Мемлекет және құық тарихы

 

                4. Франция мемлекеттілігндегі негізгі даму кезеңдері.

     Франция мемлекеті,  жеке өз алдына мемлекет ретінде 843 жылдан, Франк империясының бөлінуіне бастап өмір сүруде. Франция  ел ретінде Х ғасырда қалыптасты. Францияның ортағасырлық тарихи кезеңдері мынадан тұрады:

- феодалдық бытыраңқылық кезеңі- ІХ-ХІІІ ғас.

- сословиелік -өкілдік монариялық  кезеңі- ХІҮ-ХҮ ғас.

- шексіз (абсолюттік) монархия кезеңі- ХҮІ-ХҮІІІ ғас.

Феодалдық бытыраңқылық кезеңде - бытырыаңқылық әрекеттері герцогства және графтық жер аумақтарда да болды. Сол кезеңде феодалдық қоғамда екі негізгі таптары қалыптасты: сеньорлар және тәуелді шаруалардан тұрды. Бұл әркеттер, жалпы алғанда  Х- ғас.  аяқталды.

Сословиелік -өкілдік монариялық кезеңі- ХІҮ-ХҮ ғас., оның  қалыптасуына мына себептер болды:

-корольдық билік одағының негізінде әлеуметтік-экономикалық нығайуы және қалықық өнеркәсіптің өсуі мен сауданың дамуы монархияға көмекті көрсете алды;

-корольдық биліктің маңында  орта және ұсақ  дворяндар тобы  жиыла бастады, олар өзінің  артықшылық жағдайын сакқтау  үшін  корольдық аримия күшімен  табысқа ие болмақ болды және  табысты лауазымға ие болуды  көздеді;

-сыртқы жауларға қарсы күресу үшін мемлекет қуатты корольдық билігін қажет  етті. Француз қоғамы үш сословиеге бөлінді:

1.Діни сословиесі; 2.Дворяндық сословиесі; 3.Көпестер, кәсіпкерлер, еркіндікте жүрген шаруалар.

Шексіз (абсолюттік) монархия кезеңі- ХҮІ-ХҮІІІ ғас.: Франциядағы (шексіз) абсолюттік монархиясы  король Людовик-ХІҮ (1661-1715 ж) өз бетінше билік жүргізу нәтижесінде ең жаоарғы дому еңгейіне жетті. Оның шексіздінігің ерекшелігі мындан тұрды: король- ол, ұрпақтық мемлекет  басшысы, оның қолында заңшығарушылық, атқарушылық, әскери және соттық билігіне толық ие болды. Корольге барлық мемлекеттік орталықтандырылған механизмдері, әкімшілік-қаржылық аппараттары , армия , полиция, сот түгел бағынды. Елдік барлық тұрғындары корольдың бодандығында болды және тоқтаусыз бағынуға міндетті болды. Франциядағы абсолюттік монархия билігінде король Людовик-ХІҮ мына бір сөзі ұзақ есте қалды: «Мемлекет –ол Мен !» деген.

 

                      5. Француз құқығы: некелік, отбасылық,

                                       мұрагерлік, қылмыстық.

        Францияның феодалдық құқығы – ол саликалық құқытан басталады. Оның себебi саликалық құқық франкт құқығының шығу көзi болып табылады. Саликалық құқыта  сотқа шақыру рәсiмiнен бастап қылмыстық түрлерi және оған қалданатын жазаның мөлшерi жазылған.

i-бөлiмде.Сотқа шақыру туралы. Егерде  корольдың заңы бойынша сотқа  шақырылған кезде келмесе онда  ол адам айыппұл төлейтiн болады, оның мөлшерi:600 ден., нақты мөлшерi:15 сольдаға тең. Ендiгi мәселе  ол ұрлық туралы: “Шошқаны ұрлағаны  үшiн” : егерде кiмде – кiм торайды ұрласа және ұста\лған жағдайда оған төлем жүктеледi:15 сольда төлейдi. Але егер екi жылдық шашқаны ұрласа онда ұрлықш 600 ден, ақша бойынша-15 сольда. Осы қылмыстың түрi секiлдi маолды ұрлағаны ұшiн де жазалар көрсетiлген. Мысалы: қойды, ешкiнi, иттi, құсты, араны-(жабайы, үйдiң) ұрлаған жағдайда тиiстi жауап пен жазаның түрлерi көрсетiлген. Саликалық құқықта                   

        Герман халықтарының  әдет-ғұрпын, салт – дәстүрлiк  құқығын жазумен қатар ,ертефеодалдық  әдеттегiдей құқықтарды  “Варварлардың құқығы” деп атады. Салиялық құқығы ол ( “Салиялық заң” Lex Salica) дәл осы аталған нақты атымен әйгiлi. Бұл құқытың пайда болу уақытын есептеу ол У жүзжылдықтың аяқталуын бастап есептейтiн болады, яғни жаулап алынған жерлерге фрнацуздардың қоныстануынан басталатын болды.Салиалық құқыта франкалық деревнясының өмiрiн және тұрмысы жөнiнде, заңды әдет-ғұрыптары туралы бекiтiлген болатын. Осы құқықта тұрғындардың мына бiр сал-дәстүрi ерекше орын алады. Ол дегенiмiз сол жергiлiктi тұрғындар қауымы бөтен ьiреудiң келгенiн “ала” көзiмен қарайды, яғни сенiмсiздiкпен немесе жауыыздық пiшiнемен қарайтын болады. Егер жаңдан келген адам немесе жанұя жергiлiктi қауым мүшесiнiң бiреуiне ұнамай қалса, сол қауым мүшесi өзiнiң наразыдлығын бiлдiрген жағдайда “жаңадан келген адам немесе жанұя”сол жерден, деревнядан  кетуге мәжбүр болады. Жыртылмаған жерлер, ормандар және жайылымдардың бәрi сол тұрғындар қауымының меншiгiне жататын болады. Ол ескiден кележатқан әдет. Аллод және меншiк. Жыртылған жердi ұзын шарбақтармен қоршалғанды жңадан алынған меншiк болады. “Қоршалған жерге” әзiрге егiндi жинап болмайынша оған қолсұғушылққа жол берiлмейтiн болады. Қоршалған жерден шарьақты алған соң сыйырларды барлық жаққа бағуға, жайуға рұқсат берiлетiн болады. Жекелер мен қауымдар уақытша түрде келiсiмге келедi. Шарбақпен қоршалған жерлер жеке меншiктiк боып есептелуi дұрыс емес. Бұл мән-жайға қарсы, егер жанұяда мұрагер болмаған жағдайда,онда жер учаскесi тұрғындар қауымына қайтарылатын болады,ал қауымдағылар сол қауым үшесiнiң қайсысына жер қажет болса ,соған берiлетiн болады. Сондықтан да болар, салиялық құқықта жердi сату және сатып алу туралы ештеңе айтылмаған. Крестяндардың жеке шаруашылықтарына қол сұғушылықтан қорғап қалу үшiн, заңшығарушы ерекше ынтымақтығын бiлдiруде. Затты ұрлағаны үшiн соттық айыппулды тағайындау ережесi толық тақланып қарастырылып шешiлдi.

Әдебиеттер:

Н/ә:1,297-313; 2, 228-251.       Қ/ә: 6,278-285.

Бақылау сұрақтары:

1. Сениориялдық монархия дегеніміз  не?

2. Сословия неше деңгейге бөлінді?

3. Франциядағы феодалдық құқық қай құқықтан басталды?

4 .Салиялық франктердің көсем і кім болды?

5. Франк мемлекеті қай мемлекет нысанына жатты?

6. К.Мартел шіркеуге қандай билік жүргізді?

 

 

№ 6 ДӘРIС

Тақырып: Германиядағы феодалдық мемлекет және құқық.

                    Англияның феодалдық мемлекеті мен құқығы.

Сабақтың мақсаты: Германиядағы феодалдық мемлекет және құқық.

                                     Англияның феодалдық мемлекеті мен құқығы.

Жоспар:

1.Мемлекеттіліктің пайда болуы.

2.Мемлекеттіліктің жоғарғы органдары.

3.Англия мемлекетінің негігі кезеңдері.

4.Заттық құқыққатынастар.

5.Отбасы құқығы. Мұрагерлік құқық. Қылмыстық құқық.

 

                        1.Мемлекеттіліктің пайда болуы.

Феодалддық Германия мемлекетiнiң  тарихын үш кезеңге бөлуге болады:

1.Ертефеодалдық монархияның пайда  болуы. (Х-ХIIIғ.ғ).

2.Сословиелiк-  өкiлеттi монархия (ХIУ-ХIХ ғ.ғ).

3.Князьдiк  абсолютизм. (ХУII-ХIХ ғ.ғ).

       843 жылы Карл Мартельдiң немерелерi  ауқымды империалық үкiметтi бөлiсе  алмай, оның орнына империаның өзiн бөлудi ойлады. Верджен келшiсiмi бойынша Ұлы Карл империасы үш бөлiкке, болашақта Франция, Германия және Италия болатын мемлекеттерге бөлiндi. Орта кезеңдердегi Германияның тарихи дамуы әр түрлi жағдайлармен байланысты болды.

       Қоғамдық құрылыс.  ХI ғасырға дейiн Германияның негiзгi тобын шаруалар құрайтын, ал ХI ғасырларда қалалар пайда болғаннан кейiн, қоғамдық құрлыс өзгердi.

       Үстемдiк ететiн топ өзiнiң құқығы  мен байлығы жағынан бiрдей  болмайтын. Ақсүйектер екiге бөлiнетiн:  мемлекетттiк және шiреку қызметкерлерi. Рулық ақсүйектер саны франк мемлекетiнде  аз болатын, ендi олардың қатарына герцогтар және графтар кiретiн болды. Шiркеу қызметкерлерi епискотардан, монастiрлердiң басшыларынан және аббаттар басшыларынан тұратын болды. Шiркеу қызметкерлерiнiң арасында жоғарғы орында Трир, Кельн, Вормс қалаларының архиепископтары алынатын. Олар княз деп аталды.Бұрыннан келе жатқан қалқан ұстаушылардың иеархиясының үш дәрежесi болатын: король, князьдар, ерiктi мырзалар.

       Шаруалар. Бiр ауылда ерiктi және тәуелдi шаруалар қатар тұратын. Ерiктi шаруаларға аллод ұстаушылар жататын, олардан кейiн жеке бостандығы бар прекаий ұстаушылар, олар жер иелерiне салық төледi, ал тәуелдi шаруаларға “манципилер” эәне “севтер” жататын болды. Олардың бiр жартысы жермен байланысты жұмыстарды iстейдi, ал екiншi жартысы үй қызыметiне жұмсалды.

        ХI ғасырда қалалар құрылғаннан  кейiн қолөнершiлер феодалдардың  жерлерiнен көшiп кететiн болды.  Қала тұрғындары ерiктi болды.  Қала тұрғындарын бюргерлер деп атады. Қалалар екiге бөлiндi: бұрынғы франк мемлекетiнен қалған қалалар, олардың құқытары шектелген болатын және жаңа Германияның қалалары ХI ғасырда Германияда200-300 базар ашылған болатын. Құқық жағдайына қарай Германияның қалалары екiге бөлiндi: империалық қалалар, олар императордың фиск жерлерiнде орналасқан болатын және ерiктi қалалар, олар сеньориалдық қалаларға жататын, өздерiнiң құқытиарын өздерi қорғай алатын болған.

        Х-ХIII ғасырларда Германияда  феодаолдық  даму аяқталды. Ол басқа каролингтер  монархиясынынң бөлiктерiмен салыстырғанда, жайбарақат жағдайда дамыды. Бұл жерде көп уақыи бойы күштi селолық қаум қолтаңбасы сақталды. Құрлыстың өзгерiсiне байланысты жерге  жеке меншiк пайда болғанда, шаруалар өзiнiң өлшемдi жерлерiн еркiн биледi.

 

                        2.Мемлекеттіліктің жоғарғы органдары.

    Германияда мемлекеттік  жоғарғы орган ретінде курфюрстерлер алқасы болып танылды. Курфюрстер-ол, сайланушы-княздар деген.  Бұл орган  императорды сайлайтын болды және жалпымемлекеттік маңызды істерін шешті. Императордың  қолында шынайы билік болмады, ол атқару билігін жүргізбеді, онда жалпыимпериялық әскері болмадыжәне жалпы империялық сот болмады. Жалпыгерамандық заңшығару органы-ол, рейхстаг болды. Рейхстаг-ол, үш куриядан:  курия курфюрстерден,курия княздан және импеериялық қалалардың куриясынан тұрды; ұсақ дворяндар және шаруалар рейхстагта өздерінің өкілдері болмады. Рейхстаг жиналысы жылына екі рет императардың шақыруымен  жүзеге асырылды.

     Германия аумағынадғы жергілікті билікті жүргізу, княздық аумақтарда «жергілікті сословие-өкілдік  мекемелері- «Ландтаг» болды» Бұл орган үш плптадан тұрды, оған діни өкілдігі, дворяндық өкілі, және қалалақ тұрғындар өкілінен болды. Ландтаг-ол, жергілікті билік органы болды. Германияның өмір сүруіне маңызды ролді атқарған қалаларға байланысты болды. Германияда қалалардың мәртебесіне қарай  үш түрге бөлінді, атап айтқанда:

-империялық қала- корольдың   нақты вассалдары тұрды;

-ерікті қалалар- өзін-өзі толық  басқару құқығына ие болды;

-княздық қалалар- олар тек  князға ғана бағынатын болды, сол княздықта орналасқан қалалар тікелей князға бағынды.

 

                        3.Англия мемлекетінің негігі кезеңдері.

     Англияның феодалдық мемлекетінің негізгі даму кезеңдері мынадан тұрды:

-ертефеодалдық англосаксондық монархия кезеңінен тұрды (ІХ-ХІ ғас);

-орталықтандырылған сениориалдық  монархия кезеңінен тұрды (ХІ-ХІІ  ғас);

-сословие-өкілдік монархия кезеңінен  тұрды (ХІІІ ғас. 2-ші жатысынан- ХҮ ғ);

-шексіз (абсолюттік) монархиясы кезеңінде  (ХҮ ғ.соңында- ХҮІІ ғ. ортасы).

      Британия-ол, сол кезеңдегі Рим империясының шеткі жағындағы аумақтық  бөлігі болды. Б.э. Ү ғас басынан бастап римдік иелігі түгелімен тоқтатылды. Британияны англосакстық солтүстік герман тайпалары англдер,сакстер, юттар, келшьттер бритт тұрғындарын  аралынан шетке  ығыстырды.

ҮІ ғас. соңында Британия  жер  аумағында жеті ертефеодалдық корольдығы қалыптасты, атап айтқанда:  Уэсскес, Сассекс, Кент,  Мерсия және т.б.). Осы  аталған корольдықтар ІХ ғас. Уэсскестің басшылығымен бірігуімен англосаксаондық мемлекеті Англияны қалыптастырды.

 

                                       4. Заттық құқыққатынастар.

     Орта ғасырдағы Англияның құқығы негізінен заттық құқытан тұрды. Заттық құқыты зерттей келе заттар жылжымалы және жылжымайтын заттар деп бөлінді. Дәстүрлік  ретінде заттар шынай меншік және нақты тұлғалық меншік болып бөлінді. Шынайы  меншік дегеніміз-ол, шынайы түрде талап қою арқылы қорғалатын болды. Мысалы, ұрпақтан-ұрпаққа берілетін жылжымалы мүлік, жерге деген иелік, корольдан берілген феодалдық  жер иелігі немесе басқа лордтан берілген.  Нақты  тұлғалық меншік дегеніміз-ол, нақты тұлғаның талап қою арқылы қоралатын болды. Бұл  жөнінде кез-келген барлық заттар жататын болды. Жерге деген  жеке меншіктік орта ғасырдағы Англияда ерекше көңіл бөлінді. Жер құқығы екі негізгі ұғымы бойынша анықталды:

-жерге деген иелік, ұстаушы  (tenanecy);

-иелік құқығының аумағы, құқықтық  мүддесі (estate).

Иелік мүмкін болды:

-еркін түрде (фригольд)- рыцарлық  қызмет жасаған үшін, еркіндіктегі  шаруалардың жерге ие болуынан.

-еркін емес түрде (копигольд)- шаруалардың жеке міндет атқару  бойынша  лордқа қызмет көрстеу  арқылы.

-өмірілк иелігі.

-белгілі бір мерзімге дейін  жерге иелік ету.

 

                 5. Отбасы құқығы. Мұрагерлік құқық. Қылмыстық құқық.

     Орта ғасырдағы Англияда неке құқығы және басқа Еуропа елдерінде каноникалық норма құқығы бойынша реттелді, шіркеулік неке  нысанында некені бұзу және қосәйелдікке тиым салынған. Ортағасырлық Англияда жанұя патриархалдық сипаттан тұрды. Әйелдің жылжымалы мүлкі  тұмысқа шыққан кезде күйеуіне көшетін болды. Тұрмыстағы келіншек өз бетінше келісім-шарт жасауға құқығы болмады, сотта өзін -өзі қорғау үшін сөз-сөйлеуге құқығы болмады. Ал тұрмысқа шыққан шаруалардың, кәсіпкерлердің, көпестердің жанұясының әйелдерінің әрекет қабілеттігі кең болды, олар өзбетінше келісім-шарт  жасауға, сауда жасауға құқылы болды.