Лизинг қатынастары пайда болуының құқықтық алғышарттары

 

 

 

                        

 

МАЗМҰНЫ

 

	Кіріспе	4
1.	Лизинг қатынастары пайда болуының құқықтық алғышарттары	7
1.1.	Лизингтің пайда болу тарихы: ұйымдастырушылық-құқықтық аспектілері	7
1.2.	Лизинг шартын шет мемлекеттерде пайдалану	14
2.	Лизинг шартын құқықтық реттеу ерекшеліктері	19
2.1.	Лизинг шартының түсінігі және мазмұны	19
2.2.	Лизинг шартының обьектілері  мен субьектілері	24
2.3.	Лизинг шартының құқықтық жағдайы (табиғаты)	30
3.	Қазақстан Республикасында лизинг шартының құқықтық       реттелуі	33
3.1.	Қазақстандағы лизинг шартының дамуы	33
3.2.	Қазақстан мен Ресейдегі лизинг бизнесі дамуының маңызды мәселелері	46
	Қорытынды Қолданылған әдебиеттер тізімі	57 60

 

Кіріспе

 

      Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан нарық қатынастарының қалыптасу кезеңіне, сауда-экономикалық байланыстарды жетілдіру, өндірісті дамыту үшін салдарынан инвестициялық белсенділікті арттыру қажет. Мұнда  күрделі қиындық болып толығымен Қазақстан экономикасындағы және оның базалық, приоритеттік салаларындағы негізгі капиталдың физикалық ескіргендігі болып табылады. Бүгінде, бір жағынан Қазақстан кәсіпорындары жақын және алыс шетелдердегі жасалатын машина-техникалық жабдықтарды және ұлттық зауыт-өндірушілерден техника алуды қажетсінеді, екінші жағынан олар жағдайдың жоқтығынан техника соммасын толық төлеуге өз еркімен несие алу қиындығына байланысты мүмкіндікке ие бола алмайды.   Негізгі қорды бүгінгі талапқа сай жетілдірудің нәтижелі жолы, бұл бір жол лизинг деген жөн. Лизинг дегеніміз - бағытталған қаржыландыру, инвестициялау.

       Экономиканың  барлық салаларындағы атқарылатын  үлкен мәні бар жұмыстардың  бірі ол, рухани тозығы жеткен  негізді түбегейлі жаңарту, соның  ішінде бұл агроөнеркәсіп кешенінде  тездетіп қолға алатын шаралар. Қысқа уақытта шағын және орташа бизнеске техника-технологиялық қолдау көрсету керек. Лизинг, бизнесті кең түрде жүргізу Қазақстан үшін үлкен болашағы бар бағыт бола тұра, инвестицияны, сонымен қатар жалпы техникалық қайта құру құрылысын жүргізу арқылы экономиканы жандандырады. Лизингтік бизнесті кең түрде дамыту Қазақстан үшін алға  басу бағыты, инвестицияны жандандыру, сонымен қатар өндіріс орындарын және бүкіл экономиканы техникалық қайта қаруландыру деген сөз.

Бұл тақырыпты негізгі мақсаты – қазіргі нарықтық экономика кезіндегі Қазақстан Республикасының экономикасын көтеру; шағын және орта бизнесті, дамыту барысында жалпы лизингтің, лизинг шартының маңыздылығын, қажеттілігін көрсету болып табылады. Республика экономикасының басты бағыттарын дамытуда орта және кіші кәсіпкерлікке аса көңіл аударылады. Батыс елдерде кеңінен қолданылатын кәсіпкерлікті жүзеге асыру, біздің ойымызша, индустриялық елдердің қаржы көздері мен технологияларына жол ашуды ұйымдастыру тәсілдерінің бірі бола алады және ол жаңа инвестициялардың маңызды көзі ретінде қызмет атқара алады.

Тұтынушылары аз, сол сияқты  нақты қойылған шарттарды орындауға  бейімделмеген өндіріс орындары  банкротқа душар болулары әбден  мүмкін. Технологияның күрделенгені  соншалықты, еңбекті ұйымдастыру  мен бөлуге, бақылаудың жаңа түрлерін  ұйымдастыруға тура келеді. Қаржы айналымын тездетуге, артылған тауарлар санын қысқартуға, өнімнің өтуін тездетуге көңіл аудару қажет болады.

Реформаларды дамыту және Қазақстан  экономикасын тұрақтандыру бағдарламасы  нарықты (рынокты) жоғары технологиялы және бәсекелестікке жарамды өніммен қамтамасыз ететін, әлеуметтік дұрыс бағыттағы тиімді экономика құруды алдын-ала қарастырады.

Зерттеудің нормативтік және әдістемелік негіздері.Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған Индустриалдық иновациялық даму стратегиясына сәйкес 17 мамыр 2003 жылғы № 1096 Президент жарлығы қабылданды. Бұл жарлық 2001 жылғы есеп бойынша біздің өндіріс құралдарының 29 пайызы ескірген бұлай болса 2008 жылы 50 пайызға баратындығы қорқысымен өндіріс құралдарын жаңарту мәселесі қолға алынды. Осы жаңартудың жолдарының бірі лизинг әдісі.

Қазақстан экономикасы өзінің  ішкі ресурстары негізінде өсіп- дамуы, ғылыми жетістіктерді зерттеуі, экономикалық зақымсыздық-пен және  экологиялық қауіпсіздікпен қамтамасыз  ете отырып, дүниежүзілік шаруашылық байланыстарға қосылуы тиіс.

Қазақстан өнеркәсібін осылай  қайта құру үшін қазіргі таңда  жетіспей отырған инвестициялар  қажет-ақ.

Сондықтан инвестициялардың қалыптасқан  түрімен қатар, оның басқа ерекше  түрі де өзіне көңіл аудартып  отыр. Инвестицияның бұл түрі лизинг деп аталады. Лизинг өзінің мүмкіншіліктерінің арқасында техниканы қайта жабдықтауда итермелеуші күшке айналады, өндірістік кәсіпорындардың қажетті күшін құрай алады, сонымен қатар экономиканы толығымен қайта құруға себін тигізеді.

Кәсіпкерлік қызметті инвестициялаудың ерекше түрі ретінде саналатын осы механизмнің маңызына сүйене отырып, Қазақстан Үкіметі лизинг қызметін жүзеге асыруға мүмкіндік туғызатын бірқатар қаулылар қабылдады.

Қазақстан Республикасы Үкіметі  мен Парламентінің және жергілікті атқарушы органдардың лизингті дамыту жөніндегі қолданған шаралары оны қолдану мүмкіншіліктерін анағұрлым кеңейтуге себін тигізеді. Лизинг қызметі нарқында көптеген лизингтік компаниялар жұмыс істейді. Олар көптеген кәсіпорындардың өндіріс техникасын жаңалай отырып, қаржы ресурстарының тапшылығы кезінде көмек береді. Яғни дағдарыстан шығудың және болашақта экономиканың көтерілу негізін қалайды.

Қазіргі таңда лизинг өндірістік  кәсіпорындарға инвестицияларды  жұмылдырудың жалғыз ғана перспективалық  түрі болып саналуда. Шаруашылықта қолданудың нәтижесінде жетістіктерге жеткен лизинг шартының тиімділігі инвестициялық процестерді активтендіруден, лизинг алушы кәсіпорындардың қаржылық жағдайын жақсартудан, кіші және орта бизнестің бәсекелестік қабілетін арттырудан байқалады.

Лизинг қатынастарының экономикалық-құқықтық  қамсыздан-дырудың жоғарғы деңгейі  жағдайында ғана табысты болатындығын  лизингті ендірудің алғашқы кезеңі  көрсетіп отыр. Осы жоғарыда айтылғандардың жарығында лизинг қатынасының практикалық тұрғыдан реттелуі және құқықтық тұрғыдан дамуының маңызы өте зор. Осының өзі лизинг шартының күніміздегі өзекті мәселелердің бірі екендігінің дәлелі.

Тақырыптың зерттелу деңгейі. Кеңестік кезеңнің құлауымен ТМД елдері жаңа азаматтық заңнамалармен лизинг шартын енгізді, осыған орай осы аталған елдерде лизмнг шартын және қатынасын құқықтық тұрғыдан зерттеуге кірісілді. Оларға, Груздева А.А., Кравчук Н.Р., Лисименко И.Г., Мегряна С.Г., Садикова О.Н., Сергеева А.П., Суханов Е.А., Толстой Ю.К. және тб еңбектерін көрсетуге болады.

Ал Қазақстандық ғалымдардан, Аубекеров С, Ахмадиева Г.Д., Басин Ю.Г. Дүйсенова А.Е., Джаналеева А.А., Жайлин Г.А., Жанайдаров И.У., Климкин С.И., Ильясова К.М., Мороз С.П., Осипов Е.Б., Сүлейменов М.К., және тб еңбектерін көрсетуге болады.

Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері:

• лизинг пен оның жеке түрлерінің экономикалық мәнін және лизинг шарттарының құқықтық регламен-тациясын,
• лизинг шартының құқықтық мәнін анықтап белгілеп негіздеу,
• қаржылық лизинг туралы заң мен азаматтық кодекстің арақатынасын реттеу,
• лизингті ұйымдастырудың негіздерін,
• лизинг операцияларын жүзеге асырудың кезеңдері мен тәртібін суреттеу,
• лизинг істерімен айналысатын әртүрлі коммерциялық құрылымдардың жұмыс істеу принциптерін ашу,
• шетел тәжірибесін зерттеу негізінде біз кәсіпкерлерге еліміздегі лизинг бизнесін дамытудың мүмкіншіліктері мен перспективаларын түсіндіру.

Зерттеудің объектісі және пәні. Қазақстанда осы тақырып пен жалпы лизинг дамуының маңыздылығы, біріншіден, техникалық құралдар жағдайының қолайсызды-ғына (моральдық ескірген жабдықтардың едәуір үлес салмағына, оны қолдану тиімділігінің төмендігіне) байланысты.

Осы мәселелерді шешудегі варианттардың  бірі - лизинг. Лизинг аренданың басқа түрлерінен кешендік өзгешіліктерімен, сыртқы сауда, несие және инвестиция операциялары элементтерін біріктірумен ерекшеленеді. Лизингтің басты артықшылығы несиелік қызмет түрінің кең көлемділігінен тұрады. Көбіне лизинг кеңес беру қызметтерін, көлікпен тасымалдауды ұйымдастыру мен несиелеуді, лизинг обьектілеріне техникалық қызмет көрсету мен сақтандыруды, монтаж, қосалқы бөлшектермен қамтамасыз етуді жүзеге асырады.

Қазақстанның шаруашылық субьектілері  соңғы кездерге дейін осы несиелік  тур жайында қажетті ақпараттың  жоқтығына, құқықтық базаның дамымағанына  байланысты лизингке аса көңіл аудармаған болатын.

Зерттеу жұмысының тәжірибелік маңызы. Республика аймағында лизинг әзірге кеңінен таралған жоқ. Мұның себебі Қазақстан Республикасы азаматтық кодексінің (ерекше бөлім) жаңа редакциясы осы уақытқа дейін қабылданбаған, ал Үкіметтің нормативті акт-қаулылары, уәзірліктер (министрліктер) мен ведомостволардың ережелері қоғамдық қатынастардың осы түрінің құқықтық реттелуін нақты түсіндіре алмай отыр. Нарықтық экономиканы қалыптастыру мақсатымен әртүрлі салалар ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін ендіруге, өнеркәсіптік өндірісті және импорттық-экспорттық операцияларды жаңартып, нығайтуға тиіс. Сонда ғана лизинг операциялары біртіндеп кеңейе түседі және олар Қазақстан Республикасы нарықтық қатынастар жүйесінде нақты орын алады.

Диплом жұмысының құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

1. Лизинг қатынастары пайда болуының құқықтық алғышарттары

 

1. Лизингтің пайда болу тарихы: ұйымдастырушылық-құқықтық аспектілері

 

 

Лизинг түзілімі (терминал тобымен бірге) алдымен Еуропаға, соңынан АҚШ арқылы бүкіл әлемге тарады. Бұл терминнің түбірі шетелдік болғандықтан оны қолдануда көптеген қиындықтар туындайды.

Лизинг термині ағылшынның «to lease» етістігінен шыққан, "жалға алу", "арендаға алу" мағынасын береді. Ағылшындардың заң тілінде "leasing» сөзімен мүлікті арендаға беру және лизингтің өзі аренданың бір түрі ретінде қолданылады. Нақ осы кейінгісі әлемде кеңірек пайдаланылып отыр. [1]

Жекелеген ұлттық заң актілерінде лизинг қатынастарына өзіндік сипаттама беруге талпыныстар болды. Мәселен, Бельгия королінің қаулысында "Жалға алу — қаржыландыру шарты" және "арендаға тапсыру" деген үғымдар енгізілді.

19-ғасырдың басында Англияда  өнеркәсіптің дамуымен, құрал-жабдықтардың  әртүрлі түрлерін өндіруді үлғайтумен лизингке берілетін товарлардың саны өсті. Бүл жерде теміржол көлігі және таскөмір өнеркәсібінің дамуы жетекші рөл атқарды. Таскөмір орындарының меншік иелері бастапқыда көмір тасымалдау үшін вагондар сатып алды, алайда, көп үзамай оны алудың зиян шектіретіні айқындалып қалды. Көмір өндіру ұлғая түсті, жаңа шахталар ашылып жатты. Вагондар барған сайын көптеп керек болды. Шағын кәсіпорындар осы жағдайды пайдаланып өздерінің капиталдарынан пайда түсіруге ұмтылды. Олар көмір үшін теміржол вагондарын сатып алып, оларды лизингке берді. Тек теміржол вагондары лизингін мақсат тұтқан компаниялар да пайда болды. Келісім-шарт жасағанда олар лизинг мерзімі біткеннен кейін пайдаланушыға сатып алу құқын енгізді. Мұндай келісімдер аренда, сату шарты деп аталды.

          Англиядағы сияқты АҚШ-та да  лизинг теміржол көлігі саласында  дамыды. Америка лизингінің атасы  болып Генри Шонфельд саналады, ол 1952 жылы бір нақты келісім  үшін компания ұйымдастырды.

Бұл форманың көптеген мүмкіндіктерін түсіне білген ол кейін есімі төрткүл дүниеге өткен "United States Using Corp" лизинг компаниясын негіздеді.

Лизинг терминінің алғашқы ресми қолданылуы 1877 жылдан белгілі, "Бел Экл" телефон компаниясы өздерінің телефон аппараттарын сатпай арендаға беру жөнінде шешім шығарған еді, яғни, олар арендалық төлем негізінде байланыс жабдықтарын тұнтынушылардың үйлеріне және офистеріне орнатып берді. Бұл операция тек қана байланыстың дамуына ықпал етіп қойған жоқ.