Мажеритарлық сайлау жүйесі

2. Меншiгiнде, иелiгiнде немесе  пайдалануында құны жиырма айлық  есептiк көрсеткiшке сәйкес сомадан  көрiнеу төмен тасталған мүлiк  не тасталған металл сынықтары,  жарамсыз өнiм жатқан жер учаскесi  бар адамның ол заттарды пайдалануға  кiрiсiп немесе осы заттарды меншiгiне қаратқандығына куә болатын өзге де iс-әрекет жасап, оларды өз меншiгiне айналдыруға құқығы бар.

Басқа тасталған заттар, егер осы  адамның арызы бойынша оларды сот иесiз деп таныса, оларды иеленуге кiрiскен тұлғаның меншiгiне кiредi.

Ескерту. 243-бап жаңа редакцияда - Қазақстан  Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

244-бап. Өз бетiмен салынған  құрылыс 

1. Заңдарда белгiленген тәртiппен  осындай мақсаттарға арнап бөлiнбеген  жер учаскесiнде салынған, сондай-ақ  қажеттi рұқсат алынбай салынған тұрғын үй, басқа қора-қопсы, құрылыс, немесе өзге де қозғалмайтын мүлiк өз бетiмен салынған құрылыс болып табылады.

2. Өз бетiмен құрылыс салуды  жүзеге асырған адам оған меншiк  құқығын алмайды. Оның құрылысқа  билiк етуге - сатуға, сыйға  тартуға, жалға беруге, басқа да мәмiлелер жасауға - құқығы жоқ.

Өз бетiмен салынған құрылыс, осы  баптың 3 және 4-тармақтарында көзделгеннен басқа реттерде, оны жүзеге асырған  адамның есебiнен бұзылуға тиiс.

3. Өзiне тиесiлi емес жер учаскесiне  құрылысты жүзеге асырған адамға бұл учаске салынған құрылысты орналастыру үшiн осы адамға белгiленген тәртiп бойынша берiлген жағдайда ғана өз бетiмен салынған құрылысқа меншiк құқығы танылады.

Сот сондай-ақ құрылыс салынған жер  учаскесi өзiнiң заңды пайдалануында  болған адамның өз бетiмен салынған құрылысқа меншiк құқығын тануы мүмкiн. Бұл ретте құрылысқа меншiк құқығы танылған адам оны жүзеге асырған адамды сот белгiлеген мөлшерде құрылысқа жұмсаған шығындарын өтейдi.

Егер құрылысты сақтап қалу басқа  адамдардың құқықтарын және заңмен қорғалатын мүдделерiн бұзуға әкелiп соқтырса не азаматтардың өмiрi мен денсаулығына қауiп төндiретiн болса, аталған адамдардың өз бетiмен салынған құрылысқа меншiк құқығын тануға болмайды.

4. Ерекше жағдайларда әлеуметтiк-экономикалық тиiмдiлiгi ескерiле отырып, өз бетiнше салынған құрылыс сот белгiлеген мөлшерде құрылыс шығындары өтелiп, коммуналдық меншiкке берiлуi мүмкiн.

245-бап. Олжа 

1. Жоғалған затты тауып алушы  бұл туралы оны жоғалтқан адамға  немесе заттың меншiк иесiне  немесе оны алуға құқығы бар өзiне белгiлi басқа адамдардың бiреуiне дереу хабарлауға және табылған затты оған қайтаруға мiндеттi.

Егер зат үй-жайдың iшiнде немесе көлiкте табылған болса, ол сол үй-жайдың немесе көлiктiң иесi болып табылатын  адамға тапсырылуға тиiс. Мұндай ретте осы иеленушi затты тапқан адамның құқықтарын иеленiп, оның мiндеттерiн мойнына алады.

2. Егер табылған затты алуға  құқығы бар адамның өзi немесе  оның тұрған жерi белгiсiз болса,  затты тауып алушы олжа туралы iшкi iстер органдарына немесе қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкiмiнiң аппаратына мәлiмдеуге мiндеттi.

3. Затты тауып алушы оны өзiнде  сақтауға не iшкi iстер органдарының, қаладағы аудан, аудандық маңызы  бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкiмi аппаратының немесе олар көрсеткен адамның сақтауына тапсыруға құқылы. Тез бұзылатын затты немесе сақтауға кететiн шығындар оның құнына сәйкес келмейтiн затты тауып алушы түсiм сомасын растайтын жазбаша дәлелдемелер алып, сата алады. Табылған затты сатудан түскен ақша сақталуға және затты алуға заңды құқығы бар адамға қайтарылуға немесе бұл заттың өзi үшiн белгiленген тәртiп пен жағдайларда басқа адамдардың меншiгiне берiлуге тиiс.

Затты тауып алушы оның жоғалтқаны немесе бүлдiргенi үшiн өзiнiң жасыру ниетi болған немесе өрескел абайсыздық жасаған ретте ғана және сол заттың құны шегiнде жауапты болады.

4. Егер олжа туралы iшкi iстер  органдарына немесе қаладағы  аудан, аудандық маңызы бар  қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкiмiнiң аппаратына мәлiмденген кезден бастап алты ай өткенше жоғалған затты алуға заңды құқығы бар адам анықталмаса және затқа өзiнiң құқығы туралы оны тапқан адамға не iшкi iстер органдарына немесе қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкiмiнiң аппаратына мәлiмделмесе, затты тауып алушы оған меншiк құқығын алады.

Егер затты тауып алушы тапқан затын меншiгiне алудан бас тартса, ол коммуналдық меншiкке өтедi.

5. Затты тауып алушы және оны  алуға заңды құқығы бар адамға қайтарып берушi ол адамнан, ал зат коммуналдық меншiкке өткен ретте - тиiстi жергiлiктi атқару органынан затты сақтауға, өткiзуге, сатуға байланысты қажеттi шығындарды және затты алуға заңды құқығы бар адамды табуға кеткен шығындарды өтетiп алуға құқылы.

6. Затты тауып алушы затты  алуға заңды құқығы бар адамнан  зат құнының отыз процентi мөлшерiнде  сыйақы алуға құқылы. Егер табылған  зат оны алуға заңды құқығы  бар адам үшiн ғана құнды  болса, сыйақының мөлшерi тараптар  есептеп шығарған баға бойынша белгiленедi.

Егер затты тауып алушы өзiнiң  олжа туралы мәлiмдеу мiндетiн орындамаса немесе олжаны жасырып қалуға өзге де әрекеттер жасаса, сыйақы алу  құқығы туындамайды.

Ескерту. 245-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

246-бап. Қараусыз жануарлар 

1. Қараусыз немесе қаңғып жүрген  малды және басқа да үй жануарларын  немесе қолға үйретiлген жануарларды  ұстап алған адам оларды меншiк  иесiне қайтаруға, ал егер оның өзi немесе тұрған жерi белгiсiз болса, осындай жануарларды ұстаған кезден бастап үш күннен кешiктiрмей табылған жануарлар туралы iшкi iстер органдарына немесе қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкiмiнiң аппаратына мәлiмдеуге мiндеттi, олар меншiк иесiн iздестiру шараларын қолданады.

Жануарлардың меншiк иесiн iздестiру кезеңiнде жануарларды ұстаушы  адам оларды өзiнiң бағуында және пайдалануында  қалдыруы, не ол бағу мен пайдалану  үшiн қажеттi жағдайы бар басқа адамға тапсыруы мүмкiн. Жануарларды ұстап алған адамның өтiнiшi бойынша оларды бағу мен пайдалану үшiн қажеттi жағдайы бар адамды iздеп табуды және оларға жануарларды берудi қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкiмiнiң аппараты жүзеге асырады.

2. Жануарларды ұстап алған адам  және олар бағуы мен пайдалануына  берiлген адам жануарлардың өлiм-жiтiмi  мен iске жарамай қалғаны үшiн  бұған кiнәсi болған кезде ғана  және сол жануарлардың құны  мөлшерiнде жауапты болады.

3. Егер жұмыс малы мен iрi  қараны ұстап алғаны туралы  мәлiмделген кезден бастап алты  ай iшiнде және басқа үй жануарлары  жөнiнде - екi ай iшiнде олардың  меншiк иесi табылмаса және  оларға өзiнiң құқығы туралы  мәлiмдемесе, бұл жануарларға  меншiк құқығы жануарларды баққан және пайдаланған адамға көшедi.

Бұл адам бағуында болған жануарларды  меншiгiне алудан бас тартқан жағдайда олар коммуналдық меншiкке түседi және тиiстi қаладағы аудан, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл (село), ауылдық (селолық) округ әкiмiнiң аппараты белгiлейтiн тәртiп бойынша пайдаланылады.

4. Жануарларды меншiк иесiне қайтарған  ретте жануарларды ұстап алған  адам және жануарларды бағып,  пайдаланып келген адам сол  меншiк иесiнен жануарларды пайдаланудан  алынған пайданы есепке жатқыза отырып, оларды бағуға байланысты өз шығындарына өтем алуға құқылы.

5. Қараусыз немесе қаңғып жүрген  малды және басқа да үй жануарларын  немесе қолға үйретiлген жануарларды  ұстап алған адам олардың меншiк  иесiнен осы Кодекстiң 245-бабының  6-тармағына сәйкес сыйақы төлеудi талап етуге құқылы.

6. Жануарлар басқа адамның меншiгiне  көшкеннен кейiн олардың бұрынғы  меншiк иесi келген ретте сол  жануарлардың өзiне үйiрсектiгi  сақталғанын немесе жаңа меншiк  иесiнiң оларға қатал не өзгедей  мейiрiмсiз қарағанын дәлелдейтiн жағдайлар болған кезде меншiк иесi жаңа меншiк иесiмен келiсiм бойынша белгiленетiн шарттармен, ал келiсiмге келмеген кезде - сот арқылы оларды өзiне қайтарып берудi талап етуге құқылы.

Ескерту. 246-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2004.12.20. N 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

247-бап. Көмбе 

1. Көмбе, яғни жерге көмiлген  немесе басқа әдiспен жасырылған, меншiк иесiн анықтау мүмкiн  болмайтын не заңдарға сәйкес  оларға құқығынан айрылған ақша немесе өзге де бағалы заттар көмбе жасырылған жер учаскесi иесiнiң немесе қозғалмайтын затты меншiктенушiнiң және көмбенi тапқан адамның, егер олардың арасындағы шартта өзгеше белгiленбесе, меншiгiне тең мөлшерде түседi.

Көмбе жасырылған жер учаскесiн пайдаланушының немесе қозғалмайтын мүлiктi меншiктенушiнiң келiсiмiнсiз қазған немесе бағалы заттар iздестiрген адам көмбенi тауып алған жағдайда көмбе сол меншiк иесiне берiлуге тиiс.

2. Тарих және мәдениет ескерткiштерiне  жататын заттардан тұратын көмбе табылған ретте олар Қазақстан Республикасының меншiгiне берiлуге тиiс. Бұл орайда ондай көмбе табылған жер учаскесiн пайдаланушы немесе қозғалмайтын мүлiктi меншiктенушi және көмбенi тапқан адам осы көмбе құнының елу процентi мөлшерiнде сыйақы алуға құқылы. Сыйақы бұл адамдар арасында осы баптың 1-тармағында көзделген ережелер қолданыла отырып бөлiнедi.

248-бап. Меншiк иесiнен алынған  мүлiктi иелену 

Егер адам заң құжаттарында белгiленген тәртiп пен жағдайлар бойынша  меншiк иесiнен заңды негiздерде алынған мүлiктi иеленсе, бұл адам мүлiкке меншiк құқығына ие болады.

14-тарау. Меншiк құқығы мен  өзге де 

заттық құқықтардың тоқтатылуы

249-бап. Меншiк құқығының тоқтатылу  негiздерi

1. Меншiк құқығы меншiк иесi  өз мүлкiн басқа адамдарға берген, меншiк иесi меншiк құқығынан бас тартқан, мүлiк қираған немесе жойылған және заң құжаттарында көзделген өзге де реттерде мүлiкке меншiк құқығынан айрылған жағдайда тоқтатылады.

2. Мүлiктi меншiк иесiнен ықтиярсыз  алып қоюға жол берiлмейдi, бұған  мына реттер:

1) меншiк иесiнiң мiндеттемелерi бойынша мүлiкке өндiрiлiп алынған ақы айналымға түскен;

2) заң құжаттарына сәйкес белгiлi  бiр адамға тиесiлi бола алмайтын  мүлiктi ықтиярсыз иелiктен айырған; 

3) реквизицияланған;

4) тәркiлеген; 

5) жер учаскесiн алып қоюға  байланысты қозғалмайтын мүлiктi иелiктен айырған;

6) күтiмсiз ұсталған мәдени немесе  тарихи қазыналар сатып алынған  реттер;

7) осы Кодексте көзделген өзге  де реттер кiрмейдi.

3. Жекешелендiру туралы заң құжаттарында  көзделген реттер, жағдайлар мен  тәртiп бойынша мемлекеттiк меншiктегi мүлiк азаматтар мен заңды тұлғалардың жеке меншiгiне берiледi.

4. Азаматтар мен заңды тұлғалардың  жеке меншiгiндегi мүлiктi мемлекеттiк  меншiкке айналдыру туралы Қазақстан  Республикасының Заңы қабылданған  ретте (ұлт меншiгiне алу) осы Кодекстiң 266-бабында белгiленген тәртiп бойынша оларға шығындары өтеледi.

250-бап. Меншiк құқығынан бас  тарту 

Азамат немесе заңды тұлға өзiне тиесiлi мүлiкке меншiк құқығынан  бас тарта алады, бұл жөнiнде  ол жариялайды, не бұл мүлiкке қандай да болсын құқықтарын сақтау ниетiнсiз өзiнiң мүлiктi иеленуден, пайдаланудан және оған билiк етуден шеттейтiнiн айқын дәлелдейтiн басқа да әрекеттер жасайды.

Меншiк құқығынан бас тарту  осы мүлiкке басқа тұлға меншiк  құқығын алған кезге дейiн тиiстi мүлiкке қатысты меншiк иесiнiң құқықтары мен мiндеттерiн тоқтатуға әкелiп соқтырмайды.

251-бап. Меншiк иесi мүлкiнен  ақы өндiрiп алу 

1. Меншiк иесiнiң мiндеттемелерi  бойынша мүлiктен ақы өндiрiп  алу, егер шартта өзгеше көзделмесе, сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

2. Ақы өндiрiлiп алынатын мүлiкке меншiк иесiнiң меншiк құқығы заңдарда көзделген тәртiп бойынша меншiк құқығы көшетiн адамның алып қойылған мүлiкке меншiк құқығы пайда болған кезден бастап тоқтатылады.

Ескерту. 251-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

252-бап. Заң құжаттарына сәйкес  өзiне тиесiлi бола 

алмайтын мүлiкке адамның меншiк  құқығының 

тоқтатылуы 

1. Егер заң құжаттарымен жол  берiлетiн негiздер бойынша заң  құжаттарына сәйкес адамның өзiне  тиесiлi бола алмайтын мүлiк оның меншiгiнде болып шықса, бұл мүлiктi меншiк иесi, егер заң құжаттарында өзге мерзiмдер белгiленбесе, осы мүлiкке меншiк құқығы пайда болған кезден бастап бiр жыл iшiнде иелiктен айыруға тиiс. Егер меншiк иесi мүлiктi көрсетiлген мерзiмде иелiктен айырмаса, ол сот шешiмiмен иелiктен ықтиярсыз айырылуға тиiс, бұл орайда меншiк иесiне мүлiктi иелiктен айыру жөнiндегi шығындары шегерiлiп, оның құны өтеледi.

2. Егер азаматтың немесе заңды  тұлғаның меншiгiнде заң құжаттарымен  жол берiлген негiздер бойынша сатып алуға арнайы рұқсат қажет етiлетiн зат азаматтың немесе заңды тұлғаның меншiгiнде болып шықса, ал меншiк иесiне оны беруден бас тартылса, бұл зат осы меншiк иесiне тиесiлi бола алмайтын мүлiк үшiн белгiленген тәртiп бойынша иелiктен айырылуға тиiс.

253-бап. Реквизициялау 

1. Дүлей апаттар, авариялар, жұқпалы  аурулар, iндеттер және төтенше  сипаттағы өзге де жағдайлар  болған ретте мүлiк қоғам мүддесi үшiн мемлекеттiк органдар шешiмi  бойынша заң құжаттарында белгiленген  тәртiп пен жағдайларда меншiк иесiнен оған мүлiктiң құны төлене отырып алып қойылуы мүмкiн (реквизиция).

2. Меншiк иесiне реквизицияланған  мүлiктiң құны өтелген бағаны  оның сот тәртiбiмен даулауына  болады.

3. Мүлкi реквизицияланған адам реквизиция  жүргiзуге байланысты жағдайлар тоқтатылған кезде сақталған мүлiктi өзiне қайтарып берудi сот арқылы талап етуге құқылы.

Ескерту. 253-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 1998.03.02. N 211 Заңымен.

254-бап. Тәркiлеу 

Заң құжаттарында көзделген реттерде мүлiк меншiк иесiнен жасаған қылмысы немесе өзге де құқық бұзушылығы үшiн санкция түрiнде сот тәртiбiмен тегiн алынуы мүмкiн (тәркiлеу).

255-бап. Жердi және басқа табиғи  ресурстарды 

алып қоюға байланысты қозғалмайтын

мүлiкке меншiк құқығының тоқтатылуы

1. Мемлекеттiк органның меншiк иесiнен мүлiктi алып қоюға тiкелей бағытталмаған шешiмiне, соның iшiнде меншiк иесiне тиесiлi үй, өзге де қора-қопсы, құрылыстар немесе өсiмдiктер бар жер учаскесiн алып қою туралы шешiмiне байланысты қозғалмайтын мүлiкке меншiк құқығының заң құжаттарымен белгiленген реттер мен тәртiп бойынша ғана меншiк иесiне құны тең мүлiк берiп және өзге де келтiрiлген залалдарын өтей отырып немесе меншiк құқығының тоқтатылуынан келтiрiлген залалдарын толық көлемiнде өтей отырып тоқтатылуына жол берiледi.