Мектепке дейінгі балалардың тілдік дамуының психологиялық негізі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 34,5%

 27% 27%

 

 23% 19,3% 23%

 

      19,5%

 11,5%

 7,5%

7,7%

    

 

 

ЖД ОЖД ОД ОТД ТД

 

 

 

 

- анықтауыш кезең

 

 

- - қалыптастыру экспериментінің үшінші кезеңі

 

 

Сызбада көрсетілгендей мектепке дейінгі балалардың тілдік дамуының психологиялық негізін анықтау эксперименті нәтижесі:

ЖД – 7,7% - тен 27%- ке

ОЖД - 23% - тен 34,5%

 

 

Сонымен тілі жан – жақты дамып жетілген баланың, ақыл – ойы, таным, интеллект қабілеттері де жетілген деп айта аламыз. Тілдік дамудың деңгейін дер кезінде анықтап, қажетті онда дидактикалық әдіс – тәсілдер, ойындар, сабақтар арқылы мектепке дейінгі балалардың сензитивтілігіне сүйене отырып, жақын арадағы тілдік даму аймағынан өзекті даму аймағына жеткізуге болады. Себебі: баланың психофизиологиялық мүмкіншіліктері өте икемді әрі нәтижелі.

Жеткен жетістіктерімізге сүйене отырып, мектепке дейінгі балалардың жалпы мектепте оқытуға даярлығы анықтауды жөн көрдік. Балалардың таным процестерін, тұлғалық қасиеттерін бағалауда Иирасек – Керн, а.П. Венгер, В.В. Давыдов, Д.Б. Эльконин т.б. ғалымдар жасаған тестерді Нұрмағамбетова Т.Р. – дың «Тәжірибелік психология» (Шымкент, 2006ж – 188б.) оқулығынан пайдаландық. Иирасек – Керннің «Ер адамның суретін салу», «Әріптерді көшіріп салу», «Бір топ нүктелерді көшіріп салу», Д.Б. Элькониннің «Графикалық диктант» А.Л. Венгердің «Үлгі мен ереже», «Коррекатура жасап көру», Л.С. Выготскийдің «Жалпылама айту», Е.Е. Бравцовтың «Кім үлкен», «Мен не білемін» әдістемелері қолданылды.

Бағаланатын көрсеткіштерге: дыбысты дұрыс айтуы тілдік коммуникациясы мазмұнын жеткізуі, сөздік қоры, ірі және майда қимыл әрекеттерінің қалыптастқандағы, графикалық әрекеттері, оқу ойын әрекеттеріне көзқарасы, өз қатарларымен және үлкендермен қарым – қартынасы; өзіне қызмет көрсетуі, бағдарламаны меңгеру алынды. 5 кестеден мектепке дейінгі балалардың тілдік даму деңгейлері жоғары балалардың мектепке даярлығы да жоғары екендігі  біздің мақсатымыздың орындалғандығын көрсетеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды.

Бала жеке басының жан жақты, ұшқыр ойлы, парасатты, адамгершілігі мол, сезімтал етіп қалыптасуында тілінің дамуы өте маңызды. Тілдің дер кезінде және сапалы меңгеру балада дұрыс психиканың қалыптасуының және оның кейін жақсы даммуының алғашқы аса маңызды шарты болып табылады. Тілдің дер кезі дегеніміз дүниеге келген алғашқы күннен бастау, сапалы дегеніміз тілдік материал көлемнің жеткілікті болуы және баланың әрбір жас кезеңіне қарай тілді меңгеруге деген мүмкіндіктерін пайдалану.

 Мектепке дейінгі балалардың тілді үйренуі тілге деген ерекше белсенділіктермен анықтылады. Ал ерекше белсенділіктер тілге деген қызығушылық пен сүйспеншілікі негізінде ғана дамиды. Сөздің құдіретін, табиғатын жетерліктей терең ұғына білу тек арнаулы ұйымдасқан оқу – тәрбие жағдайларында қалыптасады.

Таным іс - әрекетінің барлық түрлерін жетілдіру баланың тілін дамытуға сүйенеді. Сөз балалар игеретін сезімдік ерекшеліктерді бекітіп, ұғымдар мен түсініктерді тасушы ретінде сөйлеу процесінде еніп, логикалық пікірлесу мүмкіндіктерін қаматамасыз етеді. Сөйлеу қиял қызметін бағыттайды, ырғақтық қасиеттерді енгізе отырып, зейін мен естің қалыптасуына ықпал етеді. Сөйлеу арқылы балаға адамзат тапқан, жинақтаған тәжірибе беріледі.

Тілді дер кезінде және сапалы меңгеру балада дұрыс психиканың қалыптасуының және оның кейін жақсы дамуының алғашқы аса маңызды шарты болып табылады. Баланың қарым  - қатынас жасауы, өмірді тануы, өзінің іс - әрекетін жоспарлау қабілеті мидың дамуына байланысты қалыптасады, бірақ даму процесі көбінесе машықтануға, меңгерген сөздеріне үнемі назар аударуына байланысты.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

 

1. Иманбеков Т. Қазақ бала – бақшасындағы оқу – тәрбие жұмысында ұлттық ойындарды пайдалану (5 – 7 жас). П.ғ.к. ғылыми атағын алу үшін дайындалға дисс.автореф. – Алматы,1995. – 28б.
2. Нұрмұхамбетова Р.Ә. Мектеп жасына дейінгі баларға қазақ фольклоры арқылы эстетикалық тәрбие беру (5 – 7 жас). – Алматы,2004ж.
3. Соссюр Ф – де. Курс общей лингвистики. – М.:Наука,1977. – 120с.
4. Қордабаев Т.Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы:рауан,1991.
5. Ушинский К.Д. Собр.соя.
6. Дулатов М. Шығармалары: Мақалалар мен зерттеулер. Т.2. – Алматы,1997. – 344б.
7. Ақмамбетов Ғ.Ғ. Философия және мәдениеттану. – Алматы,1998.
8. Мүсірепов Ғ. Шығармалар.т.2. – Алматы,1984ж.
9. Колшанский г. Коммуникативная функция и структура языка.  – М.:Наука, 1984г.
10. Қазақ Совет энциклопедиясы.т.2. – Аламты, 1973.640б.
11. Кенесбаев С., Жанузаков Т. Русско – казахский словарь лингвистических терминов. – Алма – ата: Наука,1966. – 140с.
12. Аханов К. Тіл білімі. – Аматы: мектеп, 1980.
13. Мухина В.С. Мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы. – Алматы: Мектеп,1986.
14. Махмуд Қашғари. Түрік сөздігі. 3 томды шығ. Жинағы. Қазақ тіліне аударған А.Егеубай. Алматы:Хант, 1997.т.1.. – 592б.
15. Абдуллина Г. Тіл – ұлттық таным негізі///Қазақстан мектебі.2005.№5-6.45-48бб.
16. Аль – Фраби. Музыкальное тратктаты. – Алма – ата:наука, 1970. – 430с.
17. Даукеева С.А. Философия музыки Абу Насра Мухаммада аль – Фараби. – Алматы:Фонд Сорос Казахстан, 2002. – 352с.
18. Аханов К. Тіл білімі негіздері. А., Мектеп, 1980ж
19. Нұрмұқанов Х. Сөз және шеберлік. А. «Ғылым» 1987.
20. Әбдилдин Ж.М. Қазақстан республикасының Ғылым Академиясы. Қазақстан ғалымдарының библиографиясына материалдар. – Алматы, 1993. – 73б.
21. Байжанова А. Қиын балалардың психологиялық себептері// Психология. Социология. Дефектология - №11-12,2006ж,19-23б.
22. Мангутова Б.Б. Балаң түзден емсе, үйден табылсын//Қазақстан әйелдері -№2,2007ж,15б.
23. ЖумадиллаеваО.А. Психолого – педагогческие особенности развития творчесокой одаренностти у детей дошкольного возраста. Автореф.на соис.уч.степени к.п.н. – Алматы,1998. – 27с.
24. Тыныбекова А. Тілашар дәстүрі. Отбасы және балабақша.2002,№6.
25. Кішібеков Р., Сыдықов Ұ. Философия. – Алматы, 1994. – 337б.
26. Нысанбаев Ә. Глобализация.. - Алматы,2005.
27. Шайжанов Қ. Баланың  сөйлеу әркеті туралы. Отбасыжәне балабақша.№3,1999ж,51-53б.
28. Күребаева Г.А. Бастауыш мектеп оқушыларының психологиялық – педагогикалық диагностикасы. Семей,2001.
29. Любллинская А.А. Балалар психологиясы М, 1971ж.
30. Петровский А.В. Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. А, мектеп, 1987ж.
31. Н. Оралбаева, Ғ. Мадина, А.Әбілқаев. Сөздердің байланысу түрлері. Сөздердің байланысу тәсіледір. Алматы, Қазақ университеті,1993ж.
32. С.Ұзақбаева Тамыры терең тәрбие. Алматы. Рауан,1987ж.
33. Байтұрсынов А.. Тіл тағылымы. А.,1991ж.
34. Кеңесбаев Ү. Қазақ тілі білімі туралы зерттеулер. Алматы «Ғылым»,1987ж.
35. Қалиұлы Б. Тіл біліміне кіріспе А., Мектпе.1997ж.
36. Қордабаев Т. Қазақ тілі білімінің мәселелері. Алматы :рауан,1991ж.
37. Мұсабаев Ғ. Қазақ тілі тарихынан. Алматы,1995ж.
38. Мүсірепов Ғ. Әдебиет – кәсіп емес, өнер. Алматы: Жалын,1987ж.
39. Нұрмықанов Х. Сөз және шеберділік. А., «Ғылым» 1987ж.
40. Оразбаева Ф. Тілдік коммуникацияның неігедері. Алматы. Республикалық баспа кабинеті,1995ж.
41. Қазақ Совет Энциклопедиясы ІІ – т. Алматы, 1977ж. 257бет
42. Алмабаева Ж. Отбасындағы бала тәрбиесі// Бала тәрбиесі - №1,2006ж,8-9б.
43. Құқышева Н. Мінез – құлық қиындығының кейбір себептері// Психологияны мектепте және ЖОО – да оқыту - № 6, 2006ж,2-3б.
44. Перминова Н.В.Кекілжің: шешу жолдары// Валеология дене тәрибесі спорт - №7-8,2005,43-45б.
45. ҚалиевС.Қ. Қазақ этнопедагогикасының негіздері мен тарихы. – Алматы,1998. - 128б.
46. Артемов В.А. Психология обучения иностр. языкам. М., 1969г.
47. Қазақ совет энциклопедиясы 10 том. А, 1979ж.
48. Соссюр Фде. Курс общей лингвистики. М., 1977, стр57.
49. В.Шапарев, А.Тимченко, В.Швыдченко. Рабочая книга практического психолога. Издательство Торсинг. Москва 2007 г.
50. Куребаева Г.А. Бастауыш мектеп оқушыларының психологиялық-педагогикалық диагностикасы. Семей 2004 ж.
51. Овчарова Р.В. Практическая психология в начальной школе. Москва 1996 г.
52. Ұзақбаева С.А. Тамыры терең тәрбие (қазақтың халық педагогикасындағы эстетикалық тәрбие). – Алматы: Білім,1995, - 232б.
53. Аймауытов Ж. Психология – Алматы,1995. – 305б.
54. Байтұрсынов А. Шығармалары. – Алматы,1989. – 160б.
55. Атыжанов Қ. Қазақтың фальклорлық балалар поэязиясы. Пед.ғыл.канд. дисс. – Алаты,1974. – 176б.
56. Әбішов Қ.А., Әбжанов Т. Философия тариыхындағы таным теориясы мен методы проблемасы. – Алматы, 1990. -  119б.