылыққа оқытудағы принципиалды жаңа бағытқа  негізделген.Н.А.Зайцевтің технологиясының  мәні сонда, ол оқу процесін бала дамуының табиғаттың негізіне сүйене отырып, қатынас және іс–әрекет арқылы, болатының танымдық күшін жан –жақты үдетуге арқылы жасайды.

 

“Преемственность ” бағдарламасының  авторы В.Н. Зайцев бастауыш мектептегі жалпы оқу біліктерін дамыту технологиясын  негіздеді. Бұл технологияның негізінде  –дигностика және өзін–өзі диагностикалау, сабақтастық, білім дамуында жеткен денгейді тұрақты қолдау жатыр.

 

Қазіргі замандағы білім  беру технологиялары компьютерлік оқыту (жаңа информатиктік ) технологиясы жатады.

 

Компьютерлік оқыту формаларын қолданатын қазіргі деңгейдегі дамыған  телекоммуникациялар, дистанциондық  технологиялар информациялық технологиялар  алдағы жүзжылдықта оқыту процесінің даму негізін құрайды.

 

Дистанционалдық білім беру жүйесі университетердің ғылымижәне білім  беру мүмкіншіліктерін нағыз үлкен  оқушы аудиториясы үшін толық  қолдануға жинаған тәжірибесін  информациялық оқыту технологияларды  жүзеге асырумен қолдану үшін толқ қолдануға жинаған тәжірибесін  информациялық оқыту технологияларды  жүзеге асырумен қолдану үшін мүмкіндік  береді.

 

Дистанционалдық білім беру (Д.Б.б) үздіксіз білім беру жүйесінің  бір формасы болады, ол әртүрлі  оқушылар категорияларына бірдей мүмкіншілік  беруге жағдай жасайды.

 

Біздің республикамызда 1998 жылдан бастап иесі аталған мектептер  кеңінен Қазақ ССР Халыққа  білім беру министрлігі бекіткен “Республикалық иесі аталған мектептердің ережелері ” негізінде ашылды. Олар СССР халық мұғалімі, қазақ  тілі менәдебиет мұғалімі Айтқалиев, Құсайын  Айтқалиұлының мектебі; Бучина Валентина  Людвиговичтің өнермектебі, биология пәнінің мұғалімі Очкур Елена  Афанасьевнаның мектебі, бастауыш классатрының мұғалімі Мор Галина Яковлевнаның мектебі; Қазақ ССР еңбек сіңірген мұғалімі, орыс тілі мен әдебиет пәндерінің мұғалімі Фокин Юрий Павловичтің  мектебі Республикалық иесі аталған  мекептердің мақсаты тұлғаның өзін –өзі көрсетуге ең жақсы режим  жасау, оқытудың бірегейлі және тиімді “технологиясын” іздеуге қолдану  жасау болады.

 

 

 

 

 

 

 

Дамыта оқыту технологиясы

 

 

Л.В. Занков жүйесі

 

Дәстүрлі оқыту мен  дамыта оқыту жүйесін салыстыру.

 

Дамыта оқытудың Л.В. Занков жасаған жүйесінің ерекшеліктеріне  тоқталып өтелік. Бұл жүйе дәстүрлі оқытудан төмендегі ерекшеліктермен, өзгешеліктермен айқындайды.

 

оқыту мазмұнындағы өзгешеліктер;

 

мақсаттағы айырмашылықтар;

 

дидактикалық принциптердегі өзгешеліктер;

 

әдіс – тәсілдердегі ерекшеліктер;

 

оқытуды өзгеше ұйымдастыру;

 

мұғалім еңбегінің нәтижелілігін  анықтаудың жаңа көрсеткіштері;

 

Л.В. Занков жүйесіне сәйкес бастауыш мектептің негізгі мақсаты  баланы жалпы дамыту. Ал жалпы даму деп байқампаздығын, ойлауын дамыту және практикалық іс – әрекетті меңгеруі қабылданады. Сондай – ақ ақыл, ерік – жігері, сезімдерінің дамуы  алынады.

 

Осы тұста мұндай көзқарасты ұлы Абай да уағыздап кеткендігіне тоқталған жөн. Қоршаған ортаның  шындығын мойындай отырып, Абай ақыл мен  сана еңбек барысында қалыптасатындығын  айтады. Ол адамның ішкі сезімді  қуаттарын біртұтас етіп алады. Оның он жетінші сөзіндегі қайрат, ақыл жүректің сөз таластыруына тек бірлесіп ынтымақтасқан жағдайда ғана күш  алатын үш түрлі жан құбылысын  әдеби – публицистикалық тұрғыдан көрсеткенін байқаймыз. Бұдан бұл  мәселенің ұлттық психологиямыз  бен философиямызда да ежелден көтеріліп  келе жатқандығын көруге болады.

 

Мазмұндағы өзгерістер оқу  жоспарын тарих, география сияқты пәндердің  енуімен қамтамассыз етеді. Ал дәстүрлі пәндердегі сабақ материалдары пропедевтикалық  бағытта тереңдей ұсынылады. Бұл  жүйе бойынша “негізгі, қосымша” пәндер деген ұғым жоқ. Әр пән баланың  жаңа қырларын ашып, оны дамытуға өзінше үлес қосады деп табылады. Және олар бір – бірімен тығыз байланыса  отырып, қоршаған дүниені тұтас күйінде  қабылдауға әсер етеді деп саналады.

 

Л.В. Занков жүйесі дәстүрлі оқыту жүйесінен басқаша дидактикалық принциптерге негізделеді. Енді ерекше тоқталуды қажет ететін кейбір принциптердің  мәнін аша кетейік.

 

 

Дәстүрлі және дамыта оқыту  жүйелерінің негізгі белгілерінің саластырмалы сипаттамасы

 

Педагогикалық процесінің компоненттері

Мазмұнындағы басылымдық

 

 

Дәстүрлі

 

Иллюстрациялық түсіндірме әдісі

Дамыта оқыту

 

 

Мақсат

 

Оқушыларға білім, білік, дағды қалыптастыру

 

Байқампаздығын ойлауын  практикалық әрекеттін дамыту

 

Бастапқы мазмұн

 

Факторлар, масалдар, тақырыптар, дәлелдер

 

Заңдылықтарды, теорияларды, ұғымдары, ережелерді қорыту

 

Оқытудың формалары

 

Жеке, топтық, фронтальді

 

Бірлескен ұжымдық іс –  әрекет

 

Оқыту әдістері

 

Ауызша түсіндіру, көрнекілік, практикалық

 

Проблемалық баяндау, ізденушілік, зерттеушілік

 

Бақылау, бағалау

 

Оқытудың нәтижесін мұғалімнің бақылауы, бағалауы

 

Өзін – өзі бақылау, өзін – өзі бағалау, рефлексия

 

 

 

8 тақырып

 

Педагогиклық қызметтің  иновациялық бағыттылығы 

 

Қарастырылатын мәселелер:

 

Педагогика қызметінің инновациялық бағыттылығы.

 

Білім берудегі инновациялар.

 

Мұғалімдердің біліктілігін арттыру және оларды аттестациялау.

 

 

 

Пайдалнатын әдебиеттер:

 

Қоянбаев, Р.М. Қоянбаев. Педагогика. Астана-1998ж.

 

Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова . Педагогика. Алматы-2004ж.

 

Е. Сағындықұлы. Педагогика. Алматы-1999ж.

 

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті. Педагогика. Алматы-2003ж.

 

М. Жұмабаев. Педагогика Алматы-1992ж.

 

И.П. Подласый. Педагогика.Москва –2000ж.

 

ҚР Білім беру туралы заңы. Астана-2000ж.

 

Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік  педагогикалық университеті. Педагогика

 

пәні бойынша лекциялар  жинағы. Алматы-1991ж.

 

9. Сабыров. Оқыту теориясының  негіздері. Алматы-1993ж. 

 

 

1.Педагогика қызметінің  инновациялық бағыттылығы.

 

Жаңа енгізілген немесе инновация  адамның кәсіптік қызметінің бәріне де тән болғандықтан, ол табиғи түрде  зерттеудің, талдаудың және тәжірибеге енгізудің нысанасына айналды. Инновация  өздігінен пайда болмайды. Ол ғылыми ізденістердің, жекелеген мұғалімдер мен тұтас ұжымның озық педагогикалық  тәжірибесі. Бұл процесс стихиялы дамымайтындықтан ол басқаруды қажет  етеді.

 

Тұтас педагогикалық процестің  инновациялық стратегиясына жаңашылдық процестерді тікелей алға апарушылар ретінде мектеп директоры, мұғалімдщер  мен тәрбиелеушілердің ролі арта түсуде. Оқыту процесінің көптүрлілігіне қарамастан – дидактикалық, компьютерлік, проблемалық, модулдық және басқа –  жетекші педагогикалық өызметті іске асыру мұғалімнің еншісінде  қалып отыр. Оқу – тәрбие процесіне  қазіргі заманғы технологиялардың енгізілуіне байланысты мұғалім  мен тәрбиеші кеңесінің, ақылшының  және тәрбиешінің қызметін одан әрі  игеруде. Мұғалімнің кәсіптік қызметі  арнаулы, пәндік білімдермен ғана шектелмей, педагогика мен психологияның, оқыту  мен тәрбие технологиясы салаларының  қазіргі заманғы білімдерін де қамтитын болғандықтан мұғаліммен арнайы психологилық – педагогикалық дайындық талап  етіледі. Осы негізде педагогикалық  инновацияны қабылдау, бағалау және іске асыруға дайындық қалыптасады.

 

Инновация – жаңалық, жаңашылдық, өзгеріс деген ұғымды білідіреді. Инновация құраквл және процес ретінде  әлде бір жаңалықты ендіру деген  сөз. Педагогикалық процесте инновация  оқыту ме тәрбиенің тәсілдері, түрлері  мақсаты мен мазмұнына, мұғалім  мен оқушының бірлескен қызметін ұйымдстыруға жаңалық енгізуді білдіреді.

 

Білім берудеге инновациялық процестердің мәнін педагогиканың  маңызды екі проблемасын құрайды. Олар – озық педагогикалық тәжірибені зерттеу, жинақтау және тарату проблемасы және педагогикалық – психологиялық  ғылымдардың жетістігін практикаға енгізу прорблемасы. Соған сәйкес инноватика пәні, инновациялық процесстердің мазмұны  мен механизмі осы кезгне дейін  бір – бірінен оқшау қарастырылып келгнен өзара тығыз байланысты екі процестің тұтастығы тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық процесстің мазмұны мен механизмі  осы кезге дейін бір бірінен  оқшау қарастырылып келген өзара  тығыз байланысты екі процестің  тұтиастығы тұрғысынан қарастырылуы тиіс, яғни инновациялық процестің нәтижесі теориямен практиканың тоғысуында пйда болатын теориялық және практикалық  жаңалықтарды қолдану болуға тиіс.

 

Бұның барлығы педагогикалық  жаңалықты –жасау, игеру және пайдалануда  басқару қызметінің маңыздылығына  көз жеткізе түседі. Өйткені, мұғалім  жаңа педагогикалық технологияның, теория мен концепцияның авторы, талдап жасаушысы, зерттекушісі, тұтынушысы және насихатшысы қөызметін атқарады. Осы процесті басқару мұғалімнің өз қызметінде әріптестерінің тәжірибесі немесе ғылымдағы жаңа идеялар, иәдістемелерді дұрыс таңдап, бағалау және қолдануын  қамтамасыз етеді. Ал педагогикалық  қызметте инновациялық бағыттылықты құазіргі заманғы білім беру, қоғамдық және мәдени даму жағдайында педагогикалық  қызметтің инновациялық бағыттылығының қажеттігі бірқатар жағдалармен  айқындалады.

 

Біріншіден, қоғмда жүріп  жатқан әлеуметтік – экономикалық қайта құрулар білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі  оқу орындарының оқу тәрбие процестерін  ұйымдатырудың технологиясын түбірінен  жаңартуды талап етуде. Педагогикалық  жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға  негізделген мұғ,алім мен тәрбиеші қызметінің инновыациялық бағ,ыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналуда.

 

Екіншіден, білім беру мазмұнын ізгілендірудің күшеюі, пәндерінің көлемі мен құрамының үнемі өзгеріске  ұшырауы, жаңа оқу пәндерінің енггізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту  технологиясын үздіксіз іздестіруді  талап етуде. Осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рпөлі  мен беделі арта түсіп отыр.

 

Үшіншіден, мұғалімнің педагогикалық  жаңалықты игеру және қолдануцға деген қатынасы сипатының өзгеруі. Оқу - тәрбие процесінің мазмұнын қатаң  тәртіпке бағындырып қойған жағдайда мұғалімнің өз бетінше бағдарлама оқулық таңдауцдан бұрын педаггикалыққызметінің жаңа әдіс т әсілдерін пайдалануға  мүмкіншілігі болмайды. Егер бұрынғы  уақытта инновациялық қызмет негізінен  жоғарыда ұсынылған жаңалықтарды практи - када қолданумен шектелсе, қазіргі  уақытта ол барынша баламалы, зерттеушілік сипат ала бастайды. Сондықтан  да мектеп, білім беру органы басшыларының қызметіндегі маңызды бағыттардың  бірі мұғалімдердің енгізген инновациясына  талдау жасап, баға беру, оны іске асыруға, қолдануға қолайлы жағдай жасау  болуы тиіс.

 

Төртіншіден, жлпы білім беретін  оқу орындарының нарықтық қатынастарға енуі, жаңа типті сынып ішінде мемлекеттік  емес оқу орындарының құрылуы  нақты бәсекелестік ахуал туғызуда.

 

 

2. Білім берудегі инновациялар.

 

Қазіргі заманғы мектепте нақты педагогикалық қызметте іске асыруға болатын орасан зор педагогикалық  тәжірибе жинақталған, бірақ олардың  бәрі бірдей қолданыла бермейді, өйткені  көптеген мұғалімдер мен басшыларда ол тәжірибені зерттеу –және қолдану  қажіттілігі қалыптаспаған, сол  сияқты ол тәжірибелерді талдау мен  талдаудың дағдысы мен іскерлігі  жетісе бермейді. Мұғалімдер нақты  іс - әрекетінде өзінің, сол сияқтыәріптесіннің де педагогиклық тәжірибесіне талдау жасаудың қажеттілігіне мән бермейді.

 

Педагогикалық тәжірибе көпшілік және озық болуы мүмкін. Озық педагогикалық  тәжірибе тарихилығымен ерекшеленеді. Өйткені әрбір жаңа кезеңде мектептің  материалдық, әдістемелік, кадрлік  және басқа да мүмкіндіктерінің кеңеюімен  педагогикалық қызметтің жаңа талаптары  пайда болады. Сонымен бірге озық тәжірибе педагогика ғылымы мен практикасының  қазынасын үнемі толықтырушы, жаңартушы  қызметте атқарады. Озық пеедагогикалық тәжірибені жасау және таратуд мұғалімнің позициясы үлкен рөл атқарады, сондықтан нақты тәжірибенің жетекші ережелеріне талдау жасап, оны қолдануға кіріскенде субъективті факторлардың ықпалын ескеру арқылы оның нәтижесі мен педагогикалық ұжымға кірігуіне болжам жасау қажет. Педагогикалық тәжірибеде объективті және даралық құндылықтар бір – бірімен астасып жатады, бірақ педагогикалық қызметтегі даралық ерекшеліктердің бәрі бірдей көпшіліктің игілігі бола алмайды. Тек жеке тұлғаның жаңа тәжірибе жасауға ықпал жасайтын бірегей және қайталанбас ерекшеліктері ғана назарға алынады. Озық педагогикалық тәжірибе бұқарылық негізде қалыптаса отырып, объективті педагогикалық заңдылықтарды игерудің деңгейін де танытады. Озық педагогиклық тәжірибенің бір түрі болып есептелетін жаңашылдық пен зерттеушілік педагогикалық тәжірибе сезімдік тәжірибелерден теориялық талдау және жинақтауға алып баратын басқыш сияқты. Жаңашылдық пен педагогикалық зерттеудің бірегей үлгісін көрсеткен Ресейдің И.П.Вольков, Т.И. Гончарова, И.П. Иванов, Е.Н. Ильин, В.А. Кериновский, С.П Лысенкова, Р.Г. Хазанкин,М.П. Шетинин, П.М. Эрдинов, Е.А. Ямбург және т.б. ғалымдар мен педагогтардың тәжірибелі мұғалім қауымының игілігіне айналды.