Қылмыстың көптігінің түсінігі мен белгілері

 

Глава IХ. Криминологиялық болжау және қылмыспен күрес жүргізуді жоспарлау.

Криминологиялық болжаудың мазмұны және түрлері.

Криминалогиялық профилактиканың маңызды ерекшелігі қылмысты болжау немесе ескерту шаралары болып табылады.

Криминалогиялық болжау-бұл болашаққа деген болжак жасау белгілі бір уақытқа байланысты.

Криминологиялық болжау территорияда қылмыстың  және оның өзгеруіне немесе оның жеке түрлерімен байланысты.

Болжау қылмыс пен күрес жүргізу тапсырмаларын  оның ішінде осы қылмысты ескертумен бағытталған әрекеттерді жүзеге асыруға жәрдемдеседі.

Криминологиялық болжауды және тағы мынадай жағдайларда  қолданады:

1.статистикалық  мәліметтер яғни қылмыстың өсу,  кему деңгейіне байланысты.

2. криминологиялық  болжаудағы жоспарлан,атын өзгерістерге 

3.тексерудің  нәтижесі статистикалық мәлімет бойынша .

Криминологиялық болжау өз бетінше мақсаты мен  міндетін зерттеп қылмыспен күресу, бағыт, осы мақсатты орындаудың амалын табу, олардың нормативтік, ақпараттық, ұйымдастырушылық, методикалық, уақытша  қаржымен қамтамасыз етуді жүзеге асырады.

Криминологиялық болжау толығымен жалғалмалы бөлігіндегі  мемлекеттік жоспарлауындағы экономикалық және әлеуметтік жағын қарастыруы тиіс. Сонымен қатар ол әр түрлі қарқындылық  байланыстар мен жоспарлаулардан  тұрады.

Біріншіден,барлық барлық бөлімдегі жоспарларды экономикалық және әлеуметтік дамуы мекемелерде атқарылатын жоспарлардың ішіне кіреді.(мысалы, миграцияның бастығы, мәдениеттің дамуы бос уақыт кезінде т.б) біруақытта жойылуы, әлсіреуі шектеулі криминологиялық процестерден (мысалы, алдын ала жорамал жасап жаңадан қолданылатын шараларды хабарлайды яғни, ол қылмыс пен күресу)

Болжаудың арнайы бөлімінде экономикалық және әлеуметтік  сонымен қатар құқық бұзушылық  пен қылмыс жатады.

Екіншіден, мемлекетте, облыста, қалада, райондарда нақтылай комплекстік жоспарлау яғни қылмыс пен күресу өңделеді.

Үшіншіден, криминологиялық  болжау ведомствалық жоспарлауды құқық  қорғау органдары жүзеге асырады.

Нақты криминологиялық  жоспарлауды алу үшін дұрыс ақпарат  пен қамтамасыз ету бұл қылмысқа бару себебі бойынша және оған әсер ететін күштерге байланысты.

Төртіншіден, мерзіміне  байланысты криминологилық болжауды тез  мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді болып бөлінеді.

Криминологиялық жоспарлаудың бірінші түрі, бір жылға  дейінгі мерзімге арналған қалған екіншісі және үшіншісі үш-бес жылға дейін он және жиырма жылға арналған. Қылмыс пен күрес жүогізу шараларына. Орта мерзімді мен ұзақ мерзімді криминологиялық болжау қылмыс пен күрес жүргізу шараларына бағытталған.

Бұдан шығатын  қорытынды жұмыс істеу мүмкін емес, егер алға болжау жоспарың болмаса, ұзақ мерзімге арналған жұмыс үшін және ол жұмыстарынан көптеген жетістіктерге жету үшін.

Жоспарлау құжатындағы  қылмыс пен күрес жүргізу шараларындағы  анықталған жағдайы болады. Ол өзі  жалпы және ерекше болып бөлінеді.

Жалпы бөлімде қылмыстың түрлері. Бұл бөлімде құқықтық тәрбиелеу жұмыстары қарастырылады.

Криминологиялық жоспарлау жылына облыста үш төрт айда құжаттың берілген жоспарына сәйкес аяқталуы тис. Қалада, районда екі  ай, микрорайондарда бір ай ішінде жасалып бітуі керек. Жаңа жоспар шыққанша.

Жаңа жоспар ұйымдастыру үшін белгілі бір  топ құрылады, бұл жомспарды жүзеге асырады. Топ мүшелері болуы қылмыс пен күрес жүргізу бағытында.

Жасалған жоспарда істелінетін жұмыс туралы толық  ақпарат беріледі. Бұл жоспардың  жобасы дайындалады, ұсыныстары ұсынылады.

Аталған сатылардан өткеннен кейән ғана бұл криминологиялық  жоспарлау қолданысқа енгізіледі.

Әрбір криминологялық жоспарлауда өзінің дайындық деңгейі, ақпараты туралы және бұл жоспарды жүзеге сыру болып табылады. Ең соңында ғана бұл жоспарға қорытынды береді.

Криминологиялық жоспарлаудың жүзеге асыру деңгейіне  байланысты оған өзіндік баға береді.

Район немесе жеке обьектідегі криминологиялық

жоспарлаудың  ерекшеліктері.

Территорияда  профилактикалық әрекеттер біршама  төмендеуінен, жалпы мемлекеттік деңгейін регион арқылы жалпы үйреншікті обьектіге жоспарлау көзделуде.

Сондықтан да жеке обьектінің немесе әкімшілік районды  немесе қаланы болжаудың мазмұнын көшіріа  алуға рұқсат берілмейді. Олардың  қабылдайтыны нақты обьектінің жағдайына районға сай келуі керек.

Криминологиялық болжаудың жеке обьектісі бұл  еңбек ұжымы, аумақтық село түрі немесе жұмыс аумағы.

 Криминологиялық  болжаудың еңбек ұжымындағы ақпараттық  базасы өзіне бұл ұжымның әр  мүшесіне оның категориясы туралы  ақпаратты енгізеді.

Ақпараттық  фондтта:

Қылмыс пен  құқық бұзушылықтың жағдайы мен  таблица (жылы, түрі, қылмыстың істелу орны) туралы ақпарат жинақталған.

Еңбек ұжымында маңызды талқылауда жалпы қоғамдық ой басым болады, яғни ұжым ішіндегі құқық бұзушылықтар туралы, себебі мен жағдайы жалпы профилактикалық шаралар жүргізгенде жүзеге асырылады.

Жалпы болжаудағы обьектінің әлеуметтік және экономикалық тарауына кіреді. Ұжым арасында құқық  бұзушылық пен қылмыстың алдын  алуы бойынша профилактикалық шаралар  жүргізу. Көбінде бұл бағыт ұрлық пен күрес жүргізуге, лауазымды мүддесін асыра пайдалану және қоғамдық тәртіп бұзушылыққа бөлінеді.

Шешінетін бөлмедентұлғаныі жеке мүлкін ұрлау мен жұмыс орнын  тағы басқалары. Күзет еңбегіндегі  құқық бұзушылық. Бұл құқық бұзушылықтардың алдын алу үшін көптеген профилактикалық шаралар жүргізуде. Осы бағытта оған жағдай жасалуда.

Микрорайандағы  криминологилық болжау соңғы жылдары  қылмыс пен күрес жүргізу барысында  басты орынды алады. Көптеген айтылған болжаулар еңбек ұжымына және микрорайондарға да қатысты болып отыр.

Қосымша мынаны айта кеткенжөн:

Райондағы криминалогиялық  анализ-қылмыс пен құқық бұзушылықтың жағдайын райондағы, олардың ерекшеліетерін. Қылмыс пен құқық бұзушылық әрекет жасауға қандай себеп болды. Профилактикалық  жұмысқа баға беру, жүзеге асыру деңгейіне  және тағы басқаларына байланысты.

Районда қылмысты іздеу қиынырақ жеке оьбдектімен  салыстырғанда. Бұндай қиындық мыналар  мен байланысты:

Криминалогиялық пайыздық көрсеткіштер өзгермелі болып  табылады. әр түрлі деңгейге өзгереді.

Криминалогиялық жоспарлауда район мынаны қамтамасыз етуі керек:

Бәріне ортақ  ақпарат пен қамтамасыз ету яғни субьектілер арасында. Жасалған жоспарды төменнен жоғарыға қарай талқылау (яғни ұжым-район-облыс )құқық бұзушылық  басым аумақтарда.

 

 

Глава 12. Кәмелетік жасқа толмағандармен жасөспірімдер арасындағы қылмыстың криминологиялық сипаттамасы.

 

1.кәмелетке  жасы толмағандардың қылмысының

жағдайы, деңгейі, динамикасы

Кәмелеттік  жасқа толмағандар арасындағы қылмыс пен күрес жүргізу жалпы қылмыспен  салыстырғанда ең басты болып табылады.

 Кәмелеттік  жасқа толмағандардың арасындағы  істелетін қылмы, көбінесе жас  аралығы 14-18-ге дейін және 10-13-ке  дейінгі одан кіші жас өспірімдер  арасында. Сондай-ақ ересек жастарда 18-21,22-25 жасарасында жасалады.

Жасөспірімдер арасындағы қылмыстың басым көпшілігі жасына байланысты есеймеген. Бұл қылмыс көбінесе дүкедерді тонау, білім беру ордаларында ұрлық жасау, бұзақылық ниетпен жасалған қылмыстар қатарына жатады. Сондықтан да бұл қылмыстың көбі құқық қорғау органдарына хабарланбай қалады.

Міне сондықтанда  бұл қылмыстар жылдан жылға көбейе түсуде.

Кәмелеттік  жасқа толмағандар арасындағы қылмыспен  күрес жүргізу ол көбінесе отбасы жағынан қадағалауына, тәрбиелеу  мекемесіне, жас өспірімдердің уақыт  өткізетін орындарына байланысты болады.

Кәмелеттік  жасқа толмағандар арасыдағы  қылмыстар төменде берілген топтар бойынша ерекшеленеді:

А. Ұрлық, бұзақылық, автокөлікті тонау, жасөспірімдермен істелінетін қылмыстар қоғамға  қауіпті зардаптар әкелуі мүмкін.

Б. Ауыр қылмыстар-  кәмелеттік жасқа толмағандар арасындағы істелінетн басым қылмыстар қатарына жатады.

В. Аталған қылмыстар, көбінесе қалада, ауылмен салыстырғанда  көрсеткіш деңгейі жоғарығырақ  болады.

Г. Жүргізілген  зерттеулер нәтижесі бойынша кәмелетке  жасы толмағандар арсындағы қылмыстар 22сағаттан кейін істеледі. Көп жағдайда жастар көп болатын жерлерде.

Д. Кәмелеттік жасқа  толмағандар арасындағы қылмыстар  ұйымдасқан топ деген мінездеме  береді.

Ұйымдасқан  топтың құрамына кірген жасөспірімдер  қылмысты топ болып істейді.

Е. Кәмелеттік жасқа толмағандар арасындағы қылмыс жалпы қылмыспен салыстырғанда 8-12% -ды құрайды.

2.Кәмелеттік  жасқа толмағанқылмыскердің жеке  тұлғасына криминологиялық сипаттама  беру

Кәмелетке толмаған қылмыскерлердің жеке қасиеттері оның жас аралығына байланысты.

Кіші жастағы  жасөспірімдер 14-15 жасты қамтиды. Қыздар арасындағы қылмыстар 5%құрайды.

Өткен жылмен салыстырғанда  бұл факт немесе көрсеткіш толық  емес толық емес отбасында тәрбиелеу  басым орынды алмайды.

Мәдени-білім  берудің мінездің ерекшеліктері  кәмелеттік жасқа толмағандар арасында білім деңгейінен қалып қалу немесе үлгермеушілігі өзінің құрдастарынан болып табылады.

Ескертетін  жәт:

А.мәдени ақпарат  берудің төмендігі яғни кәмелеттік жасқа толмаған қылмыскер күнделікті кітап оқу10-20%, газет-журнал 10%аз, көбінесе спорт пен ойын-сауықтарға байланысты ақпараттарды үздіксіз оқиды.

Б. Бейнефиьмдерді қолдану, теледидар, радио, бұлар уақытты  өткізу үшін ғана, қажетті маңызды  ақпаратты алу үшін емес.

В. Білім мен  мәдениетке деген қызығушылығының  аздығы.

Білім беру саласындағы ерекшеліктері кәмелеттік жасқа толмағандардың қылмыс жасауы:

А. Оқуға деген  қызығушылықты жоғалту. Оқу үлгерімінің  нашарлауы, жауапкершілік сезімін  жоғалту.

Б. Жұмысқа деген  қызығушылығының төмен болуы  өз мамандығы бойынша алға қойған жоспардың жоқтығы. Бұл жұмыстың алдында өзінің жауапкершілігін сезінбеу немесе түсінбеу. Сондықтан бұлар ондағы жұмысшылармен келіспеуінің салдарынан жұмыа орнын жиі-жиі ауыстырып отырады. өзінің жиналған еңбек стажына қарамай.

В. Қоғамдық жұмыстарға араласпауы.

Кәмелеттік  жасқа толмаған қылмыскерлермен   далада қаңғумен, немесе қаңғыбастықққа салынумен, ішімдікке және уыт құмарлық заттарды тұтынумен, жағымсыз топқа  кірумен міне осының салдарынан көптеген қылмыстар жасалуы мүмкін.

Кейбір, боз  балалар мен бойжеткендер ұстанатын ұстанымы-өмірді көңілді өткізу немесе көңілді өмір сүру. Қоғамнан оған керектігінің барлығын алу, қоғамға ештеңе қайтармау немесе бермеу болып табылады.

Көңілді өмір олардың  сана сезімінеде жұмыс істемеу, уақытты  текк өткізкумен және т.б. қалыптасқан. Мұндай адамдар бар уақытын текке өткізбеуге, білім беру, мәдениет жағынан уақытын өткізуге талпынба йды. Ал, кімде кім оны істесе ол кісіге жеккөрінішпен қарайды.

Зерттеулер  нәтижесі бойынша мұндай адамдар  кәмелеттік жасқа толмаған қылмыскермен салыстырғанда, көркем өнер жағынан, спорт, техникаға деген құштарлығы 3-4 есе аз болады. Бұдан шығатын тұжырым ондай адамдар өзін ғана ойлайтын қылықтар жасайды. Бұгың бәрі құқық бұзушылыққа әкеп соғады.

Кәмелетке толмаған қылмыскерлер жан-күйзелісі жағдайында, ұятының жоқтығынан өтіріктен көбінесе 15-25%оқиға да белгіленген жасалған қылмыстар.

Сонымен қоса көптеген зерттеулерге сүйенсек жүйке жүйесінің  немесе нервісінің бұзылуымен және психикасының бұзылуымен істелінетін қылмыстар  көбінесе  кәмелеттік жасқа толмағандардың қылмыс жасауы.

Көбінесе 3-4 есе  көп болады. өзінің заңды бұзбайтын  құрдастарымен салыстырғанда.

 

3.Кәмелеттік  жасқа толмағандар қылшмысның

себептері мен шарттары.

Себептер мен  шарттары-қылмыспен қылмыстылықтың кәмелеттік жасқа толмағандардың бұнда әлеуметтік келеңсіз және жағымсыз құбылыс процесі, қылмыспен қылмыстылықтың бағытын анықтау. Осыған қоса олардың әрекеттерін анықтау немесе дәлелдеу. Бастапқы деңгейде төмендеу қылмыстың бастапқы тобына және мінезіне қарай криминологиялық дәлелдеу, әлеуметтік ынталандырумен байланысты, кәмелеттік жасқа толмағандардың жеке мінездемесімен жасаған қылмыстарына қарай.

Кәмелеттік  жасқа толмағандардың қылмысын дәлелдеу қылмыстың көлемімен салмағына  қарай есейген қылмыстар мен  шектелген. Ағза дамуының тежелуі. Бұл әлеуметтік психологиялық жағынан 18 жасқа толғанда болады.бұл ереже бойынша дәлелдеудің жоқтығы. Қызметтік пайдақорды дәлелдеудің жоқтығы. өзінің қызметтік деңгейіне нұқсан келтіру. Абайсызда жасалған автокөліктегі қылмыстар профессионалдық дәлелдеуі жоқ.

Үйленбеген  немесе тұрмыс құрмаған адамдар отбасылық  жағдайыда агрессивтілігінде шек  қойылады. Бұл дәлелдеудің ерекшелігі топ ішінде өз ісінің дұрыстығын дәлелдеп беру. Яғни жалған жолдастықта, болмайтын  шаруада және т.б. мәдениеттің төмен  деңгейімен байланысты болған және де белгіленгендей ересек тұлғаның қылмыстық тәртібі автоматты түрде емес механикалық түрде болады.мұндай жаңғдайлар болады, егерде кәмелеттік жасқа толмаған адамның тәрбиесіне және тәртібіне бақылау болмаса қараусыздық жағдайына алып келеді.