Шпаргалки по "Истории Беларуси"

Паказальна, што ў час перапісу 1920 г. большасць  насельніцтва Віцебскай губерні  называла сябе беларусамі. Довады праціўнікаў  узбуйнення БССР аб'ектыўна з'яўляліся праяўленнем вялікадзяржаўнага  шавінізму.

У канцы 1923 г. у Віцебскую, Гомельскую і Смаленскую губерні былі камандзіраваны кіруючыя работнікі ЦВК БССР і ЦБ КП(б)Б, якія растлумачылі насельніцтву гэтых  губерняў гістарычную неабходнасць узбуйнення Беларусі для яе эканамічнага і палітычнага развіцця, для нацыянальнай кансалідацыі ў мэтах захавання  беларускай нацыі. Гэта растлумачальная  работа дала плённыя вынікі. На Віцебскім, Гомельскім і Смаленскім губернскіх з'ездах Саветаў былі прыняты  рашэнні аб далучэнні да БССР тых  паветаў, дзе пераважала беларускае насельніцтва.

Рашэнні трох губернскіх з'ездаў Саветаў горача вітаў V з'езд Саветаў БССР, які праходзіў у пачатку студзеня 1924 г. З'езд даручыў ураду рэспублікі падрыхтаваць матэрыялы аб устанаўленні граніцы з РСФСР, канчаткова разгледзець пытанне аб узбуйненні БССР на Надзвычайным з'ездзе Саветаў Беларусі пры ўдзеле прадстаўнікоў усіх уключаных у склад БССР тэрыторый.

Для кіраўніцтва  арганізацыйнымі і палітычнымі  мерапрыемствамі па ўзбуйненні БССР на аснове рашэння Палітбюро ЦК РКГІ(б) ад 4 лютага 1924 г. было створана Часовае  Беларускае бюро ЦК РКП(б). У яго склад  увайшлі прадстаўнік ЦК РКП(б)А.М.Асаткін, пяць прадстаўнікоў ЦК КП(б)Б —  В.А.Багуцкі, А.Р.Чарвякоў, Я.А.Адамовіч, Ш.Ш.Ходаш, В.А.Нодэль, чатыры — ад Віцебскага, два — ад Гомельскага і адзін  — ад Смаленскага губкамаў партыі. ЦБ КП(б)Б самаліквідавалася.

3 сакавіка 1924 г. УЦВК прыняў пастанову аб  перадачы БССР тэрыторыі з  пераважна беларускім насельніцтвам. 7 сакавіка змены граніц БССР  і РСФСР зацвердзіў Прэзідыўм  ЦВК Саюза ССР.

13 — 16 сакавіка 1924 г. у Мінску адбыўся VI Надзвычайны з'езд Саветаў Беларусі. На з'ездзе прысутнічалі 405 дэлегатаў. Сярод 244 дэлегатаў з рашаючым голасам 134 прадстаўлялі насельніцтва далучаемых да БССР паветаў. Даклад "Аб пашырэнні граніц Савецкай Беларусі і задачах савецкага будаўніцтва" зрабіў А.Р.Чарвякоў. Ён падкрэсліў вялікае значэнне факта пашырэння граніц БССР. Дэлегаты з'езда аднадушна ўхвалілі аб'яднанне тэрыторыі з большасцю беларускага насельніцтва ў адзіную Беларускую савецкую дзяржаву.

У выніку ўзбуйнення да БССР адышло 15 паветаў і асобныя  воласці Віцебскай, Гомельскай і  Смаленскай губерняу.

Узбуйненне  Беларускай ССР садзейнічала кансалідацыі беларускай нацыі, яе эканамічнаму і  культурнаму развіццю, умацаванню дружбы беларускага і рускага народаў.

Другая сесія  ЦВК БССР, якая адбылася 10 — 17 жніўня 1924 г., увяла новы адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел рэспублікі. Было ўтворана 10 акруг: Аршанская, Бабруйская, Барысаўская, Віцебская, Калінінская (цэнтр — Клімавічы), Магілёўская, Мазырская, Мінская, Полацкая і Слуцкая. Акругі падзяляліся на 100 раёнаў і 1202 сельскія Саветы. Часова, да склікання з'ездаў Саветаў, органамі ўлады ў акругах з'яўляліся выканкамы тых паветаў, якія сталі цэнтрамі акруг.

У лістападзе 1926 г. Палітбюро ЦК УКП(б) на падставе даных камісіі, якая вывучала пытанне  аб далучэнні да БССР Гомельскага  і Рэчыцкага паветаў, прыняло  пастанову аб аб'яднанні іх з БССР. У снежні 1926 г. Прэзідыўм ЦВК БССР уключыў гэтыя паветы ў склад  рэспублікі, перайменаваў іх у акругі, а воласці — у раёны. У выніку другога ўзбуйнення тэрыторыя БССР павялічылася на 15 270 км, а насельніцтва — на 649 тыс. чалавек.

Пасля двух узбуйненняў  БССР яе тэрыторыя на пачатак 1927 г. складала 125 950 км² з насельніцтвам каля 5 млн чалавек. У межах рэспублікі склаўся адзіны ў эканамічных, культурна-бытавых і нацыянальных адносінах раён.

47.Развіццё  культуры Беларусі ў пачатку  XX ст. Палітыка беларусізацыі 20-х гадоў і яе вынікі.

Культура  Беларусі ў пачатку XX ст. развівалася ў цеснай сувязі з нацыянальным рухам, культурамі суседніх народаў. У гады рэвалюцыі 1905 — 1907 гг. і пасля яе адбываецца ўздым у многіх яе галінах, асабліва ў літаратуры. У кароткі тэрмін з'явіліся новыя высокамастацкія творы. Нягледзячы на розныя перашкоды, беларуская культура змагла захаваць сваю самабытнасць, арганічна ўвайшла ў агульнаславянскую, еўрапейскую культуру. Творы літаратуры і мастацтва папоўнілі скарбонку сусветнай культуры.

У пачатку  XX ст. прыкметныя змены адбыліся ў развіцці асветы. Замест царкоўна-прыходскіх школ, якія знаходзіліся ў заняпадзе, адкрываліся народныя вучылішчы, а гарадскія вучылішчы пераўтвараліся ў вышэйшыя пачатковыя школы. Хутка пашыралася сетка дзяржаўных і прыватных сярэдніх школ — гімназій і рэальных вучылішчаў.

На Беларусі меліся значныя дасягненні ў вывучэнні  этнаграфіі, гісторыі і культуры края, а таксама ў прыродазнаўчых навуках. Пры ўдзеле мясцовай інтэлігенцыі ствараліся навуковыя таварыствы. Да 1914 г. дзейнічала больш за 50 навуковых і культурна-асветніцкіх  таварыстваў. Члены Віцебскай архіўнай камісіі і Мінскага таварыства аматараў прыродазнаўства, этнаграфіі і археалогіі падрыхтавалі некалькі навуковых прац. Шэраг даследаванняў па этнаграфіі Беларусі зрабіў Паўночна-заходні аддзел Рускага геаграфічнага таварыства. Пытаннямі быту і культуры Беларусі займаліся вядомыя даследчыкі Е.Раманаў, М.Федароўскі, М.Нікіфароўскі, А.Сержпутоўскі. Гісторыі Вялікага Княства Літоўскага прысвяціў свае працы М.Доўнар-Запольскі. В.Ластоўскі выдаў "Кароткую гісторыю Беларусі". Заснавальнік беларускай філалогіі Я.Карскі падрыхтаваў  і часткова апублікаваў навуковую  працу "Беларусы", у якой змешчаны цікавы матэрыял па філалогіі, этнаграфіі, утварэнні беларускай народнасці, карта  рассялення беларусаў. Дасягненні ў  галіне фізікі звязаны з навуковай  дзейнасцю Я.А.Наркевіча-Ёдкі, Я.В.Сняткова, А.В.Садоўскага і інш. Сярод тэхнічнай  інтэлігенцыі асабліва вызначыліся  таленавітыя інжынеры М.Р.Стульгінскі  і К.М.Паўлоўскі. М.Р.Стульгінскі, які  працаваў дырэктарам папяровай фабрыкі  ў Добрушы, шмат зрабіў па абсталяванні прадпрыемства навейшай тэхнікай, увядзенні  сучасных на той час тэхналогій. Фабрыка забяспечвалася электраэнергіяй  сваёй электрастанцыі, першай у Беларусі. Па тэхнічным узроўні і энергаўзброенасці  падобных прадпрыемстваў у Расіі  не было. К.М.Паўлоўскі працаваў на розных пасадах Віцебскага чыгуначнага  вузла, прымаў удзел у пабудове і  пераабсталяванні прадпрыемстваў горада, быў ініцыятарам адкрыцця ў Віцебску трамвайнага руху, апублікаваў звыш 40 навуковых прац.

Павышэнню агульнаадукацыйнага  і культурнага ўзроўню насельніцтва садзейнічалі бібліятэкі. Адкрываліся школьныя і грамадскія бібліятэкі розных ведамстваў.

На Беларусі даволі хутка развіваўся друк. Большасць газет, кніг друкавалася на рускай мове. У прапаганду беларускай культуры ўнесла значны ўклад грамадска-палітычная і літаратурная газета "Северо-Западный край" (1902 — 1905). На яе старонках асвятляліся розныя галіны беларускай культуры. Першае друкаванае слова Я.Купалы — верш "Мужык" — з'явілася менавіта ў гэтай газеце; У верасні — снежні 1906 г. выходзіла першая легальная беларуская газета "Наша доля", заснаваная групай членаў БСГ. У ёй востра ставіліся пытанні палітычнага і культурнага характару. Пасля закрыцця "Нашай долі" барацьбу за нацыянальнае адраджэнне ўзначаліла газета "Наша ніва" (1906 — 1915). Яна сталатрыбунай беларускага нацыянальнага руху, выступала за нацыянальнае раўнапраўе беларускага народа, свабоднае развіццё яго культуры, пастаянна ўздымала пытанне аб выкарыстанні беларускай мовы ў школе, друку, цэрквах і касцёлах. Значную ролю адыграла газета ў фарміраванні нацыянальнай самасвядомасці, развіцці беларускага мастацтва і літаратуры. Яна друкавала творы Я.Купалы, Я.Коласа, М.Багдановіча і іншых беларускіх пісьменнікаў і публіцыстаў, а таксама рускіх, украінскіх, польскіх, літоўскіх і замежных аўтараў. Пры садзейнічанні "Нашай нівы" выходзілі папулярны "Беларускі каляндар", часопісы "Саха" і "Лучынка". Пачатак легальнаму беларускаму кнігадрукаванню паклала выдавецтва "Загляне сонца і ў наша ваконца", створанае ў 1906 г. у Пецярбургу. За няпоўныя восем гадоў выдавецтва надрукавала 40 беларускіх кніг тыражом большза 100 тыс. экземпляраў. Беларускія кнігі выдавалі таксама выдавецтвы "Наша ніва", "Наша хата", "Мінчук" і інш.

Найбольшыя  поспехі ў развіцці беларускай культуры звязаны з літаратурай. Яна была прасякнута пачуццём гонару за свой народ  і яго барацьбу за сацыяльнае і  нацыянальнае вызваленне, ідэяй сцвярджэння  чалавечай годнасці мужыка-беларуса. Вялікі ўклад у развіццё беларускай літаратуры ўнеслі Я.Купала, Я.Колас, М.Багдановіч, К.Каганец, Ц.Гартны, М.Гарэцкі і інш. У іх творах адчуваецда любоў да радзімы, жаданне бачыць свой народ свабодным і шчаслівым. У грамадстве атрымалі шырокую вядомасць зборнікі твораў Цёткі "Скрьшка беларуская", "Хрэст на свабоду", Я.Купалы "Жалейка", 'Тусляр'; Я.Коласа "Песні жальбы", "Апавяданні"; М.Багдановіча "Вянок", а таксама творы іншых беларускіх пісьменнікаў. 3 твораў беларускіх драматургаў найбольш вядомымі былі "Модны шляхцюк" К.Каганца, "Паўлінка", "Раскіданае гняздо" і "Прымакі" Я.Купалы.

У выяўленчым мастацтве ў пачатку XX ст. усталяваліся рэалістычныя традыцыі. На Беларусі працавала адносна вялікая колькасць мастакоў-прафесіяналаў, якія атрымалі вышэйшую адукацыю ў Пецярбургскай акадэміі мастацтва, Маскоўскім вучылішчы жывапісу, скульптуры і дойлідства, а таксама першапачатковую ў Кіеве, Адэсе, Варшаве, Вільні і прыватных мастацкіх школах Мінска, Віцебска і Магілёва, адкрытых у канцы XIX — пачатку XX ст. Шырокае распаўсюджванне ў жывапісе атрымаў пейзаж. Вядомымі творамі гэтага жанру былі "Зямля", "Эмігранты" Ф.Рушчыца; "Снег", "Беларускія могілкі" Г.Вейсенгофа; "Нёман", "Восеньскі вечар" С.Жукоўскага; "Вечныя снягі", "Зімні пейзаж" В.Бялыніцкага-Бірулі і інш. Бытавому жанру прысвечаны карціны "Гадзіншчык", "Стары кравец" Ю.Пэна; "На суд прафесара", "Партрэт скрыпача Жухавіцкага" Я.Кругера; "Швачкі", "Вечар у сям'і" Л.Алыіяровіча. У кніжнай графіцы плённа працавалі К.Каганец, Я. Драздовіч. На высокім мастацкім узроўні імі праілюстраваны некаторыя беларускія выданні.

У архітэктуры  Беларусі ў пачатку XX ст. не было адзінай мастацкай плыні. Існавалі розныя стылі: неаготыка, неарускі, неараманскі і інш. Найболынае распаўсюджанне атрымаў неакласіцызм. Захаваліся такія помнікі архітэктуры, як касцёлы ў Красным, касцёл святых Сімяона і Алены (неараманскі), царкоўна-археалагічны музей (неарускі) (зараз Дом мастацтва) у Мінску і інш.

Беларуская  культура ў 1921 — 1939 гг. развівалася  ва ўмовах падзелу тэрыторыі Беларусі паміж рознымі дзяржавамі. У савецкай яе частцы с пашырэннем НЭПа і станаўленнем яго гаспадарчай сістэмы на вёсцы  ў нацыянальна-культурнай палітыцы Кампартыі Беларусі вызначыўся кірунак, які атрымаў назву "беларусізацыя" (афіцыйны пачатак — ліпень 1924 г.). Мэтай беларусізацыі з'яўлялася прыстасаванне дзяржаўнага апарату  да мовы болынасці насельніцтва БССР, аднак яна закранула ўсе сферы  нацыянальна-культурнага будаўніцтва  савецкай часткі Беларусі.

Беларусізацыя як дзяржаўная палітыка 20-х гг. прайшла  тры этапы: 1) складванне перадумоў (1921 —пач. 1924 г.); 2) рэальнае ажыццяўленне (1924 — 1928); 3) згортванне (скажэнне) — з 1929 г.

Перадумовамі  беларусізацыі сталі: 1) развіццё рыначных адносін на вёсцы (свабода гандлю, грашовы падатак, арэнда і наём рабочай  сілы, інвентару і г.д.); 2) палітычная амністыя (1923) для тых беларускіх дзеячаў, якія не выступалі са зброяй у руках супраць Савецкай улады; гуртаванне беларускіх нацыянальных сіл (вяртанне з замежжа); 3) уз'яднанне  Беларусі (у сакавіку 1924 г. тэрыторыя  БССР павялічылася ў 2 разы); 4)пачатак  дзейнасці даследчых (Інбелкульт) і  вышэйшых навучальных (БДУ і інш.) устаноў.

Прычынамі згортвання з'явіліся: вяртанне да ідэалогіі сусветнай  рэвалюцыі (СССР — "асаджаная крэпасць"), адмова ад новай эканамічнай палітыкі, уніфікацыя і цэнтралізацыя дзяржаўнага  кіравання і культурнага развіцця ў СССР.

У развіцці асветы і навукі БССР 1921 — 1928 гг. акрэсліваюцца  два этапы: першы (1921 — 1924), калі ішоў пошук формаў і шляхоў развіцця адукацыі і навукі, другі (1925 — 1928), калі адукацыя выяўлялася як сапраўды беларуская па сутнасці і вызначаліся асноўныя напрамкі навуковых даследаванняў  на Беларусі. Адпраўным пунктам азначаных  вышэй працэсаў стаў пачатак дзейнасці  ў Мінску дзвюх устаноў: Беларускага  дзяржаўнага універсітэта (1921) і  Інстытута беларускай культуры (Інбелкульт, 1922).

Спробы адкрыцця дзяржаўнага універсітэта рабіліся яшчэ ўрадам БНР; адпаведную пастанову  прыняў і ЦВК Беларусі ў лютым 1919 г., але прынятае рашэнне было ажыццёўлена толькі праз два гады. 1 лістапада 1921 г. пачаліся заняткі на двух факультэтах Беларускага дзяржаўнага  універсітэта — грамадскіх навук  і медыцынскім — у сталіцы  БССР Мінску. Першым рэктарам БДУ стаў вядомы гісторык-славіст У.І.Пічэта. У 1925 — 1926 гг. акрамя БДУ у БССР дзейнічалі 3 вышэйшыя навучальныя установы: камуністычны універсітэт у Мінску, Беларускі  ветэрынарны інстытут у Віцебску і Беларуская сельскагаспадарчая акадэмія ў Горках. Акрамя таго, у рэспубліцы налічвалася 23 тэхнікумы, 20 прафтэхшкол  і 20 іншых спецыяльных навучальных  устаноў.

У 20-я гг. у  БССР для дзяцей розных нацыянальнасцяў  з'яўляецца магчымасць атрымаць адукацыю на роднай мове. Для сістэмы нацыянальных школ (яўрэйскіх, беларускіх, польскіх і г.д.) рыхтаваліся адпаведна  і педагагічныя кадры.

Станаўленне беларускай навукі ў 20-я гг. адбывалася ў сценах не толькі вышэйшых навучальных, але і навукова-даследчых устаноў. Сярод апошніх, безумоўна, трэба  адзначыць Інстытут беларускай культуры (Інбелкульт), які сфарміраваўся  на аснове Навукова-тэрміналагічнай  камісіі, створанай у лютым 1921 г. з мэтай распрацоўкі беларускай тэрміналогіі ва ўсіх галінах ведаў. У арганізацыі і працы Інбелкульта  прынялі ўдзел Я.Карскі, І.Луцэвіч (Я.Купала), К.Міцкевіч (Я.Колас), Я.Лёсік, С.Плаўнік (З.Бядуля) іінш. У 20-я гт. у  рэспубліку прыехалі вядомыя вучоныя  І.Замоцін, М.Нікольскі, У.Перцаў, М.Шчакаціхін і інш.

Распачаўшы  сваю дзейнасць з даследаванняў  у галіне гуманітарных навук, Інбелкульт паступова распрацаваў і іншыя  навуковыя напрамкі. Ужо ў 1924 г. у  яго складзе з'яўляюцца навуковыя  падраздзяленні прыродазнаўчага профілю: геаграфічная, медыцынская і агранамічная секцыі.