Мемлекет және құық тарихы

ДӘРIСТЕР  ТЕЗИСI

№ 1 ДӘРIС

Тақырып: Заң ғылымдар жүйесінде шетелдердің мемлекет және құық

                                  тарихының орны, әдісі, пәні

Сабақтың мақсаты: Заң ғылымдар жүйесінде шетелдердің мемлекет және

                                     құық тарихының орны, әдісі, пәнімен оқып танысу.

Жоспар:

1.Шет елдердің мемлекет және құқық тарихы пәнінің құқықтық және

   әлеуметтік ғылымдар жүйесіндегі орны

2.Шет елдердің мемлекет және құқық  тарихы деректері мен ұғым әдщістері.  3.Шет еледе,рдің мемлекет және құқық тарихының кезеңдестіруінің негізгі

    келісі.

4.Жалпы мемлекет және құқық тарихының оқу пәні мен ғылыммен сәйкестігі

 

       1.Шет елдердің мемлекет және құқық тарихы пәнінің құқықтық және

                 әлеуметтік ғылымдар жүйесіндегі орны

     Мемлекет пен құқықты  бiр-бiрiнен айыруға болмайды. Олар  объективтiк тұрғыдан тығыз байланыста  бiрлесiп дамитын ғылым. Бiрақ  олар бiр ғылымға жатқанмен,  әрқайсысының  нақты бағыттар  болады.Мемлекет қоғамның саяси-экономикалық  құрлысымен шұғылданады, құқық- нормативтiк актлер жүйесiн қалыптастырады.

     Осы бiрлестiк пен  дербестiк олардың мазмұнын,  мақсатын, қызметiнiң әдiс-тәсiлдерiн, функцияларын  жан-жақты зерттеуге, жаңартуға,  дамытуға мүмкiншiлiктер бередi. Мемлекет  пен құқықты тереңiрек  зерттеп бiлуге  жағдай туады.

      Сонмен айта келе  мемлекет және құқық деегенiмiз  не мiне осы туралы  анықтамаладры  айтып түсiнiктеме беремiз.

      Мемлекет және құқық жалпы тарих пәнi – ол адам қоғамының өмiрiндегi құбылыстардың, мемлекет пен құқықтың өмiрге келу, даму объективтiк заңдылықтары мен олардың мәнi- маңызы, құрылымы және мақсатын айтады.

     “Мемлекет пен құқық жалпы тарих пәнi-ол тарихи- құқықтық пәне жатады деуге болады. Оның себебi ,осы аталған пән тарих ғылымы мен мемлекет пен құқықты тану ғылымымен оқып таныстырады.

       “Мемлекет және  құқық жалпы тарих” пәнi басқа  заң ғылымы саласында,оқулық пәндерiмен  тығыз байланысты болады. Оған  дәлме- дәл ретiнде әрбiр құқық  саласының пайда болуы белгiлi  тарихи фактлерiнiң  және әр  –салада қоғамдық  қарым- қатынастардың пайда болуына байланысты болады. Оған мысал ретiнде мына мән-жайларды айтуға болады:

   Еңбек ету, қоғамдық iс-әрекет  жасауы т.б. Осы айтылған фактлерге  байланысты мынадай құқық нормаларынан  тұрады:

-еңбек, азамат құқығы т.б.

       Жоғарғы оқу  орындарында құқық құқық және  мемлекет жалпы тарих пен құқықтың  ғылыми саласын зерттеу арқылы  таныстырылады.

       Қоғамдық өмiрдегi мемлекеттiң пайда болуы туралы  Ф.Энгельс өзiнiң еңбегi “Меншiктiң,  отбасының және ммлекеттiң пайда  болуы” деген еңбегнде айтқандай мынадай мән жайларды анықтады.

      Мемлекеттiк қоғамдық  –экономикалық формациясын К.Маркс  айтқандай мемлекеттiң даму кезеңдерiн  ашып айтқан болатын.

      Сондықтан осы  пәндiк оқуды зерттеу әдiстерi мынадан түра

ды: 1.Күнделiктi оқу орындарында, оқу бағдарламасы арқылы сабақты жүргiзудi, дәрiс, семинар сабақтарын жүргiзу нәтижесiнде зерттелетiн болады.

2.Ғылыми- зерттеу мекемелерiнде  ғылыми жаңалықтарды әр- салада  зерттеу жұмысын iске асыру  болады.

3.Теориялық тұрғыда зерттеп  алынған жаңалықтарды, практика жүзiнде оны  қолдана бiлу және оны жүзеге асыру болады.

4.Тарихи зерттеудiң нәтижесiнде,  құқықтың пайда болуын дәлелдеу  және оқырмандарға жеткiзе бiлу.                                                                                                   

      Жоғарғы оқу орындарында  зерттеудiң әдiстерi күнденлiктi сабақты  өткiзу арқылы, яғни дәрiс, семинар,  өз бетiнше жұмыс, реферет және  дипломдық зерттеу жұмысы арқылы  жүзеге асырылатын болады.

     Ғылыми зерттеу институттарында, доктарантурада және аспирантура, магистратура т.б. ғылыми мекемелерiнде зерттеу жұмыстары жүзеге асырылатын болады.

     Теориялық пен тәжiрибенi  үйлестiре бiлу және оның  iске  асыруды теорияның мақсатына  жету болады.

     Әрбiр құқықтың саласын  зерттеумен, оның пайда болу себебiн анықтау, мысалу азамат құқығы ннелiктен пайда болды деген сұрақа былай жауап беруге болады: ол әрбiр әрбiр адамның өз-ара қарым – қатынастығын ретiне келтiруден пайда болды. Мысалы бiр адамның екiнi бiр адамға белгiлi бiр мөлшерде несиеге малды, затты немесе ақшаны белгiлi бiр мерзiмге дейiн бере тұру. Бұл туралы келiсiм-шарт жазу немесе қолхат беру рәiсiмдерi жасалуға тиiстi болады.

    Сонымен айта келе  осы пән бойынша мынадай анықтамларды  айту қажет болады.

Құықық дегенiмiз-ол мемлекетте қолданылатын барлық құқық нормаларының: құқықтық, әдет- ғұрыптардың, әдiлеттiк үлгiлердiң, мемлекеттердiң құқықтық ережелерiнiң  жиынтығы болып табылады.

Мемлекет дегенiмiз-ол, адам қоғамының белгiлi бiр сатысында пайда болатын саяси қоғамды айтады.

Тарих дегенiмiз-ол адам  баласының ежелгi дәуiрден бастап қазiргi кезеңге дейiн: қоғамда болып жатқан, өмiр қозғалысын, өмiр тiршiлiгiн және саяси- экономикалық қоғамдық қатынастарын оқып- таныстыратын ғылым саласын тарих деймiз.    

Құқық, мемлекет және тарих- осы үш ғылым бiр пәндiк оқу саласын құрастырушы болып табылады. “Құқық және мемлекет тарих” пәнi- ол, құқық пен мемлекеттi және бүкiл әлемдiк шеңберде болып жатқан, қоғамдық қатынастардың мәселесi жөнiнде, таныстырушы ғылым саласын құқы пен мемлекет тарихын айтады. Сонымен осы пәннiң бiрiншi сұрағын талқылай келе мына қортындыға келетiн боламы.

 

          2.Шет елдердің мемлекет және құқық тарихы деректері мен ұғым

                                                         әдістері. 

     Құқық –ол, күрделі процес болғандықтан адам қоғамынынң қоғамдық қатынастарын  реттеудегі мәселеледі  зерттеу және оның сол кездегі дәуірдегі қйындықтар мен кемшілік пен қателіктерді ескеру және оны алдағы  уақытта қайталамауды көксейтін болады. Сол себептен тарих пәні авдам өмірінің қозғалыстары мен тіршіліктерін зерттеп білу, оып танысу процесі болып табылады.

     Бұрынғы өткен ғасырларда (В.Г.Графскидің) ғылыми зерттеудің әдіс-тәсілдері екі түрден тұрды, атап айтқанда: Дедуктивтік әдіс бойынша және индуктивтік әдіс бойынша. Дедуктивтік әдіс дегеніміз-ол, абстрациялық ой-толғау , ұғымы , қазіргі заманның идеясы мен ережесі негізінде нәтижеге келудегі ұғымды айтады. Мысалы Шерлок Холмыс қылмысты дедуктивтік әдіс бойынша ашуы. Индуктивтік әдіс дегеніміз- ол, тарихи  және этнографиялық байқаудың негізінде орнатылатын нақты біртіретін заерттеу нәтижесін айтады. Құқытану саласын  зерттеу негізінде нақты мысал ретінде ежелгі  дүниедегі ада қоғамынынң қарым-қатынастырын реттудегі салт-дәстүрлер,  әдет-ғұрыптарды, әр тайпаның әдет-ғұрпы, ережесі т.б. ішінаралық тәртіптері болады. Құқықтану саласына  ғылыми –зерттеу ретіндегі нақты  дәлел-ол Ежелгі Рим құқығы бола алады. «Рим құқықы-ол, барлық құқық саласынынң негізін қалаушы және барлық сындардан, өмірдің егжей-тегжей қырыларынан өткен құқық болып табылады» деген.(Ф.Энгельс).           Жоғарғы оқу орындарының студенттерi , дәлiрек айтқанад заң мамандығын жетiк игеру үшiн осы заңдардың және мемлекеттiң пайда болуыдң шығу көздерiмен танысулары қажет болады. Тек өткен жағдапйларды және өмiр жолдарын зерттей келе алдағы уақыттай қаетлiк пен кемшiлiктi жiберудiң жағдайы туатын болады.

  Сонымен осы пәннiң мақсаттар  ымнадан тұрады деуге болады:

1.Болашақ  заң маманждарынг алдағы уақытта  тарихтағы жiберiлген қателiктер  мен кемшiлiктердi және олардың пайда болған себептерiн немесе себеп болушы салдарын ескере отырып қажеттi дегенг қортыныды шығарып, көздеген мақсатқа жетудiң жағдайы туатын болады.

 

 

       3. Шет еледердің мемлекет және құқық тарихының кезеңдестіруінің

                                            негізгі келісі.

     Тарихи деректерге  жүгiнетiн болсақ ежелгi өткен  ғасырлардың адам баласының пайда  болуы, оның тiршiлiк жасау, сол  кездегi саясат пен құқық т.б.  мән-жайларды тарихта көсетiлген  болатын. Сондықтан да осы  сұрақты ең алдымен адамдардың қандай қауымдар болды мiне сол жөнiнде айтқан жөн болады.

     Алғашқы қауымдық  қоғам- адамдардың пайда болып,  жер жүзiнде өмiр сүре бастағанынка  екi миллиондай жыл болды. Қоғамның  диалектикалық даму процессiне  сәйкес адамдардың өздерiнiң дене құрлысы да, ми да, тәжiрибесi де, пайдаланылатын құралдары да дамып отырды. Соның нәтижесiнде шамамен осыдан 40 мың жыл бұрын қазiргi типтi адамдар (хомо сапиенс) қалыптасты. Адамның дене  құрлысының өзгеруi тоқтап, оның орнына олардың қауымдық құрлысы, тәжiрибесi басында бәсең, кейiн қарқынды түрде дами бастады.

     Алғашқы қауымдық  қоғамның экономикалық, әлеуметтiк  дамуы екi кезеңге бөлiндi:

1.Жабайы адамдар дәуiрi- ол 40-12 мың жылдар арасы болды. Адамдар табиғаттың дайын заттарымен қоретенген,қарулары дайын: тас, сүйек, ағаш.

Жабайы аңшылық,балықшылық қалыптасып қоғамның негiзгi сипаты табигаттың, қоршаған ортаның адамдардың күн көрiсiне қолайылы жарықтарын пайдалана отырып,экономикалық, әлеуметтiк жағдайды жақсарту болады. Қысқаша айтқанда- дайынды игерушiлiк дәуiрi деп аталды. Бұл кезеңде қиыншылық, ашаршылық жиi болып тұрды. Ертедегi адамдар iрi маймылға ұқсас болды –олардың еңбек ету нәтижесiнде адам қалпына айналды, латын тiлiндне “Питекантропс” деп аталған (К.Маркс).

  2.Экономиканы қолдан жасау дәуiрi- ол 12-4 мың жылдықтар арасында болды.

Бұл кезеңде адамдардың тәжiрибесi, пайдаланатын қаруы дамыды. Рухани сана-сезiм, бiлiм жоғарлады. Экономканы қолдан жасауға  мүмкiншiлiк қалыптсты.Металургия, керамика өмiрге келдi. Малшылық- егншiлiк арқылы сертификациялық қоғам, рулық, тайпалық бiрлестiктер, әлеуметтiк нормалар өмiрге келдi.

    Алғашқы қауымдық қоғамның экономикасы мен құрылымы- экономиканың негiзгi сипаты: қоғамдық,  еңбек, қоғамдық меншiк, қоғамдық бөлiс, қоғамдық өмiр сүру.Қоғамның құрлысы: туысқандық ру, тайпа, одақ, бiрлестiктер болды.

  Бұл құрылымды құруды,,дамытуды, қоғамның экономикасының, тәжiрибесiнiң,  құралдарының даму деңгейiне сәйкес  жасап отырған.

 Қоғамдық басқару және әлеуметтiк  нормалар- ол қоғамдық күрделi мәселелердi жалпы халықтық жиналыста талқылап, шешiмдер қабылдап отырған. Күнделiктi мәселелердi шешiп басқару үшiн ру басшылары сайланып отырған. Тайпа, одақ, бiрлестiктердi, ру басшыларының кеңесi басқарған. Тайпа, одақ, бiрлестiктердi күнделiктi басқару үшiн Кеңестiң мәжiлiсiнде тайпа, одақ, бiрлестiктерiнiң басшылары сайланып отырған. Олар жұртпен бiрдей еңбектенiп, қоғамдық жұмыстарын атқарып жүрген.                                                                                                                               

  К.Маркстiң теориялық тұрғысында  көрсетiлген қоғамдық- экономикалық  формациясы мына кезеңдерден  түрды:

-қауымдфық құрлыс;

-құл иеленушiлiк қоғамы;

-феодалдық қоғамы;

-капиталистiк қоғам;

-социалистiк (коммунистiк) қоғамы

 Мiне осы айтылған қоғамдық-экономикалық формациясы адам баласының дамуы жөнiндегi әрбiр кезеңдерiн айтатан болады.

 

 

            4. Жалпы мемлекет және құқық тарихының оқу пәні мен

                                           ғылыммен сәйкестігі

 

     Осы айтылған  пән заң құқық саласында алатын орны, ол қоғамдық қатынастардағы жеке тұлғалар мен заңды тұлғалардың қарым- қатынастарын реттеушi және ежелгi қоғамдық құрлыстың пайда болуы туралы оқытушы және таныстырушы оқу құралы ретiнде болып табылады.

     Бұл пәннiң маңызы:

1.Мемлекеттiң заңды түрде пайда  болуы;

2.Мемлекет аппараты мен оның  атрибуттарынынң қажеттiлiгiн дәлелдейтiн  ғылыми ретiнде болды.

3.Құқықтың мемлекетке деген  маңыздылығы және құқықсыз мемлекет  өмiр сүре алмайтыны туралы  осы пәнде толық айтылатын болады .Жоғарғы заң оқу орындарында осы пән басқа заң жүйесiнде ерекше орын алады, яғни әрбiр құқық саласынынң пайда болуы себептерiмен оқып таныстыратын болады.

Әлемнiң материалдық және рухани тұтастығы мен  бiрлестiгi дүние  жүзiндегi барлық ғылымның өзара байланысын дәлелдейдi. Әсiресе бұл өзара байланыс қоғамдық ғылымдар арасында жақсы қалыптасқан.

       Барлық қоғамдық  ғалымдар өз тұрғысынан азаматтардың  тарихын зерттеуге тиiстi үлес  қосады. Бұл ғылымдардың жүйесiнде  мемлекет пен құқық жалпы тарих  пәнәнiң алатцын орны өте жоғары.

      Заң ғылымы мемлекет  пен құқықты жете танитын ғылым  болып ХIХ ғасырдың ортасында  қалыптастцы. Ол төрт топқа бөлiндi:

1.Жалпы теория- мемлекет пен  құқықтық қоғамды реттеп, басқаруын,мазмұнын, қағидаларын, белгi нышандарын, функцияларын, зерттейдi.                                                                                                                             

2.Мемлекет пен құқықтың, құқық  пен саясаттың тарихи даму  процесiн зерттеу пәндерi. Шет  мемлекеттерiнiң тарихы.

3.Салалық заң ғылымдары: азаматтық,қылмыстық,  әкiмшiлiк, конституциялық, қаржы,  отбасм т.б.құқықтар.

4.Арнаулы заң ғылымдары: криминалистика, соттық медицина, психиатрия, жедел  iздестiру қызметi т.б.