Қылмыстың көптігінің түсінігі мен белгілері

3. Жәбірленушінің қылмыстылық жағдайды оның отбасылық тұрмыстық жағдайларымен, яғни  моральдық жағдаймен отбасының  біреуінің болса да басқа  жолға түсуімен. Қылмыскер өзінің қылмыстылығы үшін мысалы, ұрлық жасау, зорлау, автокөлік және т.б.  қылмыс істеуінде де өзінің істеген қылмысын құқық қорғау органдарына хабардар етпейді.

4. Қылмыстың әртүрінде жәбірленуші әртүрлі болып келеді. Мысалы, тұрмыстық қылмыстарда масболу жағдайынан жасалады, зорлау, адамның жеке басын қорлау, және де автокөлік ұрлау, осылардың барлығы қылмыстылыққа жауаптылыққа  тартылады.

5. Нақты қылмыстарды жасаған қылмыскер жасы, жынысы, физикалық күші, кәсіби білімі, және басқа да қасиеттерін толық ашып көрсету қажет. Осындай қылмыстар көбінесе демографикалық топтастырылуы мен және  кәсібіне  және т.б. байланысты. Виктомологиялық сипаттама криминологиялық толық зерттеулерінен тұрады.

6. Виктомологиялық зерттеулер жүргізгенде жәбірленушінің латенттік жағдайын (ұрлық, зорлау, дене жарақатын келтіру) олар көбінесе құқық қорғау  органдарына келмейді себебі, олардың материалдық жағдайы қылмыс бола алмайды деп ойлайды.

 

7 тарау Қылмыстылықтың  себебі мен жағдайы

1. Қылмыстылықтың  себебі мен жағдайының түсінігі.

Біздің қоғамда қылмысылықты ескерту, мәні қылмыстылықтың кемуіне, динамикасына оның себебі мен жағдайын тексеру.

Қылмыстылықтың болу себебі өсу деңгейіне яғни уақытымен себебіне тергеушілердің көңілінде болады.

Қылмыстылықтың зардабы  оның әлеуметтік ақпараттық жағдайымен тығыз байланысты.

Қылмыстылықтың себебі мен жағдайын анықтау үшін бұған  байланысты ақарат көздерімен қамтамасыз етілуі тиіс.

Қылмыстылықтың себебін  зерттеудің екі деңгейі бар:

1.қылмыстылықты зерделеу  немесе зерттеу;

2.қылмыстылықтың басқа  ққылмыстылықтардан ерекшелігін,  айырмашылығын анықтау.

Қылмыстылықтың себебі, қылмыстың істелу жағдайына байланысты.

Қылмыстың себебі мен жағдайы қоғамға қарым қатынасы мынадан көрінеді, әсіресе:

А.қылмыстың себебімен  жағдайы оның деңгейіне байланысты ерекшеленеді;

Б. Қоғамдық тергеу жүргізудің екі себебі бар:

1. динамикалық;

2.статистикалық;

Қоғамға қауіп төндіретін бұл қылмыстылықтың мәселесі болып табылады. Оның басты себебі, қоғамда тәрбиелеу жұмысының жоқтығы және де құқық қорғау органдарының және басқада мемлекеттік органдарының өзіне қойылған қызметтердітолық жүзеге асырмауы.

Қылмыстылықтың себебі мен жағдайы пайда болуы жағынан  әлеуметтік жағдайларына байланысты.

Криминалогиялық детерминация яғни қылмыстың себебі мен жағдайына  көптеген компоненттер әсер етеді.

Қылмыстылықтың себебі мен жағдайына мынандай қылмыстар  кіреді:зорлау, рецидивистік қылмыстар  және тағы басқалары жатады. Бұл қылмыстар бір-бірінен криминалогиялық деңгейлеріне байланысты ажыратылады.

Қылмыстылықтың себебі мен жағдайы криминалогиялық  жүйенің басты элементі болып  табылады.

Жағдай-бұндай құбылыс, қылмыспен  қылмыстылықтың өздігінен шыққан нәтиже емес.

Себеппен жағдайдың арасында өзара әсер ететін қарым-қатынастың бар болуы болып табылатын криминалогиялық детерминацияны ұғынуға жәрдемдеседі.

Жағдай өздігінен қылмыстылыққа  себепкер бола алмайды.

Себеп пен жағдайдың  криминалогиялық детерминациясында  өз қасиеттерін сақтайды.

Қылмыстылықтың себебі мен жағдайларын тергеу барысында бірінші орында әлеуметтік көрсеткіш басым болады. Мысалы: маскүнемдікпен жасалған қылмыстылық, бұл алкогольдік әдет-ғұрыпқа жатады.

Қылмыстылықтың себебі мен жағдайы-көбінесе негативті көрініс болып табылады.

Қылмыстылықтың себебі мен жағдайларының бар болуы  және қылмысты жасау туралы сөз болғанда нақты әлеуметтік негативтік көрініс  болуы керек. Қылмыс пен қылмыстылықтың себебімен тергеудің байланысы.

әсіресе, криминалогиялық  детерминация құқық қорғау органдарының іс-тәжірибесінде оқытылады. Олар, қылмыс неге жасалды? Және бұған қандай күш әсер етті? деген сұрақтарға жауап береді.

Қылмыстылықтың  себебі мен жағдайының классификациясы

1. Қылмыстылықтың себебі мен жағдайының әртүрлі деңгейде ғылыми және практикалық классификациясына  байланысты. Ең соңғысы: а) деңгейіне байланысты; б) мазмұнына; в) басқа да критеилерге байланысты;
2. Деңгейіне байланысты қылмыстылықтың себебі мен жағдайы а) барлық қылмыстылықтың болуы; б) қылмыстылықтың категориясымен  топтылығы; в) қылмыстылықтың әрекеттілігі. Жоғарғы деңгей қылмыстылықтың себебі мен жағдайының барлық қылмыстылықтардың жиынтығы; Мысалы, алдап кету, зорлау, кәмелетке толмағандар мен ересектер арасындағы бірінші рет жасалған және рецидивистік жағдайы; Қылмыстылықтың саны мен мазмұны оның элементінің себебі мен жағдайының оның деңгейімен сәйкес келмейді.
3. Мазмұны бойынша криминогендік детерминациясы әлеуметтік экономикалық, идеологиялық, политологиялық, әлеуметтік психологиялық, әлеуметтік тәрбиелеушілік болып келеді. Көбінесе қылмыстылықтың болу себебі мен жағдайы оның әлеуметтік жағдайымен байланыстырылады.
4. Жоғарыда көрсетілгендей қылмыстылықтың екі түрі көрініс  табады, оларға: а) әлеуметтік психологиялық жағдай мен қылмыстылықтың болу себебі байланыстырылады; б) қылмыстың болуынан қылмыстылықтың жағдайын зерттеуге дейінгі уақыт аралығы;
5. Әлеуметтік    жағдай криминогендік ортаныі болуына алып келеді;
6. Қылмыстылықтың толық және спецификасиялық жағдайы. Толық жағдайы қылмыстылықтың болу жағдайын толығымен тәнту барысын жатқызамыз. Спецификасиялық ол толық жағдайдың бір тәсілі, құрамы, яғни болған қылмыстылықтың жағдайыме байланысты. Оның объектісі мен объективтік субъективтік криминогендік жағдайы әлеуметтік экономикалық жағдаймен байланысты, субъективтік жағдайы оның криминогендік детерминациясы.

 

 

БөлімVIII Қылмыстылықты ескерту.

§.1. Қылмыстылықты ескерту жүйенің түсінгі

Қылмыстылықпен күресу екі бағытты  байланысы бар:

Қылмыс істеген тұлғаларды түзету және тәрбиелеу,  бас бостандығынан  босатылмайтын және жеке профилактикалық шараларды өткізу.

Нақты қылмыстың жасалуымен дайындалу жағдайында бірінші орынға қылмыстық-құқықтық шаралар қолданылады.

Қоғамға қауіпті іс-әрекет істеуден бұрын, қылмыстың жағдайы  мен себебін жою, басты орында  тұруы,  қылмыспен күресудегі профилктикалық шарада.

Профилактикалық сипаттамасының ерекшелігі оның жан-жақтылығы мен  толығында. Профилактикалық жұмыстардың  деңгейі қылмыстың дәрежесіне байланысты қолданылады, территориялдық  және сала резервтер, уақыты бойынша нақтыланатын,  қылмыстылық ескерту осындай кешенді мақсаттарды қамтийды. Профилактика  оған қатысушы тұлғалардың өзара көмек,  байланыс,  алдын-ала жоспарлаған қызмет арқылы жүзеге асырылады.

Қылымысты алдын-алу   қоғамдық және мамандырылған  міндет  жолдарымен атқарылады.

Шаралардың субьектісі  бірнеше бөлімдерге бөлінеді. Жүзеге асырылатын субьектілер: қылмыстылықпен күрестің негізгі бағытын анықтау, оның түрі мен мақсаттраы, бұл күреске  құқықтық басқару, оның бұлтартпас жоспарлауы мен үйлестілігі, нақты криминогендік процестер мен құбылыстарды шеттету мен айқындау болып табылады. Сонымен қатар негізгі жайлардың кешені қылмыстылықты ескерту болады. Олар ортақ принциптерді басқаруды айқындайды. Профилактикалық шығармашылық мазмұны мен шарты. Бұл:

 а) Еңбекті ұйымдар мен белсенді тұлғалардың саплы-өсуі мен қылмыстылықтың қысқаруы – шараларға бағытталуының нақты нәтижеге жетуімен түсіндіріміз.

в) Профилактикалық шаралардың қатысуна әрекеттестігі мен шамалауынша, нәтижелік пен жүйелік, құқықтық күзет пен құқықты назарлы тұлғалар болып табылады.

с) Жедел және созылмалы  шаралар мен түрлері, экономикалық шаралар, демографилық, ұйымдық, техникалық және құқықтық сипатта болады.

д) Профилактикалық бағдарламалардың мақсатқа жақын келу оның жоспарлығы;

е) Мәліметпен қамтамассыздандыру.

Профилактикалық нәтижелігін  бағалағанда, оның бағытталуын, көлемін, күшін талдау қажет, оның өзгеруін, демографиялық, экономикалық, тұрмыстық  жағдайлар мен салыстыру, құқық  бұзушылқпен күресу органдары болады.

§2. Профилактикалық шараларды топтастыру.

 

Профилактикалық шаралар: құрылымына, көлеміне, іс-әркетіне байланысты топтасады.

Құрылым бойынша –  экономикалық, демогрфиялық, ұйымдасқан, технологиялық және құқықтық сипаттағы  шаралармен еркшелеуге болады. Экономикалық шаралардың сипаттамасы – әр түрлі өнімдерді сақталуы мен заттық игіліктерді таратуға бағытталған. Демографиялық шаралар – мигранттардың бейімделулері мен миграцияның процестеріне әсерін тигізеді. Ұйымдасқан шаралар – қызметті толық жетілдіру мен  нормативтік, ақпараттық және жетілдіру мен нормативтік, ақпараттық басқа да құқық бұзушылармен тығыз байланысты. Техникалық шаралар – әр түрлі күзеттік, стгналдық және тағы сол сияқты құрылғыларды анықталған жерлерге орналастыру болып табылады. Көлемі бойынша олар ортақ, ерекше және даралар болып бөлінеді. Қылмыстылық себебі мен жағдайын бейтараптау немесе шектеуге ортақ профилактикалық шаралар бағытталған. Бейтарап профилактикалық шара нақты қылмыстылық жағдайы мен себептерін шектетуге бағытталған. Көлемі бойынша шаралар мыналарға бөлінеді: Жалпы мемлкеттік, аймақтық, жергілікті, нақты обьектіге шек қойылғандар болып бөлінеді.

Механизмдік әрекет нақты  қылмыстылықтың себебі мен жағдайын және нақты қылмыстың шараларын  айырып танады. Ескертілетін шараларды  профилактикалық шаралардың даму бағытына байланысты топтастыруға болады. Профилактикалық шаралардың субьектісі болып – мемлкеттік органдар, қоғамдық ұйымдар сонымен қатар азаматтар табылады.

 

§ 4. Шаруашылқ басқуру мен ортақ органның профилактикалық субьект ретінде.  Олардың міндеті мен қызметі.

 

Резервті-тексеру бөлімшесі  және  әр түрлі инспекциялар  шаруашылықты басқару мен ортақ  орган  құрамына кіреді, олардың мақсаттары мен  нысаны профилактикалық қызметке бағытталған.   Кейбір ведомствалар  криминологиялық сұрақтарды  дайындауға бағытталған арнайы бөлімшілерді құрайды.

 Осы  қызметтің  толығымен тиімді қорытындылар  мен басқару амалдар шешу барысында  субьектілердің өзара қарым-қатынасына байланысты шаруашылық басқару мен ортақ органының профилактикалық қызметі кеңейтіледі. Ортақ органдар және шаруашылық басқару,   әкімшілік сонымен қатар жеке профилактикалық шараларды қамтийды,  тұлғаларды бас бостандығынан айырмай жаңа жұмысқа салу немесе  жұмыс істеген мекемеде қалдыру, тәртіпке салу  мен түзету жұмыстарға тарту.

 

 

§5. Құқық қорғау органы профилактикалық субьект ретінде. Олардың міндеті мен қызметі.

Құқық қорғау органының  ішіндегі ішкі істер органы  адын-алуды  кең  қызметті жүзеге асырады.  Заң актілерінде осы қызметтің  білгерлігімен міндеті,  арнайы  атап көрсетілген .

Ішкі істер органдары  өзінің білгерлік шегінде  қылмыстылықтың жағдайы жайлы талдау жасайды. Оның  бір жақтылығы, сұрақ туралы ақпарттандырады  және бір жақтылық тың өзгеру себебін анықтайды.

Ішкі істер органдарының профилактикалық жұмыстары  тұлғалардың  саны және қылмыстың түріне байланысты жүргізіледі.  Осы органдар әкімшілік-құқықтық шараларды қолдануға  өкілеттігі бар. Нақты қылмыстардың себеппен жағдайын жою туралы міндетті кіргізуді ұсыну,  іс-жүргізуде  ішкі істер органының тергеу және анықтау аппараты  атқарады. Ішкі сітер органдарында  рецидивистке қарсы профилактиканың негізгі жағдайы  жинақталған. Қоғамдық тәртіпті қорғау, қозғалыстың қауіпсіздігі ішкі істердің профилактикалық шараларының жүйесі болып табылады. Учаскілік инспекторлар профилактикалық шараларда басты рөл атқарады.  Олар    нақты бір аумақтың қатысты қылмыстың себебімен жағдайын  жояды және анықтайды, оның ішінде тұрмыстық даулар, криминогендік жағдайды туғыза алады;  тұрмысы және мінез құлқы  қылмыс істеуге  бейім тұлғалармен алдын-алу және тәртіптік жұмыстарды жүргізеді.

Кәмелеттік жасқа толмаған жастраға қатысты профилактикалық  шараларды кәмелеттік жасқа толмағанға байланысты инспекция жүзеге асырады. Қылмыстық іздестіру  «жалпықылмыстық» қылмыстарға арнайы профилактиканы атқарады.

Жалпы қараумен қоса,  адын- ала тергеу және анықтау органдарының  заңының орындалу кезіндегі қарауды  прокуратура органдарының профилактикалық  іс-әрекеттімен жүзеге асырылады.  Жазаны орындау және сотта қарау кезіндегі заңының орындалуы кезінде. Профилактикалық субьект ретінде прокуратура органының қарау қызметі бұзуды жоюға және алдын-алуға  бағытталған:

а) қылмысқа  әкеп соғатын  шаруашылық, билікттік, тәртіптік қызметте.

б) құқық қорғау органының  өзінде.

Тергеушілер қылмыстың  себеппен және жағдайын жоя үшін  өзінің ұсынысын кіргізеді, қылмысқа әкеп  соққан нақты жағдайға байланысты шынайы  нақтыланған   мәліметтерге негізделуі тиіс. Сонымен қатар   тек қана оқиға болған жерді суреттеу, және оның себебін көрсеткен кезде  жалпы  бекітумен шектелу   бейімсіз. Осыған лайықты: « Бұл тәрттіптік  жұмыстың  кемшілігін көрсетеді».  Ұсыныс тергеу-себебіндегі жағдай «тізімін» көрсетуге міндетті.   Ақпартқа шығару, оқу ұжымында  сөйлеу арқылы  тергеушілер  профилактикалық қызметті жүзеге асырады. Соттың  қылмысқа қарсы профилактикалық шаралары қылмыскерге әділетті жаза қолдануды көздейді. Сонымен қатар соттың атқарылатын қызметінің маңыздылығын атп көрсету қажет:   Шартты түрде ббосатылуы, және оны міндетті жұмысқа салуды қолдану; 

§.6. Қоғамдық мекелр мен еңбек ұжымдары профилактикалық субьект ретінде. Олардың себебі мен жағдайы.

  Қоғамдық мекемелер  және ұжымдар алдын-алу қызметінде  сендіру әдісі негіз алады.   Кейбір жағдайлада әсер ету  шаралары да қолданылады, егер олар қоғамдық мекемелердің   жарғыларында белгіленген болса. Заңмен көрсетілген жағдайларда қоғамдық мекемелерге  мынадай  профилактикалық шаралар  көрсетілген,  мемлекеттік  мәжбүрлеу шаралары.