Экономикалық және қаржылық талдау

               Банктегі   арнайы   шоттағы   ақша   қаражаттар   бойынша   операциялар   есебін төмендегі сызба арқылы көруге болады.

              Инкассация шығындарын төмендету, бухгалтерия жүктемесін азайту, Қазақстаннан әлемнің кез — келген жеріне ақшаны автоматты тез түрде аудару мақсатында кәсіпорындар төлем карточкаларын қолданады. Төлем карточкасы — карточка үстаушыға төлемді жүзеге асыруға, қолма — қол ақшаларды алуға, валюта айырбастауға және карточка шығарушы банкпен белгіленген басқа операцияларды жүргізуге мүмкіндік беретін ақпараты бар элетронды терминал немесе үзге де қондырғылар арқылы ақша қаражаттарға қол жеткізу әдісі.

              Төлем карточкаларының түмендегідей түрлері бар:

              Дебеттік - осы карточканы үстаушыға карт — шоттағы (төлем карточкасын қолдану арқылы іске асатын төлемдерді күрсететін ағымдағы шоттар) ақша қаражаттар сомасының шегіндегі төлемді жүзеге асыруға мүмкіндік беретін карточкалар. Сонымен қатар, олар үхтаушыға банк үсынған заем сомасының көлемінде де төлемді жүргізуге мүмкіндік береді.

               Кредиттік — банктік заемдық келісім-шарт негізінде төлем карточкасын шығаруды жүзеге асыратын банкпен үсынған заем сомасының көлемінде ғана карточка иесіне төлем жүргізуге мүмкіндік береді.

               Қазақстан Ресбуликасы Салық комитеті Астана қаласы бойынша Салық департаментінің Алматы ауданы бойынша Салық басқармасы туралы.  
               Салық қызыметі органдарына салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің толық түсуін міндетті зейнетақы жарналарының және мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың толық және дер кезінде аударылуын қамтамассыз ету жөніндегі сондай ақ салық төлеушілердің салық міндеттемелерін орындауына салық бақылауына жүзеге асыру жөніндегі міндеттер жүктеледі.  
                Салық қызметі органдары уәкілетті мемлекеттік орган мен салық органдарынан тұрады.  
                  Салық органдарына аймақаралық салық комитеттері, облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша салық комитеттері, ауданаралық салық комитеттері, аудандар және қалалардағы аудандар бойынша салық комитеттері жатады. Арнайы экономикалық аймақтар құрылған жағдайда бұл аймақтардың аумағында салық комиттері құрылуы мүмкін.  
                 Салық органдары тиісті жоғары тұрған салық қызметі органына төменнен жоғары қарай тікелей бағынады және жергілікті атқарушы органдарға жатпайды.  
 Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге асырады.  
                 Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік органның бірінші басшысы тағайындайды. 
 Салық қызыметі органдары;  
 1. Кодексте көзделген нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге және бекітуге;  
 2. Өз құзіреті шегінде салық міндеттемелерінің туындауы, орындалуы мен тоқталуы жөнінде түсіндіруде жүзеге асыруға және түсініктеме беруге;  
 3. Кодексте белгіленген тәртіппен салық бақылауын жүзеге асыруға;  
 4. Салық төлеушінің ақша құжаттарына бухалтерлік кітаптарына есептеріне сметаларына ақшасының бар жоғына бағалы қағаздарына есеп айырысуларына, декларацияларына және салық міндеттемелерін орындауға байланысты өзге де құжаттарына Қазақстан Республикасының заң актілерімен белгіленген талаптарды сақтай отырып, тексеру жүргізуге;  
 5. Салық төлеушіден уәкәлетті мемлекеттік орган белгілеген нысандар бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде құжаттар, оларды жөнінде түсіндірмелер, сондай -ақ салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, жинақтаушы зейнетақы қорлары және мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорына әлеуметтік аударымдардың дұрыс есептелгендігін және дер кезінде төленгендігін растайтын құжаттар беру;  
 6. Қазақстан Республикасының заң актілеріне белгіленген тәртіппен салық тексеруін жүзеге асыру барысында салықтық құқық бузушылықтар жасалғанын айғақтайтын құжаттарды салық төлеушілерден алып қоюға;  
 7. Орналасқан жеріне қарамастан табыс табу үшін пайдаланылатын кез- келген салық салу обьектілерімен салық салуға байланысты обьектілерді тексеруге, салық төлеушінің мүліктеріне түгендеу жүргізуге;  
 8. Қазақстан Республикасы үкіметі бекіткен тізбе бойынша уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген тәртіппен салық төлекшіден электрондық құжаттар түріндегі ақпарат алуға;  
 9. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес соттарға талаптар қоюға құқылы.  
 Астана қаласы Алматы ауданы бойынша салық комитетінің бөлімдері мынадай:  
 1. Салық төлеушілерді тіркеу бөлімі  
 2. Салық есептілігін қабылдау және өндеу бөлімі  
 3. Жеке тұлғалармен жұмыс бөлімі  
 4. Жеке кәсіпкерлермен жұмыс жасау бөлімі  
 5. Заңды тұлғалармен жұмыс жасау бөлімі  
 6. Терминал бөлімі  
 7. Акциздер бөлімі  
 8. Есептеу бөлімі  
 9. Өндіріп алу бөлімі  
 10. Өндірістік емес төлемдер  
 11. Камералдық бақылау бөлімі  
 12. Жанама салықтардың аудиті бөлімі  
 13. Жеке тұлғалардың аудиті бөлімі  
 14. Заңды тұлғалардың аудиті бөлімі  
 15. Ақпараттандыру және автоматтандыру бөлімі  
 16. Құқықтық бөлім  
 17. Салық төлеушілермен жұмыс жасау бөлімі 

               Салық төлеушілерді есепке тұрғызу туралы ереже:  
              Қазақстан Республиксында әрбір жұмысты ұйымдастыру үшін арнайы нормативтік актілер қарастырылған. Сол себепті мемлекеттің салық саясатын дұрыс жүзеге асырылуын қадағалау үшін және салық төлеушілерді Қазақстан Республикасының салық және бюджетке төленетін басқа төлемдері туралы кодексінде көрсетілген тәртіпке сай тіркеу үшін арнайы Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі Салық комитетінің «Салық төлеушілерді тіркеу» бөлімі туралы ереже қарастырылған. Ол жыл сайын Салық кодексінде жасалған өзгертулер мен толықтырулар негізінде жаңарып 1 қаңтарды әрбір аудандық салық басқармаларына таратылып күшіне енеді.  
               Жеке тұлғалар ақпараттарын. қабылдау және өндеу бөлімі Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Салық комитетінің Астана қаласының Алматы ауданы бойынша Салық Басқармасының құрылымдық бөлімшесі болып табылады.  
 Бөлім өз қызметінде Қазақстан Республикасының Конституциясы мен Заңдарын, Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкімет актілерін, Қазақстан. Республикасы Қаржы министрлігінің, басқа актілеріне, бұйрықтарына, жарлықтарына өкімденеді. Бөлім құрылымдық бөлімшелермен және Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің ведомствалармен, Астана қаласының Салық департаментінің бөлімдермен, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі Салық комитетінің Астана қаласының Алматы ауданы бойынша Салық департаментінің бөлімдерімен және басқа мемлекеттік органдармен әрекеттесіп өз міндетін іске асырады. Орындау шешімін, бөліммен дайындалған және бастықпен немесе оның орынбасарымен бекітілген.

 

Бақылау сұрақтары:

 

1. Ұйымды есеп айрысу шотын ашу тәртібі

 

2. Ұйымды  салық комитетіне есепке тұрғызу тәртібі

 

3. Нормативті актілер  жайлы не білесін?

 

 

 

 

 

Тақырып 5. Ұйымды қаржыландырудың және несиелеудің нысандары, әдістерін ұйымдастыру.

5.1 Капитал нарығының қызмет  ету негіздері

 

           Қарыз  капиталы - кәсіпорын капиталын қаржыландырудың қарыз көзі арқылы қалыптасқан бөлігі. Корпорацияның қарыз капиталының құрамына:

1. қысқа мерзімді кредит пен қарыз;
2. ұзақ мерзімді кредит пен қарыз;
3. кредиторлық берешек (тартылган қаражат нысанында) кіреді.

  Берешекті өтеу мерзімі шарт ережесі бойынша 12 айдан аспайтын берешек қысқа мерзімді болып саналады.

     Алынған қарыз бен кредит бойынша берешектің өтеу мерзімі шарт ережесі бойынша 12 айдан асатын берешек ұзақ мерзімді берешекке жатады.

      Алынған кредит пен карыз бойынша берешектің өтеу мерзімі әлі келмесе немесе белгіленген тәртіппен ұзартылса (мерзімі ұзартылса) берешек мерзімді деп саналады.

        Алынган кредит пен қарыз бойынша қарызды өтеудің шартты мерзімі өтіп кеткен берешек мерзімі өтіп кеткен деп аталады.

       Қарыз алушы есептік саясатқа сәйкес ұзақ мерзімді берешекті қысқа мерзімдіге ауыстыруға немесе өзінің иелігіндегі қарыз немесе кредит шарты бойынша өтеу мерзімі 12 айдан асатын қарыз қаражатты көрсетілген мерзім аяқталғанға дейін ұзақ мерзімді берешек құрамында есептеуге құқылы. Қарыз алушы бірінші нұсқаны таңдаған жағдайда, кредит шартының ережесі бойынша алынған қарыз бен кредит бойынша ұзақ мерзімді берешекті қарыздың негізгі сомасы қайтарылғанға дейін бір жыл қалғанда қысқа мерзімді қарызға ауыстырады. Қарыз алушы төлеу мерзімі аяқталғанға дейін мерзімді берешекті мерзімі өтіп кеткен берешекке ауыстыруға міндетті. Қарыз алушы осы ауыстыруды шарт ережесі бойынша қарыздың негізгі сомасын қайтаруы тиіс күннен кейінгі келесі күні жүзеге асырады. Акционерлік қогамға вексель беру, берілген қарыз міндеттемесі деп аталатын корпоративтік облигация шығару және оны сату арқылы қарыз қаражат тарту құқығы берілген.

Қарыз алушы шетел валютасында (шартты ақша бірлігінде) берілген немесе көрсетілген қарыз немесе кредиттің берешегін кредиттік операция нақты жасалган күні ҚР ¥лттық банкінің қолданыстағы бағамы бойынша есептейді. Қарыз алушының банкіден алынган кредитін қайтаруы бухгалтерлік есепте оның кредиторлық берешегінің азаюы (өтеуі) ретінде көрсетіледі. Кредит алумен және оның пайдаланумен байланысты шығынға кредитор банкіге төленуі тиіс пайыз кіреді. Алынған кредит бойынша жұмсалган шығын осы шығын жүмсалған кезеңнің шығысы ретінде саналады. Қарыз алушы оны операциялық шығыс кұрамында есептейді.

Қысқа мерзімді кредит пен қарыз бухгалтерлік баланста қарыз алушының айналым активін қалыптастыратын қысқа мерзімді міндеттеме ретінде көрсетіледі. Алынған кредит пен қарыз бойынша берешек сомасына есепті кезеңнің соңында төленуі тиіс пайыз есептеліп көрсетіледі.

Есептелген  пайыз сомасы бөлек есептеледі. Қысқа мерзімді кредит пен қарыздың түрлері бойынша талдамалы есепті кредиттік үйым мен қарыз қаражат беретін өзге де қарыз беруші жасайды.

Сырттан тартылған ұзақ мерзімді капитал (кредит пен қарыз нысанында), әдетте, айналымнан тыс активті қаржыландыруга жүмсалады.

Айналымнан тыс (инвестициялық) активке негізгі құрал-жабдық объектісі, мүліктік кешен жэне сатып алуға және (немесе) салуға қомақты шыгынды қажет ететін осындай актив жатады. Негізінен қайта сату үшін сатып алынатын объект тауар ретінде саналады жэне инвестициялық активке жатқызылмайды. Инвестициялъщ карыз сатып алуга жэне (немесе) салуга тікелей қатысты алынган кредит пен қарызға жұмсалған шығын объектінің құнына енгізіде   және бухгалтерлік есеп ережесінде активтің амортизациясы   қарастырылмаған жағдайды қоспағанда, амортизация есептеу  арқылы өтеледі.

          Инвестицияның актив сатып алумен және (немесе) салу | мен тікелей байланысты алынган кредит пен карыз жұмсалган шығын акционерлік қоғам келешекте экономика- лық пайда алуы ықтимал деген оймен немесе осы актив ұйымның басқарушылық мұқтажына қажет болған жағдайда аталмыш активтің бастапқы құнына енгізіледі.

Инвестициялық актив сатып алумен және (немесе) салумен тікелей байланысты алынган кредит пен карыз шығын   қарыз  қаражатын ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді қаржы салымы ретінде уақытша пайдаланудан алынган кіріс мөлшеріне азайтылады. Инвестицияларының активті қаржыландырумен тікелей байланысты шығын төмендеген жағдайда мысалы, құрылыс материалдары мен жабдықтың бағасы төмендегенде, қосалқы мердігер жұмыстың жекелеген түрін (кезеңін) орындауды кешіктіргенде жэне басқа да осындай себептерде қарыз қаражатын салуга болады. Қарызға жұмсалған шығын алынган кірістің мөлшері есеппен расталган-нан кейін сол мөлшерге кемітілуі тиіс.

Алынған кредит пен қарызға жүмсалған шығын инвестициялық активтің бастапқы құнына:

1. осы активті сатып алуға және (немесе) салуға шығын жүмсалса;
2. инвестициялық актив құрумен байланысты жұмыс нақты басталса;
3. кредит пен қарыз немесе оны жүзеге асыру жөніндегі міндеттеме бойынша нақты шығын жұмсалса енгізіледі.

Инвестициялық активті салумен байланысты жұмыс үш айдан асатын мерзімге кідіртілген жагдайда, көрсетілген активті құруға тартылган, алынған кредит пен қарызга жұмсалған шығынды енгізу кідіртіледі. Бүл жагдайда қарызга жүмсалған шығын ұйымның операциялық шығысына жатқызылады. Объектіні салу процесінде туындаған техникалық және (немесе) ұйымдастыру мэселесін қосымша келісу жүзеге асырылатын кезең ішінде инвестициялық активті қалыптастыру жөніндегі жүмыс тоқтатылды деп саналмайды. Осы актив негізгі қүрал-жабдық немесе мүліктік кешен объектісі ретінде бухгалтерлік есепке қабылданған айдан кейінгі айдың бірін-ші күнінен бастап алынган кредит пен қарызға жүмсалған шыгын инвестициялық активтің бастапқы құнына енгізілмейді. Егер инвестициялық актив негізгі құрал-жабдық немесе мүліктік кешен ретінде бухгалтерлік есепке қабылданбаса (тиісті актив баптары бойынша), алайда онда іс жүзінде өнім шығарыла (қызмет көрсетіле) бастаса, онда алынған кредит пен қарызға жұмсалған шығынды пайдалану нақты басталған айдан кейінгі айдың бірінші күнінен бастап осы активтің бастапқы қүнына енгізу кідіртіледі.

     Ұзақ мерзімді кредит пен қарыз бухгалтерлік баланста өтеу мерзімі есепті күннен кейін 12 айдан аспайтын үзақ мерзімді міндеттеме ретінде көрсетіледі. Егер бухгалтерлік есептегі кредит пен қарыз сомасы шартқа сэйкес есепті күннен ісейін 12 ай ішінде өтелуі тиіс болса, онда есепті кезеңнің соңында оның өтелмеген сомасы қысқа мерзімді міндеттеменің тиісті баптары бойынша көрсетіледі. Мүның өзінде көрсетілген мерзім осы міндеттеме бухгалтерлік есепке қабылданған айдан кейінгі күнтізбелік айдың бірінші күнінен бастап міндеттемені өтеу мерзімі туралы шарттың ережесі ескеріле отырып есептеледі.

     Баланста есепті жылы өтелуі тиіс үзақ мерзімді ретінде көрсетілген міндеттеме осы есепті жылдың басында қысқа мерзімді ретінде көрсетілуі мүмкін.          Бұрын үзақ мерзімді ретіндегі есептелген міндеттемені қысқа мерзімді ретінде корсету фактісін бухгалтерлік балансқа түсіндірмеде баяндау қажет.

      Есептелген пайыз сомасы бөлек есептеледі. Мерзімінде төленбеген кредит пен қарыз да бөлек есептеледі. Ұзақ мерзімді кредит пен қарыздың талдамалы есебін кредиттік ұйым мен қарыз қаражат беретін басқа да қарыз берушілер жасайды.

Қарыз алушы үшін келесі параметрлердің де маңызы

зор:

• есептік операциялардың жылдам жасалуы;
• қымбат емес кредит алу мүмкіндігі;
• есеп айырысу, валюталық жэне арнайы шот ашуга жүмсалатын шыгынды барынша томендету жэне оган қызмет корсету сапасы;

• өзінің капиталын пайдалы салу мүмкіндігі жэне т.б.

Жағдайлардың  кішігірім тізбесі де қызмет көрсететін банкіні таңдаудың ықтимал нұсқаларының көптігін сипаттайды. Банкінің сенімділігі мен оның қаржысының түрақтылығы жөніндегі ақпаратты банк жариялайтын бірқатар кезеңнің (жылдардың) есеп-қисабынан алуга жэне онда келтірілген көрсеткіштерді басқа кредиттік ұйымдармен салыстыруға болады.

 

   Бақылау сұрақтары:

 

1. Қарыз  алушы үшін параметрлердің маңызы.

 

         2. Капитал нарығының қызмет ету негіздері

 

 

 

5.2 Қаржылық өсудің факторлары. Қаржыландыруын ұйымдастыру

 

Кәсіпорын мен корпорацияның қаржысын үйымдастыру 
принциптері оның қызметінің мақсаттарымен және міндет- 
терімен тығыз байланысты. 

Корпорацияның қаржысын ұйымдастыру принициптеріне төмендегілерді жатқызуға болады:

1. шаруашылық қызметті өзін-өзі реттеу;
2. өзін-өзі өтеушілік жэне өзін-өзі қаржыландыру;
3. айналым қаражатын қалыптастыру көздерін меншік жэне қарыз бойынша бөлу;
4. қаржы резервінің болуы.

Өзін-өзі  реттеу принципінде кәсіпорынға (корпорация) қолда бар материалдық, еңбек жэне қаржы ресурсының негізінде өндірістік жэне ғылыми-техникалық даму жөнінде шешім қабылдауға, сондай-ақ оны іске асыруға толық дер-бестік беріледі.

Кэсіпорын (корпорация) өзінің қызметін тікелей жоспарлайды және шығарылатын өнімге (қызметке ) сүранысты негізге ала отырып өзінің даму келешегін белгілейді. Жедел жэне ағымдағы жоспарлар өнімді (қызметті) тұтынушылар-мен жэне материалдық ресурсты жеткізушілермен жасалған шарттарға (келісімшартарға) негізделеді. Қаржы жоспары өндірістік жоспарда (бизнес-жоспарда) қарастырылған іс-шараларды ақша ресурсымен қамтамасыз ету, сондай-ақ мемлекеттік бюджет жүйесінің мүддесіне кепілдік беру і тиіс. Айналым қаражатын толықтыру негізінен меншік қаржылай ресурстың (таза пайданың), ал қажет жағдайда - қарызға алынған және тартылған қаражат есебінен жүзеге асырылады.