Қылмыстың көптігінің түсінігі мен белгілері

Қортындылай келе отырып, зорлықпен жасалатын қылмысты растайтын  жағдайлар; кек алу, қызғаныш, ұрсысу нәтижесінде адам өлтіру және дене мүшесіне  ауыр зиян келтіру болып  табылады.

1977 жылғы өсу деңгейге  байланысты қылмыстарды қарастыратын  құрылымы жай ғана бұзақылықтың бөлігі азайды. Қазіргі құрылымда зорлықпен жасалатын бұзақылық көбейді. Бұзақылықтын қылмыс құрамы пышақтар басқа да әр түрлі, кездейсоқ құралдар болып табылады. Әр түрлі зерттеулер жүргізген кезде көбінесе бұзақылық салдарынан болатын қылмыстар туыстары, көрші таныс адамдар арасында болады. Бұзақылық көбінесе ішімдік ішу салдарынан қылмыс жасалынады. Мұндай жағдай көбінесе демалыс немесе жұмыстан кейінгі ауқытта кешкілік сағат 20-22 аралығында және еңбек жалақысын алынған күндері көп кездеседі. Топпен 2, 3 адам бірігіп алдын ала жоспарламай-ақ бұзақылық сипаттағы қылмыс жасайды.

$ 2. Бұзақылық  пен зорлықпен жасалатын қылмыскерлердің  жеке басына криминологиялық  сипаттама

Ауыр зорлықпен жасалатын  қылмыстардын көбін – ер адамдар  жасайды. Жасалатын себептердің ерекшеліктері: ақырғыларында себеп пайда болады, отбасылық жағдайға байланысты болады.

Зорлықпен жасалатын  қылмыстардың жас ерекшеліктеріне  байланысты былай көрсетіледі. 25-29 жас, екінші орында 22-25 жас аралығында, үшінші орында 36-39 жас, төртінші орында 18-21 жастағылар және кәмелетке толмағандар. Сонымен қатар әр түрлі зорлықпен жасалатын қылмыстылық құрылымы бар. Мысалы: кәмелетке толмағандар мен 18-21 жас аралығындағылар көбінесе ; зорлау, дене зақымына ауыр зиян келтіру, адам өлтіру үлесі төменірек. Бұзақылықпен жасалатын қылмыстар көбінесе 18-29 жас аралығындағылар жасайды.

Көрсеткіштердің ұқсастықтары бұзақылыққа, олардың жеке басын  көрсетумен сипатталады.  Мәнді ерекшеліктері  көрсетіледі. Жартысына таманы төмеңгі  еңбек саралаумен айналысқан. Осы топтағы адамдар жиі жұмыс орнын ауыстыруға тәуекел. Мәнді себептерсіз; оқымайтын және жұмыс істемейтін адамдар осындай қылмыстарды жасайды.

Адам өлтіру , дене зақымына ауыр зиян келтіру, зорлау, қинау, бұзақылық  сипаттағы кінәлі адамдарға кері мінезді; ішімдік, қоғамдық тәртіпке ұқыпсыздықпен сипатталады.

Бұзақылық пен зорлықпен  жасалатын қылмыскерлердің мінездері  қатыгездікпен, қаталдықпен, қырсықтықпен сипатталынады.

Зорлықпен, Бұзақылық  пен жасалатын қылмыстардын мынандай түрлері бар:

1. Кездейсоқ. Аяқ астынан туындаған жанжал. (мысалы; бірге ішімдік ішкеннен кейінгі аяқ астынан туындаған ұрсыс ).
2. Тұйықтанған жанжалдық. Бұл түрдегі қылмыстық сипаты – жан-ұядағы созылмалы, ұзақ жанжал, тұрмыстағы жанжалдар және т.б. жатады. Олар; қызғаныш, ренжіш, кек алу ниетте болады.
3. Бас тарту хабарланғандар. Бұл қылмыстар қоғамдық тәртіпке және басқа да құқық бұзушылықтар.
4. Қаскүнемдік. Бұл топтағы адамдар дарашылдық, қаттылық, ызаланғандық, басқыншылық, ұстамдылықсыз адамдардың жеке басының бастаушыға айналдырады.

$ 3. Зорлықпен  бұзақылық қылмыстардың себептері  мен шарттары.

Зорлықпен бұзақылық  жасаған қылмыстардың арасында келесі дәлелді топтар бөлінеді; тұрмыс жағдайындағы жанжалдар, қырсықтық түр сияқты өзін танытушылық, қырсықтық пен  қаттылық сипатты сияқты топтар жатады. Бұл қылмыстар кішігірім ортада тұрмыс жағдайы нашар отбасыларынан қалыптасады. Жағымсыз тұрмыс дәстүрлерді өзіне қабылдау және елестету, бейбастықтық, өрескелдіктік бағыттайды, олардың топталған мінез-құлықтарының нормалары ішімдікпен, қоғамдық рет бұзулармен, құмарлық ойындар мен тығыз байланысты. Бұл топтарда қатыгездік пен қаталдық өзге көше тұрғындарымен дұшпандық, қоныстанған пунктілердің, басқа оқу орындарында оқитындарға тудырады. Әлі барлық оқу орындарының және еңбек ұжымдарының тәрбиелеуге толық кепіл бөлінбеді.

Соңғы жылдары криминогендік  мінез құлықты бақылап оған ықпал  жасап отырды. Кино түсірілімдер мен  хабарлар, зорлықпен жасалынатын  көрсетулермен қиянат етуші сахналар көрерменнің көзіне кәдімгі негізсіз болып көрінеді.

Көптеген зорлықпен және бұзақылықпен жасалынатын қылмыстардың көріну жағдайы жәбірленушінің құрбандығымен байланысты. Өзара ұрыс-керіс, жыныстық қылмыстардың жәбірленушінің жеңілтек мінез-құлқы, кейбір зорлықпен, бұзақылықпен жасалатын қылмыстардың жағдайындағы байланыс прафилактикалық шаралармен аз жұмыс істеумен байланысты. Оларға мыналарды жатқызуға болады;

• Прафилактикалық есепке уақытында өткізілмеуі;
• Лауазымды тұлғалардың енжарлығы мен қоғамдық активтілігінің;
• Ауыр қылмыстарға шешілмеген немесе жетіспейтін шаралар қолданылуы.

Олар суық қаруды даярлау  мен үнемі бірге алып жүру және басқа да істер зорлықпен жасалатын  қылмыстарға және бұзақылыққа әкеп соғады:

• Осы қылмыстар жасаған үшін бас бостандығынан айырылып және жазасын өтеп, қайтып келгендердің, қылмыстық әрекет жасағандардың, қылмыстық жазадан ауыстырылатын шараларды қолдану;
• Зорлықтық, қырсықтық және психикалық шектеулі адамдарға құқықтық  және медициналық мүмкіншілігін қолданбау;
• Тергеу органдары мен соттардың қылмыстық істерге прафилактикалық жұмыстардың жетіспеушілігі.

$ 4. Зорлықпен  бұзақылықпен жасалатын қылмыстарға  ескерту.

Зорлықпен бұзақылықпен жасалатын қылмыстардың ең басты  ескерту – үндесіп дамыған, жан  дүниесі бай тұлғамен, өз өмірін заңмен, ақылмен, әділеттілікпен құратын  әлеуметтік-экономикалық және мәдениетті даму бағдарламалары болып табылады.

Зорлықпен бұзақылықтың ерекше сақтандыру бағыттары – ең алдымен тұрмыс тіршілігі, жан ұядағы кері әсерлерді жою болып табылады. Бұл шараларды тергеу органдары  және кәмелетке толмағандардың істерімен айналысады. Олар :

1. Жағымсыз белсенді жақтаушылардың ықпалын жасау
2. Олардың әсеріне арналған қажетті ақпараттарды жинау;
3. Оларға қарқынды және созылған бақылауды жүзеге асыру.
4. Кәмелетке толмағандарға азаматтық және отбасылық заңдарға сүйене отырып шаралар қолдану
5. әкімшіліктік құқық жағдайында шаралар қолданылады.
6. Құмарлық ойындар мен ішімдікпен айналысатын кәмелетке толмағандар мен зорлықпен жасалған қылмыстар, бұзақылықпен жасаған адамдарға қылмыстылық жазалар қолдану.

Бұрынғы кері мінез құлығы тұлғаларға әсері, зорлықпен қылмыс немесе бұзақылық әрекеттерді жасайды. Мұндай әсер: көрсетілген шараларды мынандай адамдарға қолдану; ішімдікпен қиянат ететіндерге, ұсақ бұзақылықтарда сезілген ұрыста өзін қырсықты ұстайтын әйел адамдарға ұятсыз көңіл бөлу т.б.

Қоғамға, құқыққа әсері; маскүнемдердің, құмарлық ойындар ойнайтындардың, осыларға қосылатын оқымайтын және жұмыс орындары жоқ адамдарға жеңілтек әйелдер тағы басқа әрекеттер жатады.

Қатты қоздырғыш немесе спиртке жататын сусындарды қолдануға  кедергі жасау немесе шаралар қолдану:

• Спиртті сусындарды шектеулі уақытқа белгілеу және сатуға шек қою
• 21 жасқа толмағандарға сату шегін қою
• қоздырғыш заттарды тарату мен оларды өндеуге тыйым салу

Суық қарулармен мылтықтарды  иелену немесе оларды сақтау ережелері  мен рұқсат етілген жүйе, егер қоғамға қауіп төнген жағдайларда немесе ереже сақталмаған жағдайларда, заңсыз қару иеленсе оны тіркеуден жалтарады.

Бұзақылық қылмыстарға  сақтандыру заңға сүйенген тәртіп бойынша  алатын орны ерекше. Оның мақсаттары; зорлық пен бұзақылық қылмыстар жасайтындарға ортаға бейімделу және де ата аналардың басқа да тәрбиелеушілер өздерінің үлестерін қосу өте маңызды шара болып табылады.

XVI  МЕНШІККЕ  ҚАРСЫ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТЫЛЫҚ ЖӘНЕ  ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЛМЫСТАРҒА ҚАРСЫ  КРИМИНОЛОГИЯЛЫҚ СИПАТТАМА.

Меншікке қарсы қылмысқа криминологиялық сипаттама.

Лауазымды тұлғалардың  ішінен ұрлық жасау 30-49 жас аралығында жасалады. Бұл ерекшелік былай  байланысты – лауазымды тұлғаның өздерінің жұмыстарына арналған лайықты қызметтік стаж қажет  етіледі. Әйел адамдардың ұрлық жасау үшін ыңғайлы жағдай жасалынады.

Ақырғы жылдары байланыс кәсіпорындарында, жинақ кассаларында, сауда саттық орындарында көптеген ұрлық жасалынады. Бірақ, лауазымды  тұлғалардың жасауы, жастардың жасаған  қылмыстарымен салыстырғанда көлемі бойынша үлкен емес және айла жасалған тәсілдердің қолдануынсыз іске асырылады. Ұсақ ұрлыққа қатысушылардың арасындағы жас тобы 30-39 жас. Сонымен қатар мұнда жас балалардың да маңызды үлесі бар және кәмелетке толмағандар. Ер адамдар ұсақ ұрлық жасаудан әйел адамдардан 4 есе көп. Осы ұсақ ұрлықтардың себептерінің бірі- ішімдікке қаражат табу мақсатында қолданылады. Жұмыс орнында ұрлыққа қатысушылардың арасында және төмен білім алатын деңгейінің үлесі маңызды болып табылады. Көбінесе бұл төменгі мамандықтағы жұмысшылар немесе орта білімді бітіруге міндет етпейтін жұмыс орындарын жатқызуға болады. Өзінің жұмыс бабына силастықсыз қарау, ары қарай өмір сүруге ұмтылуға жанама қарау, ішімдікке салынып кету, құмарлық ойындарға берілу, осылар ұрлық жасауға бет бұрады. Осы топтарды қарастыру шаралары: 1 түрлі немесе ұзақ уақыт бойы ұжымның немесе қоғамдық мүшелердің әңгіме өткізуі немесе талқылау жүргізу, ұйымдық сотпен қарастыру жатады. Тергеу органдарына ресми сақтау үшін шақыру, тергеу органдары жағынан бақылау жасау. Әкімшілік заңға сүйену әсері және мүлкін тәркілеу.

Меншікке қарсы  қылмыстардың күй-жағдайы мен құрылым  динамикасы.

Меншікке қарсы қылмыстар  адамгершілік және заттық зиянын қоғамға  үлкен әсерін тигізеді. Қылмыстын  қайталануы, созылмалы ұрлықтың, ірі  және өте ірі мөлшердегі ұрлық қоршаған ортаға қарқынды әсерін тигізеді.

Ұрлық, парақорлық, алыпсатарлық және өзге де кәсіптік қылмыстар олар - өзара байланысқан құбылыстар меншікке қарсы қылмыстар мен кәсіптік қылмыстардың өзара байланысы криминологиялық  топтастырудың жақындығын анықтайды. Шаруашылық және кәсіпкерлік қылмыстар жасаған адамдар кейін ұрлық жасауға көшеді. Меншікке қарсы қылмыстар мен кәсіптік қылмыстар жасалғанда олар өзара біріккен топта қылмыстар жасайтын оқиғалар аз емес. Меншікке қарсы қылмыстар мен кәсіптік қылмыстарды айта отырып, олардың қылмыс жасау себептерін, жағдайын, іске асыру шарттарын ескерту қажет: өзінің кәсіптік жағдайын пайдалану арқылы ұрлық жасау, кәсіптік мүлікті тонау, бөтен тұлғалармен жасалатын тонаушылық, ұрлық, алаяқтық т.б жатады. Меншікке қарсы қылмыстарға нақты барынша көп баға қою үшін өсу коэффициенті жұмысшыларының санынан аралап шығу керек.

Осы қылмыстарға сапаттама  берсек – олар парақорлыққа бейім, сатыпалушыларды алдау жолымен, кәсіптік жағдайымен қиянат ету, арамдықпен жақсы өнім шығармайтындар, т.б. Кәсіптік қылмыстармен басқа қылмыстардың ұрлықтың құрылымына сипаттама берсек – түріне, тәсіліне, зат мөлшеріне, ұзақтығы мен санына байланысты, жеке қылмыстық топтарының өлшемі және рецедив жатады.

Кәсіптік ұрлықтардың  ішінде материалдық жағдайға жауапкершілігі бар тұлғаның ақшаны өзіне иелену және өз мақсатында жұмсап қою болады. Сонымен қатар алып алу көп қолданылады; материалдық құндылықтар мен ақша қаражаттары, алдын ала сатып алушыларды алдау және заңсыз жолмен сыйлық беру мен басқа да ақшалы берулер. Адамдардың үштен төртеуі кәсіптік қылмыстар жасайтын, бағалы, құнды құжаттарды жою немесе оларды жасырумен, басқа да жалған жағдайлармен айналысады. Ақшалы қаражаттар, өнеркәсіпті тауарлар, әсіресе жоғары сұраныстағылар, құрылыс материалдары және шаруашылық өнімдері ұрлықтық заттарға жатады. Ұрлық құылмыстық саны жағынан сипаттамасы маңызды мөлшерімен кемірек болады. Олармен маңызды заттық және өнегелі зиян келтіріледі, осы қарастырылған қылмыстардың көбі бір жылдан аса қарастырылады. Бұл олардан ескертеді және зиянын артады.

Кәсіптік ұрлықтың құрылымының  сипаттамасы – олардың жартысы  топпен жасалады. Сонымен қатар олардың  топтарының саны мен ұрланған заттарының саны өсуімен сипатталады. Басқа  топты құраушылар жұмыс орнында  ұрлық жасайтындар.

Нақты қылмыс жасағаны үшін сотталған адамдарды жұмыс орындарына қабылдауға шек қою. Ақырғы жылдары  құрылыстық табыспен байланысты ұрлықтың ортақ көрсеткіші төмендеуімен көрсетіледі.

1941-1945 ж соғысқа байланысты  ұрлықтың төмендеуімен байланысты болды. Сонымен қатар, олар бір келкі емес аймақтарда орындалады. 70-80-ші жылдарындағы экономикалық бақылаудың төмендігіне байланысты көптеген жағдайлар еңбексіз ақы алу, меншікке қарсы қылмыстар пайда болды. Әлеуметтік өмірде және экономикалық шаралар қолданылғаннан кейін қылмыстардың өсу деңгейі төмендей бастады.

Кәсіптік қылмыстарға  криминологиялық сипаттама және олардың алдын алу шаралары мен  себептері.

Кәсіптік қылмыстарға  қол сұғушыларға сипаттамасы  мен келтірілген зиянның ауырлығы, ауыр қылмыс жасағаны үшін шаралар қолдану, меншікке қарсы қылмыстарға қол сұғушылық олар өз уақытында мақсаттарын ескерту бастапқы маңызы болып табылады. Бұл қылмыстық топтардың келесі криминологиялық ерекшеліктері бар. Олар арнайы кәсіптік субъект арқылы іске асырылады:

• кәсіптік тұлғалардың өз-өздерін қарама қарсы құқықта ұстау;
• қылмыстық іс жүргізуде мемлекеттік органдардың құқықтары бұзылады, сонымен қатар мемлекеттік органдардың және қоғамдық ұйымдардың беделі төмендейді.

Кәсіптік қылмыстардың құрылымы – қылмыстылықтың ұқыпсыз жиынтығы болып табылады. Оның қылмыстылық ортақ есебі 44-48 % құрайды. Пара алушылық қылмыс секілді қылмыстар жетінші бөлімді бөліп қарастырылады.