Тәрбиенің әдістері, құралдары

Ж. Әбиев, С. Бабаев, А. Құдиярова . Педагогика. Алматы-2004ж.

 

Е. Сағындықұлы. Педагогика. Алматы-1999ж.

 

Қосымша:

 

Абай атындағы Қазақ Ұлттық Педагогикалық Университеті. Педагогика. Алматы-2003ж.

 

М. Жұмабаев. Педагогика Алматы-1992ж.

 

И.П. Подласый. Педагогика.Москва –2000ж.

 

ҚР Білім беру туралы заңы. Астана-2000ж.

 

Б.А. Ақназаров. Сынып жетекшісі. Алматы-1980ж.

 

Абай атындағы Қазақтың мемлекеттік  педагогикалық университеті. Педагогика

 

пәні бойынша лекциялар  жинағы. Алматы-1991ж.

 

К. Б. Сейдалиев. Тәрбие теориясы. Алматы-1986ж.

 

Т.С. Сабыров. Оқыту теориясының  негіздері. Алматы-1993ж.

 

С. А. Ұзақбаева. Балаларға  эстетикалық тәрбие берудегі халық  дәстүрі. Алматы-1990ж.

 

А. Ақшораев. Тоғыз құмалақ . Алматы-1979ж.

 

К. Сарманов, Н.К. Перкас . Экологиялық  білім беру бағадарламасы. Қазақстан 

 

мектебі №8 1993ж

 

С. Әбенбаев, Қ. Ақынжанова , Ш. Жалғасова. Студенттердің педагогикалық 

 

практикасы. Алматы-1996ж

 

А. Асарбаев. Қазақтың ұлттық ойындарын бастауыш мектеп тәрбие

 

жұмыстарына пайдалану. Алматы-1993ж.

 

Е.Сағындықұлы. Қазақтың ұлттық ойындары. Алматы1992ж.

 

Е. Уаңбаев. Дене тәрбиесінің  негіздері. Алматы 2000ж.

 

Т. Ш. Қуаныш. Дене тәрбиесінің  теориясы мен әдістемесі. Алматы 1996ж.

 

Под. ред. Б. А. Ашмарина Теория и методика физического воспитания. Москва 1979.

 

Қ. Бержанов, С. Мусин Педагогика тарихы. Алматы,1986

 

И.Н. Баженова Педагогикалық  ізденіс. Алматы 1990

 

Р.Р. Аманбаев Дене тәрбиелеу  мәдениеті ілімін оқып үйрену жөніндегі  әдістік нұсқаулар. Алматы 1992.

 

Б.А.Ашмарин Дене тәрбиесінің  теориясы мен әдістемесі. Москва 1990

 

М.Х.Болғанбаев. Қазақстандағы  ұлттық спорт түрлерінен мамандарды дайындаудағы кейбір проблемалар. Алматы 1991

 

Б.К.Қаражанов Р.Р.Аманбаев. М.К.Қалдыбаев. Дене тәрбиелеу мәдениеті  және спорт ілімі мен әдістемесінің  түсініктері. Алматы 1992

 

Т.И.Осокина. Балалар бақшасындағы дене шынықтыру. Алматы 1992.

 

В.В.Беорусова, Н.И.Решетень Педагогика. Дене тәрбиесі институттарына арналған оқулық Москва 1978

 

Б.Төтенаев Дене тәрбиесі Алматы 1988

 

М.Г.Таникеев Қазақстанның дене тәрбиесі жөніндегі тарихы Алматы 1977

 

Ж.Әбенбаев Тәрбие теориясы мен әдістемесі Алматы 2004

 

 

Лазерлі, магнитті дискідегі  әдебиет:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.1 Тәрбие, тәрбие процесі  туралы түсінік

 

Тәрбие түсінігі мағыналық  жағынан кең ауқымды категория. Педагогикада тәрбие термины үш түрлі  мағынада қолданылады:

- Тәрбие барлық әлеуметтік  қоршаған шындықтың ықпалы арқылы  оқушы тұлғасының қалыптасу үрдісі, қоғамдық құбылыс ретінде, яғни  кең әлеуметтік мағынада қарастырғанда:  қоғамның тәрбиелік күші, оның  әлеуметтік институттарымен, қоғамдық  ұйымдары, бұқаралық құралдың ықпалы  жетекші роль атқарады.

- Кең педагогикалық мағынада  қарастырылғанда, тәрбие деп,  арнайы оқу-тәрбие мекемесінің  мақсатты бағытталған оқу-тәрбие  үрдісі түсініледі. Мектеп әлеуметтік  ортаны зерттейді және осы  ортаға педагогтар, ата-аналар, балалар,  яғни, адам арқылы ықпал етеді.  Мектептің әлеуметтік ортаны  сауықтыру қызметі міне осында.

- Тар педагогикалық мағынада, нақты оқу орнының оқушылармен  өткізетін тәрбие жүйесі ретінде  қарастырлады.

Сонымен, тәрбие қоғамдық-тарихи үрдіс және педагогика пәні болып  табылады. Тәрбие педагогика пәні ретінде  қарастырылғанда оған әр кезеңде  түрлі ғалымдар әр түрлі анықтамалар  беріп келді. Мысалы, ұлы орыс педагогы К.Д.Ушинский «Педагогикадағы тәрбие – алдын-ала ниеттелген және арнайы ұйымдастырылған педагогикалық  процесс» деп тұжырымдаса, америка  педагогы және психологы Эдвард Ли Торндайк былай деген: «Тәрбие сөзіне әркім әр түрлі мағына береді, бірақ  ол қашанда өзгеріс дегенді аңдатады. Егер біреуді өзгеріске келтіре  алмасақ, біз оны тәрбиелемегеніміз»

Тәрбиеге қай автор  қандай анықтама берсе де, олардың  барлығы да тәрбие – адамзаттың тарихи жинақталған тәжірибесін  мақсатты түрде ұрпақтан ұрпаққа  алмастыру процесі деген пікірді  жоққа шығармайды.

Аталған тәжірибе көп ұрпақтың еңбегі және шығармашылық күшімен жасалған білімдер, тұрмыстық ептіліктер мен  дағдылар, сондай-ақ ғылыми және көркемдік  туындылар мен рухани-әлеуметтік қатынастар. Олар адамның әр түрлі  танымдық, көркем шығармашылық, әлеуметтік және рухани қызметінің нәтижелерінен  қалыптасады. Бұл тәжірибе өз ішінде келесі құрылым бірліктерін қамтиды:

1. Адамның қоғам және  табиғат жайында жасаған білімдерінің  жиынтығы;

2. Еңбектің әр қилы саласында  қажет ептіліктер;

3. Әлеуметтік, рухани қатынастар.

Сонымен, тәрбие – бұл  жеке адамның қоғамдық тәжірибені (білім, білік, дағды, шығармашылық іс-әрекет тәсілдерін, әлеуметтік, рухани қатынастарды) игеру  үшін бағытталған белсенді іс-әрекетін қолдап, қуаттаушы әрі ұйымдастырушы  мақсат бағдарлы әрі сапалы орындалатын  педагогикалық процесс.

Тәрбие тәрбиеленушілер  мен тәрбиешілердің тәрбие мақсатына  жетуге бағытталған, арнайы ұйымдастырылған, басқарылатын және бақыланатын өзара  әрекеті болғандықтан, оның өзіндік  ерекшеліктері мен категорияларының болуы заңды.

Тәрбиенің негізгі категорияларын жүйе ретінде төмендегі сызбада  қарастыруға болады.

 

Сызба 1. Тәрбие категориялары.

  

  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тәрбие білім беру мекемелерінде  арнайы ұйымдастырылған, басқарылатын және бақыланатын тәрбие процесінде жүзеге асырылады.

Тәрбие процесі – бұл  сыртқы мақсат бағдарлы ықпал мен  тұлғаның өзін-өзі тәрбиелеуін кіріктіре  жүргізетін тұлға қалыптастыру, дамту  процесі.

Тәрбие процесінің ерекшеліктері  төмендегідей:

1. Бір мақсаттылығы.

2. Көпфакторлылығы.

3. нәтиженің бірден көрінбеуі.

4. Ұзақтылығы.

5. Үздіксіздігі.

6. Кешенділігі.

7. Екіжақтылығы.

8. Нәтиженің бірмәнді және  анық болмау мүмкіндігі.

 Тәрбие тұлғаны қалыптастырудың  тұтастық идеясына бағынатын,  тәрбие процесінің мақсат, міндет, мазмұн, форма, әдістер бірлігін  білдіреді. Тұлға қасиеттерінің  қалыптасуы бір мезетте, яғни  кешенді жүзеге асады, сондықтан  педагогикалық өзара әрекет те  кешенді болуы керек.

 

 

 

 

МАЗМҰНЫ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Тәрбие теориясы

 

Тәрбие теориясы

Қазіргі қоғамдагы тәрбиенің  мақсаты мен міндеттері, мәні

Жоспар:

1. Тәрбие әлеуметтік құбылыс.

2. Педагогика классиктерінің  тәрбие мақсаты жөніндегі пікірлері.

3. Тәрбиенің мақсат-міндеттері.

4. Тәрбие процесінің мәні.

5. Тәрбиенің заңдылықтары  мен принциптері.

6. Өзін-өзі тәрбиелеу және  қайта тәрбиелеу.

1. Тәрбие - қоғамның негізгі  қызметтерінің бірі, жеке адамды  мақсатты, жүйелі қалыптастыру процесі,  аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі  буынға меңгертіп, олардың сана-сезімін,  жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек  буын қоғамдыдтарихи өмірде жинаңталған  тәжірибені, білімді жас буынға  тәрбие процесі арқылы береді.

Тәрбие материалдық игіліктерді  өндіруге қабілетті, іскер адамдарды  дайындауға бағытталуы қажет. Басты  өндіруші күш - жеке тұлға. Адам жүйелі түрде күрделі қатынастарға араласып, қоғамдағы қалыптасқан идеяны, саяси  және моральдық көзқарастарды, сенімдерді қоғамдағы адамдардық өмір сүру тәртібін меңгереді.

Педагогика баланы оқыту, тәрбиелеу тәжірибелерін қорытып, тәрбие және даму үшін қажетті жағдайларды  анықтайды.

Қорыта айтқанда, тәрбие - қоғамның тарихи әлеуметтік-экономикалық жағдайларынан туатын объективтік  процесс.

Тәрбие процесінде бала өзінің дамуына қажетті жағдайларды  пайдалануға тиіс. Табиғи және әлеуметтік орта оның көзқарасын дамытады.

2. Мақсат дегеніміз - бір  нерсеге  ұмтылу, іске асыру.  Бұл тұрғыдан алғанда тәрбие  мақсаты — жастарды өмірге  әзірлеу мақсатымен жүргізілетін  тәрбие жұмыстарының нәтижесін  ерте болжау.

Тәрбиенің мақсаты мен  жүйесі мемлекеттің саясаты мен  экономикасына тәуелді. Тәрбие мен  қоғам бір мезгілде пайда болды. Тәрбие қоғамдық құбылыс, онсыз қоғам  өмірі ілгері дамымайды. Алғашңы  қауымдық құрылыста ересектер балаларды  еңбекке дағдыландыру үшін қауымның әдет-ғұрпын, салтын үйретті.

Таптық қоғамда тәрбие мақсатын анықтау қоғамның ең негізгі  мақсатына айналды. Құл иеленуші қоғамдық құрылыста құлдар, өндіріс  құралдары (жер, еңбек құралдары) - құл  иеленушілерінің жеке меншігі болды. Тәрбиенің мақсаты құл иеленушінің  мүддесіне бағындырылып, балаларды  басқыншылық соғыс өнеріне тәрбиеледі.

Әрбір мемлекетте балаларға  білім беру мен тәрбиені ұйымдастырудық нақтылы мәселелері мен әдістері қарастырылады. Мұғалім қандай адамды қалыптастыратынын дәл білуі  керек. К.Д.Ушинский өз қызметінің айқын  мақсатын көрмейтін тәрбиешіні құрылыс  материалдарын бір жерге үйіп тастап, одан не алғысы келетінін білмейтін  архитектормен салыстырады. Тәрбиеші жас ұрпаққа берілетін білім, іскерлік, дағдыны, тәрбиелейтін сезімді  біліп, жоспарлы, мақсатты тәрбие жұмысын  жүргізеді.

Я.А. Коменский "Тәрбие мақсаты  және міндеттері, маңызы, жүзеге асыру  жолдары адамның қоғамда алатын орнымен анықталу керек", "Келесі ғасырдық қандай болатындығы сол  ғасыр үшін тәрбиеленген азаматтарға  байланысты. Дүние - даналар-дық көптігімен баңытты" - деген ойлар айтты. Осы  ойларын "Ана мектебінің" кіріспесінде өрбітеді.

"Тәрбие - адамды қалыптастыратын  және жетілдіретін үйлесімді  процесс" - деп Коменский тәрбие  мақсатын төмендегі-дей негізгі  элементтерге бөлді:

•  адамға барлық заттарды білгізу - "ғылыми білім";

•  заттардың және өзінің қожасы ету - "адамгершілік";

•  құдайға, заттарға құлшылық ету - "діни тәрбие";

•  тән саулығы - "дене тәрбиесі".

И.Г. Песталоцци тәрбиенің  мақсаты балаға бастауыш білім, еңбек, ақыл-ой, дене тәрбиесін беріп, жан-жақты  және үйлесімді дамыту деген.

Неміс педагогы А. Дистервег  педагогикалық мәселелерді шешудегі сословиелік және шовинистік саясатқа қарсы күресіп, "Мектептің міндеті - адамзатты және өз халқын сүйетін  саналы азаматтарды тәрбиелеу" - деген.

К.Д. Ушинский тәрбиенің мақсаты  қоғамға пайдалы, адамшылығы бар  адамды тәрбиелеу деген. Ол адамгершілік тәрбиесін ақыл-ой, еңбек тәрбиесімен  тығыз байланысты қарастырады.

П.П.Блонский тәрбие мақсаты  балаға жалпы адамзаттың және ұлттың мәдениетті меңгеруге көмектесу, жеке тұлғаның жалпы адамзаттық идеалдарын қалыптастыру деген.

1941-1990 жылдардағы педагогикалық  әдебиеттерде "жан-жақты даму" ұғымына ақыл-ой, политехникалық  оқу және өндірістік еңбек,  адамгершілік тәрбиесі, дене және  эстетикалық тәрбие салалары  енгізілді.

А.С.Макаренко тәрбиенің  мемлекеттік міндеті негізінде  педагогикалық міндет қойып, педагогтардың  жұмысын бақылауға алуға болатындығын атап көрсетті. Ол "Тәрбиенің негізгі  мақсаты баланы жан-жақты дамыту" - деген ұсынысты қолдады, В.А.Сухомлинский оны жүзеге асырды.

Тәрбие мақсаты қазақ  тәлім-тәрбие тағылымына да қойылды. Ұлы  ұстаз Әбу Насыр әл-Фараби "Адамға ең әуелі білім емес, тәрбие берілуі  керек. Онсыз берілген білім - адамзаттың қас жауы. Ол келешекте оның барлық өміріне апат әкеледі" - деді.

Ы.Алтынсарин "өмірдің  негізгі мәні — еңбек, ол адамның  адамгершілік қасиетін мәртебелендіреді, өмірдің шын қадірін тек еңбексүйгіш  адам ғана түсіне алады. Мәнсіз еңбек, мағынасыз бейнетқорлық адамның  жігерін мұқалтады, өз еңбегінің  қызығын, рақат-ләззатын көре білу - кісіліктің басты белгісі" - деген.

Абай Қүнанбаев талап, еңбек, терең ой, қанағат, рақым сынды  жеке тұлғалық жақсы сапаларды қалыптастыру мақсатын қойып, өсек, өтірік, маңтаншақтың, еріншектік, бекер мал шашпақ сияқты зиянды әдеттерді жоюға шақырады.

М.Жұмабаев "Көркем денелі, түзу ойлайтын, дәл пішетін, дәл табатын  ақылды болса, сұлу сөз, сиқырлы үн, әдемі түрден .ляззат алып, жаны толқынарлық  болса, баланың дұрыс тәрбие алып шын адам болғандығы" - деп жазды.

Мәтжан Мақсымұлы Тілеужанов өзінің "Қазақ тағылымы" атты монографиясында (1994) қазақ тағылымының негізгі  бағыттарын атап көрсетті. Олар: ар-ождан  тазалығын сақтау; ақыл-ойлы, парасатты  болу; барлық әрекетінен, сөйлеген сөзінен, қарым-қатысынан, көзқарасынан ғибрат иісі аңқып тұру; ерте тұрып, кеш  жату; аз сөйлеп, көп тыңдау; иманды, инабатты, қайырымды болу; жас ұрпаққа  тәрбие беруден жалықпау; халық дәстүріне  берікболу; оны жаңарту; әдет-ғұрыпта  жоқ нерселерден  алулақ болу; сегіз  қырлы, бір сырлы болу; халқының рухына кір салмау; ел берекесін сақтап, оның баюына үлес қосу.

Сонымен дәстүрлі педагогикада жас ұрпақты тәрбиелеудің негізгі  мақсаты "жан-жақты үйлесімді  дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру" - деп жазылды.

Қазақстан Республикасының 1995 жылғы "Мектеп жасына дейінгі  және мектеп жасындағы балалардың тәрбие тұжырымдамасы" халықаралық адам құқығы туралы нормаларға сәйкес жазылған.

Қазақстан Республикасында  халыққа білім, тәрбие берудің Негізгі  мақсаты-Қазақстанның егемендігін  қамтамасы ететін, оны бүкіл дүние  жүзіне мойындататын, онымен тең қарым-қатынас  жасап, Қазақстандық патриотизмді, саяси  бостандықты қамтамасызыз ететін нарықтың іргетасын қалап, экономикалық бостандыққа  қол жеткізетін, жан-жақты дамыған  адамдарды тәрбиелеу.

Тәрбиенің мақсатынан міндеттер  туындайды.

3. Дүниетіным - тәрбиенің  маңызды міндеттерінің бірі. Дүниетіным - адамның табиғат пен әлеуметтік  орта, қарым-қатынас, іс-әрекетінің  бағыты туралы көзқарастары. Дүниеге  көзқарас  ғылым негізінде дүниенің  даму заңдылықтарын танып білу.