Шпаргалки по "Истории Беларуси"

Дзейнасць Народнага  Сакратарыята праходзіла ў складаных  умовах. У Мінск увайшлі нямецкія войскі, дзе яны нечакана "сутыкнуліся" з палітычным цэнтрам, які называў  сябе беларускім урадам. Асновай сваёй  палітыкі Германія лічыла мірны дагавор  толькі з РСФСР і разглядала Беларусь як частку акупіраванай расійскай тэрыторыі. 25 лютага 1918 г. нямецкія салдаты занялі будынак Народнага Сакратарыята, знялі з яго нацыянальны сцяг, у памяшканні зрабілі вобыск і захапілі касу. Неўзабаве пасля інцыдэнту акупацыйным уладам быў адасланы мемарандум. Пасля наведвання беларускімі прадстаўнікамі нямецкага каменданта капітана фон Пільца непаразуменне было вырашана. Аднак рэальнай улады Народны Сакратарыят не атрымаў і працягваў сваё існаванне толькі фармальна.

9 сакавіка 1918 г. адбылося пашыранае пасяджэнне  Выканкама Усебеларускага з'езда, на якім была прынята другая  ўстаўная грамата да народаў  Беларусі. У межах рассялення  і колькаснай перавагі яе насельніцтва  Беларусь была абвешчана Народнай  Рэспублікай — БНР. Выканкам  быў перайменаваны ў Раду, прэзідыўм  якой узначаліў І.Серада. Да склікання  ўстаноўчага сейма яна аб'яўлялася  заканадаўчай уладай, а Народны  Сакратарыят, які назначаўся Радай,  стаў выканаўчым органам і  падпарадкоўваўся ёй. Граматай дэклараваліся  дэмакратычныя правы і свабоды,  адмянялася права прыватнай уласнасці  на зямлю, устанаўліваўся 8-гадзінны  рабочы дзень.

Другая ўстаўная грамата фактычна з'яўлялася пашыраным  варыянтам першай і вызначала  асноўныя прынцыпы нацыянальна-дзяржаўнага  будаўніцтва на Беларусі. 3 імі пагадзіліся  нават меншавікі і эсэры, якія раней ігнаравалі саму ідэю беларускай дзяржаўнасці. Адбылося іх прымірэнне з беларускімі палітычнымі партыямі, перш за ўсё з БСГ. Пачала выпрацоўвацца  агульная тактыка у нацыянальным пытанні, на падастве якой складваўся палітычны блок. Прадстаўнікі расійскіх  сацыялістычных партый увайшлі ў  Раду. 18 сакавіка 1918 г. Рада Усебеларускага з'езда абвясціла сябе Радай БНР  і папоўніла свой склад. Агульная колькасць яе членаў была даведзена  да 71 чалавека. У яе ўвайшлі прадстаўнікі палітычных партый і аб'яднанняў, земстваў і гарадоў, нацыянальных меншасцяў, якія жылі на Беларусі. У Прэзідыўм  Рады былі абраны І.Серада, Я.Варонка  і К.Езавітаў.

3 сакавіка 1918 г. паміж Савецкай Расіяй і  Германіяй быў падпісаны мірны  дагавор, па якім землі, што ляжалі на захад ад лініі Рыга — Дзвінск — Свянцяны — Ліда — Пружаны і належалі раней Расіі, перадаваліся Германіі і Аўстра-Венгрыі. Іх лёс павінен быў вырашацца ў адпаведнасці з пажаданнямі насельніцтва. Усходняя частка захопленых Германіяй беларускіх зямель да заканчэння вайны заставалася пад акупацыяй. Гэта яшчэ больш узмацніла незалежніцкія тэндэнцыі ў радах беларускага нацыянальнага руху, бо бальшавікі парушылі дадзенае абяцанне, што лёс Беларусі не будзе вырашацда без удзелу яе прадстаўнікоў.

У склад Рады былі кааптаваны прадстаўнікі Віленскай  беларускай рады, якія прапанавалі  абвясціць незалежнасць БНР. Прапанова  спачатку была разгледжана фракцыяй БСГ у Радзе БНР, затым на пленарным  пасяджэнні. Пасля доўгіх спрэчак  паміж прыхільнікамі незалежнасці і аўтаноміі Беларусі ў складзе  РСФСР 25 сакавіка 1918 г. была прынята  трцяя ўстаўная грамата, якой абвяшчалася  незалежнасць Беларускай Народнай Рэспублікі. У дапаўненне да папярэдніх актаў  тут указвалася, што БНР павінна  ўключыць усе землі, дзе жыў і  меў лічбавую перавагу беларускі  народ. Згодна з этнаграфічнай картай, якую склаў акадэмік Я.Карскі, сюды ўключаліся Магілёўшчына, беларускія часткі Міншчьюы, Віцебшчыны, Віленшчыны, Гродзеншчыны, Смаленшчыны, Чарнігаўшчыны  і іншых губерняў. У грамаце  падкрэслівалася, што страцілі сілу ўсе старыя дзяржаўныя сувязі і Брэсцкі  мірны дагавор. Рада БНР павінна  была ўвайсці ў адносіны з зацікаўленымі  бакамі і самастойна падпісаць мірнае пагадненне, маючы на ўвазе захаванне  цэласнасці і непадзельнасці беларускіх зямель.

Акт аб незалежнасці адлюстраваў надзеі на прызнанне  БНР суседнімі краінамі. Аднак  гэты крок спачатку не атрымаў падтрымкі. Украіна і Латвія мелі прэтэнзіі  на беларускія тэрыторыі. У Расіі  адразу пачаліся акцыі пратэсту супраць  абвяшчэння БНР, бо яна лічыла Беларусь неад'емнай часткай сваёй тэрыторыі. Дзяржавы Антанты і ЗША ва ўмовах вайны з Германіяй і грамадзянскай вайны ў Расіі таксама не праявілі зацікаўленасці да БНР. Праціўнікамі беларускай дзяржаўнасці з'яўляліся польскія і рускія арганізацыі на Беларусі, яўрэйскія колы, якія арыентаваліся на мову і культуру вялікіх народаў і мелі эканамічныя інтарэсы за яе межамі. Што ж тычыцца Германіі, то яе канцлер у адказ на ноту Народнага Сакратарыята паведаміў, што Берлін трактуе Беларусь як частку Савецкай Расіі і, паводле Брэсцкага пагаднення, не мае права без згоды ленінскага ўрада прызнаць новаўтвораную дзяржаву.

Пад пагрозай зброі нямецкія акупацыйныя ўлады  разагналі Раду і Народны Сакратарыят, а ў пачатку красавіка забаранілі іх дзейнасць.

У сувязі са склаўшыміся абставінамі Рада і  Сакратарыят пайшлі на збліжэнне  з дзеячамі Мінскага беларускага  прадстаўніцтва Р.Скірмунтам і П.Алексюком, якія выступалі супраць сацыяльньгх  пераўтварэнняў, за болын цеснае супрацоўніцгва з Германіяй. Яны былі кааптаваны ў склад Рады БНР, а 25 красавіка 1918 г. пад іх націскам прымаецца рашэнне  накіраваць тэлеграму кайзеру Вільгельму II, у якой выказваецца падзяка за вызваленне Беларусі ад балынавіцкага прыгнёту і анархіі. Члены Рады заявілі, што будучыню сваёй краіны яны бачаць толькі пад апекай германскай дзяржавы.

Але адказу не было, не далі вынікаў і іншыя  намаганні ў гэтай справе. Як затым  высветлілася, гэта быў памылковы  крок, які выклікаў востры палітычны  крызіс і прывёў да расколу БСГ  і Раду БНР. Беларуская сацыялістычная грамада раскалолася на тры часткі: Беларускую партыю сацыялістаў-рэвалюцыянераў, Беларускую сацьгал-дэмакратычную  партыю і Беларускую партыю сацыялістаў-федэралістаў. Раду БНР пакінулі сацыялісты-рэвалюцыянеры, меншавікі, яўрэйскія сацыялісты, частка членаў БСГ. Пачаў распадацца Народны  Сакратарыят. Пад уплывам абставін Рада пачала эвалюцыяніраваць у кааліцыйны орган, дзе перавагу атрымалі кансерватары на чале з Р.Скірмунтам. Яны адмовіліся ад аграрнай праграмы, якая была замацавана ў першай устаўнай грамаце, і пачалі кансультацыі з прадстаўнікамі палітычных партый аб фарміраванні новага складу Народнага Сакратарыята. Але місія Скірмунта правалілася і праз два месяцы ініцыятыву па фарміраванні новага ўрада паспрабаваў узяць на сябе І.Серада. Крызіс унутры Рады БНР паглыбляўся і гэтаму садзейнічала ўзмацняючаяся партызанская барацьба народных мас супраць акупантаў. Адначасова палепшыліся яе адносіны з акупацыйнымі ўладамі, якія ў адрозненне ад афіцыйнага Берліна супрацоўнічалі з Радай БНР.

Пры падтрымцы  камандуючага 10-й арміяй генерала Эрыха  фон Фалькенгайна Рада дабілася згоды  на дзейнасць Мінскай гарадской  думы, арганізацыю мясцовай улады. Быў  выдадзены часовы загад мясцовым беларускім радам, у якім акрэсліваліся  прынцыпы выбараў і прыняцця ўлады  ад акупантаў у асобных адміністрацыйных галінах. Пры павятовых камендатурах ствараўся інстытут саветнікаў для  ўрэгулявання спрэчак паміж акупантамі і насельніцтвам. Пасля таго як у  чэрвені 1918 г. урад БНР аб'явіў несапраўднымі  дэкрэты Савецкай улады, акупанты перадалі ў кампетэнцыю Народнага Сакратарыята гандаль, прамысловасць, органы апекі, адукацыю і культуру.

Паспяхова развівалася  дзейнасць Рады БНР на міжнароднай  арэне. Па яе ініцыятыве нямецкае вайсковае  камандаванне пачало летам 1918 г. перагаворы з Савецкай Расіяй аб аб'яднанні  з БНР усходніх раёнаў Беларусі, занятых расійскімі войскамі. 3 гэтай  нагоды ў Маскву выязджала беларуская дэлегацыя, але народны камісар  замежных спраў РСФСР Г.Чычэрын  яе не прыняў. Прадстаўніцтвы БНР з'явіліся  на Украіне, у Літве і Савецкай Расіі. Дыпламатычныя місіі былі накіраваны ў Варшаву, Берлін, Берн, Капенгаген. У Кіеве была адкрыта  Беларуская гандлёвая палата. Грамадзяне рэспублікі пачалі атрымліваць пашпарты БНР, у тым ліку дыпламатычныя. У  красавіку 1918 г. у якасці дзяржаўнага  быў зацверджаны бела-чырвона-белы сцяг і герб "Пагоня".

Найбольшых  поспехаў БНР дасягнула ў развіцді асветы і культуры. У красавіку 1918 г. Народны Сакратарыят прыняў пастанову  аб абвяшчэнні беларускай мовы дзяржаўнай. Усе акты, дакументы і пастановы  павінны былі пісацца на ёй. Паводле  розных падлікаў было адкрыта ад 150 да 350 беларускіх школ, 13 гімназій; пры  народным сакратарьгаце асветы створаны бюро па справах распрацоўкі школьных падручнікаў і выдавецтва "Прасвета", якое займалася іх выданнем. У Мінску пачаў працаваць Беларускі педагагічны  інстытут, дзе чыталі лекцыі прафесары  Я.Карскі, В.Іваноўскі, У.Ігнатоўскі, Б.Тарашкевіч і інш. У красавіку 1918 г. оыла заснавана  Мінская вьппэйшая музычная школа, у тым жа годзе перайменаваная ў Беларускую кансерваторыю. Была створана падрыхтоўчая камісія па адкрыцці Беларускага  універсітэта, куды ўвайшлі А.Смоліч, М.Доўнар-Запольскі, Я.Карскі. У Мінску працавалі Беларускі тэатр, Таварыства драмы і камедыі, іншыя культурныя установы. Пад кантролем Народнага  Сакратарыята выходзіла 14 газет і  часопісаў. на беларускай мове.

Поспехі ў  дзяржаўным будаўніцтве БНР былі абмежаваныя, бо германскія ўлады не дазволілі стварыць свае ўзброеныя  сілы і паліцыю, адсутнічалі фінансавая сістэма, мясцовыя органы ўлады. Каб  неяк умацаваць сваё становішча, 9 кастрычніка 1918 г. Рада БНР прыняла пастанову  аб павелічэнні свайго складу да звыш 100 чалавек, а Народны Сакратарыят  неўзабаве быў пераўтвораны ў  Раду народных міністраў, якую ўзначаліў  А.Луцкевіч. Новы ўрад паспрабаваў вырашыць беларускае пытанне з удзелам  Савецкай Расіі і ў лістападзе распачаў з ёю перагаворы. Але яны  не былі завершаны. У Германіі адбылася лістападаўская (1918 г.) рэвалюцыя, Савецкі  ўрад дэнансаваў Брэсцкі дагавор  і рушыў Чырвоную Армію на захад. Рада БНР пасля адходу германскіх войскаў аказалася безабароннай. Частка яе членаў заставалася ў Мінску, астатнія выехалі ў Гродна і Вільна.

Нягледзячы  на неспрыяльныя ўмовы, першая спроба ўтварэння беларускай дзяржаўнасці мела вялікае гістарычнае значэнне. Абвяшчэнне незалежнасці Беларускай Народнай Рэспублікі і дзейнасць яе Рады аказалі ўплыў на развіццё нацыянальнай самасвядомасці беларускага народа. Не дабіўшыся ўлады, Рада БНР тьш не менш прымусіла бальшавіцкі ўрад перагледзець сваю палітьпсу ў адносінах да Беларусі і пайсці па шляху ўтварэння абмежаванай у правах савецкай дзяржавы.

44.Утварэнне  Беларускай ССР і Літоўска-Беларускай  ССР.

Падрыхтоўчая  работа па стварэнні БССР пачалася адразу пасля роспуску Усебеларускага з'езда. Паводле дэкрэта СНК РСФСР  ад 31 студзеня 1918 г. пры Наркамнаце ў  Петраградзе быў арганізаваны Беларускі  нацыянальны камісарыят (Белнацкам), які прыступіў да сваёй працы 2 лютага. Старшынёй яго стаў А.Р.Чарвякоў, а яго намеснікам — У.В.Скарынка. Д.Ф.Жылуновіч быў прызначаны на пасаду галоўнага сакратара. Белнацкам  меў агітацыйна-палітычны, культурна-асветніцкі, бежанскі, выдавецкі, ваенны аддзелы, аддзел працы і інш.

У сакавіку 1918 г. Белнацкам пераехаў у Маскву разам  з урадам У.І.Леніна. У Петраградзе, Смаленску і Віцебску пачалі дзейнічаць аддзяленні камісарыята. Друкаваным органам  Белнацкама з'яўлялася газета "Дзянніца" (рэдактар Д.Ф.Жылуновіч) — першая савецкая газета на беларускай мове. Сярод супрацоўнікаў  Белнацкама было многа вядомых дзеячаў  навукі і культуры: Д.Жылуновіч, І.Пятровіч (Янка Нёманскі), Б.Тарашкевіч, У.Дабравольскі, І.Баранкевіч, АТрыневіч, Ф.Турук, Ф.Шантыр, Я.Канчар, І.Дварчанін, Л.Родзевіч, М.Мялешка  і інш. У арганізаваным Белнацкамам  Беларускім народным універсітэце ў  Маскве лектарамі былі географ Д.Анучын, гісторык У.Пічэта, мовазнаўца П.Растаргуеў, славіст А.Ясінскі і інш.

Маючы такія  моцныя інтэлектуальныя сілы, Белнацкам  накіраваў сваю дзейнасць на стварэнне  сапраўднай нацыянальнан дзяржаўнасці і развіццё беларускай культуры, займаўся падрыхтоўкай нацыянальных кадраў для многіх галін гаспадаркі і асветы, удзельнічаў у стварэнні Беларускага дзяржаунага універсітэта, клапаціўся пра 6ежанцаў-беларусаў у Расіі, адкрываў для іх "беларускія хаткі", школы для дзяцей, арганізоўваў у Маскве два з'езды бежанцаў з Беларусі і падтрымліваў цесную сувязь з У.І.Леніным. Асабліва энергічна Белнацкам змагаўся з правым крылом беларускага нацыянальнага руху, якое імкнулася дабіцца любой цаной дзяржаўнасці Беларусі пры дапамозе германскіх акупантаў.

У цесным кантакце з Белнацкамам працавалі беларускія секцыі РКП(б), якія з восені 1918 г. існавалі ў Петраградзе (на базе РСДРП), Маскве пры Белнацкаме, Саратаве, Тамбове, Казані і іншых гарадах. Яны складаліся з рабочых і бежанцаў-беларусаў  — членаў РКП(б). Трэба мець на ўвазе, што як у Белнацкам, так і ў  беларускія секцыі РКП(б) уваходзіла лепшая, самая свядомая ў нацыянальных адносінах  частка беларускай нацыі.

21—23 снежня 1918 г. у Маскве адбылася канферэнцыя  беларускіх секцый РКП(б). У яе  рабоце прынялі ўдзел 19 дэлегатаў,  якія прадстаўлялі амаль тысячу  камуністаў-беларусаў, у асноўным  бежанцаў. На канферэнцыі было  абрана інтральнае бюро (ЦБ) беларускіх  камуністычных секцый РКП(б). Старшынёй  яго стаў Д.Ф.Жылуновіч, членамі  — А.Р.Чарвякоў, Ф.Д.Балбека, І.С.Надзецкі  і інш. ЦБ беларускіх секцый  павінна было аб'яднаць намаганні  камуністаўбеларусаў, якія жылі  на тэрыторыі РСФСР і УССР, на рашэнне нацыянальнага дзяржаўнага  будаўніцтва Беларусі ў сувязі  з аднаўленнем на яе тэрыторыі  Савецкай улады. Канферэнцыя прыняла  рашэнне аб неабходнасці стварэння  Беларускай Савецкай Сацыялістычнай  Рэспублікі і звярнулася да  У.І.Леніна і ў ЦВК з просьбай  дапамагчы беларусам у ажыццяўленні  гатай ідэі. У апошні дзень  работы канферэнцыі ў Наркамнаце  РСФСР адбылася гутарка з прадстаўнікамі  Белнацкама і беларускіх камуністычных  секцый аб дзяржаўным станаўленні  Беларусі.