Шағын кәсіпкерлікті дамытуды жетілдіру жолдары

 

Ең негізгі көрсеткіш болып - өндірілген өнім (орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет) бойынша табыс көлемі мен құрылымы табылады.          5-кестеден  көріп тұрғанымыздай, іс-әрекеттерден түскен табыс құны төмендеу тенденциясы көрсетіп тұр.  «Даму» ЖШС құрылыстық-монтаждық жұмыстан табыс басқа іс-әрекеттерге қарағанда 33,6 пайыз жоғарғы үлес салмақты көрсетіп тұр. Яғни, оның барлық құны 2003 жылы 494800 мың теңгені құраса, 2005 жылы 427050 мың теңгені құрап тұр. Сондай-ақ, жылдан-жылға, кейбір іс-әрекеттен табыс көп түссе, кейбіреумен аз түскен. Мысалы, құрылыстық- монтаждық жұмыстан табыс жылдан-жылға төмендеген. Бірақ, басқа қызметтерге қарағанда ең үлкен үлесті осы іс-әрекет алып отыр. Басқа қызметтерде жылдан-жылға түскен табыс төмен. Бұл, әрине, өндірісте басты рөлді алатын негізгі құралдарға тығыз байланысты. Кәсіпорынның іс-әрекеті негізгі құралдарсыз қалыптасуы мүмкін емес «Даму» ЖШС-нің негізгі құралдарының көлемі мен құрылымын 6 – кестеден көруге болады.                          

6– кесте

«Даму» ЖШС-нің   негізгі құралдарының көлемі мен құрылымы

№	Негізгі құралдардың атауы	2008 жыл		2009 жыл			2010 жыл
		мың    теңге	үлес салмағы     %	мың   теңге	үлес салмағы      %		мың    теңге	үлес салмағы        %
1	Ғимараттар	33322	29,6	49704		37,9	53055	36,7
2	Құрылыс	3218	2,9	4314		3,3	4193	2,9
3	Беріліс құралдары	2441	2,2	3007		2,3	3325	2,3
4	Машина құрал - жабдықтары	31136	27,7	48933		37,3	56525	39,1
5	Көлік құралдары	12538	11,1	18018		13,7	19661	13,6
6	Шаруашылық инвентарь құралы	485	0,4	525		0,4	578	0,4
7	Өндірістік емес мақсаттағы нгізгі құрал	29339	26,1	6683		5,1	7228	5
∑	Барлық сомасы	112479	100	131184		100	144565	100

 

          6-кестені қорытындылай келе, мынадай тұжырым жасауға болады: негізгі құралдардың барлық құны 2008 жыл – 112479 мың теңгені құраса, 2010 жылы – 144565 мың теңгені құрады. Бұл, әрине, жаңа линиялы өнім өндірісі бойынша игеру және тұтынуға байланысты жылдан-жылға өсіп тұрғанын көреміз. ЖШС «Даму» негізгі құралдардың ішінен машина құрал-жабдықтардан табыс 39,1 пайыз жоғарғы көрсеткішті көрсетіп тұр. Үш жылдық негізгі құралдар құны мен үлесіне талдау жасасақ , көп жағдайда, өндірістік мақсаттағы құралдар құны 2010 жылда алатын үлесі басқа жылдарға қарағанда жоғары болып келеді де, 2008 жылы өндірістік емес мақсаттағы негізгі құрал құнының алатын үлесі жоғары. Анықталған кезең бойынша өндірістік емес мақсаттағы негізгі құралдар құны жылдан-жылға тез төмендеуін көруге болады. Оның себебі: кәсіпорынның алатын табысы көбіне өндірістік мақсатқа байланысты болғандықтан. Жалпы, табысты алу мақсатында, міндетті түрде қатарласып шығындар жүреді. Сондықтан да, қаржылық нәтижені құрмастан бұрын өндіріске кеткен шығындар құрамы мен көлемі қажет. Оны 3-кестеден көруге болады.                           

 

                                                                                                                  7 – кесте

«Жасқанат» ЖШС өндіріске кеткен шығындар құрамы мен көлемі

№	Көрсеткіштер	2008 жыл			2009 жыл			2010 жыл
		мың         теңге		үлес салмағы     %	мың          теңге		үлес салмағы     %	мың           теңге	үлес салмағы     %
1	Материалдық шығындар:	396726	83,3		342056	82,4		335267	82,1
	а) шикізат, материал	282983			267247			248137
	б) отын	29400			13107			10200
	в) электр энергиясы	56698			32674			40110
	г) жұмыс және қызмет	11057			13204			12600
	д) көлік шығындары	16588			15824			14020
2	Еңбекақы шығындары:	65720	13,8		63725	15,8		64236	15,7
	а) еңбекақы	52325			50185			49603
	б)еңбекақыдан  аударым	13396			13540			14633
3	Негізгі құралдардың тозуы	3395	0,7		1975	0,5		2012	0,5
4	Басқалай шығындар	10272	2,2		7322	1,8		6808	1,7
∑	Барлық сомасы	476113	100		415078	100		408333	100

 

7 – кестеден көрініп тұрғандай, өндіріске кеткен шығындар құрылымы мен көлемі жылдан-жылға төмендеген. Бұл өндірістің құлдырауына байланысты болып келеді. Егер, шығынның барлық сомасы 2008 жылы 476113 мың теңгені құраса, ал 2009 жылы ол 408333 мың теңгені құраған. Яғни, оның номенклатурасы бойынша шығын құрамы да өзгерген. Нәтижесі бойынша, материалдық шығын құны төмендесе, еңбекақыға шығындар 2009 жылдан 2010 жылға барғанда аздап жоғарылап, 2008 жылы қайтадан көлемі төмендеп кеткен. Еңбекақы шығынының былай өзгермелі болуы еңбекақы қоры мөлшеріне байланысты.

                                                                                                                    8 –  кесте

«Жасқанат» ЖШС өндірісінің көлемі. (мың теңге)

 

№	Көрсеткіштер	2008 жыл	2009 жыл	2010 жыл
1	Іс-әрекеттен алынған табыс	494800	455073	427050
2	Негізгі құралдар құны	92479	131184	144565
	а) өндірістік	83140	124501	187200
	б) өндірістік емес	29339	6683	7365
3	Жұмысшылар саны (адам)	1033	1005	1200
	Соның ішінде:              өндірістік персонал саны	523	525	642
4	Еңбекақы қоры	35668	42313	43401
5	Жылдың соңындағы жарғылық капитал мөлшері	7730	7730	7730

 

8 – кесте бойынша «Жасқанат» ЖШС іс-әрекеттен алған табысы жылдан-жылға төмендегенін көреміз. Бұл ауылшаруашылық өнімін өндіруші, жеке сектордан келіп түсетін өнім өндірісі қызметтер үшін негізгі шикізаттың аз болуынан. Бұл табыс жеке кәсіпкерлерден туындайтын конкуренция әсерінен де болады. Бәсекелестік жағдайында маңызды орынды жұмыстың сапасы алады. Ал, негізгі құралдардың құны жылдан-жылға өскенін көреміз. Бұл негізгі құралдарды қайта бағалауға байланысты. Жұмысшылар саны үш жылда көп өзгере қоймаған. Орташа айлық еңбекақы 2008 жылы 35668 теңгені құраса, 2009 жылы 42313 теңгені құрайды. Бұдан кәсіпорынның орташа еңбекақысы мемлекетпен кепілденген кіші еңбекақыға қарағанда 13 пайызға жоғары екенін байқаймыз. Міне, осыған сай еңбекақы қоры  2008 жылы 35668 мың теңгені құраса, 2010 жылы 43401 мың теңгені құрайтынын көруге болады.

      Серіктестік қатысушысының  негізгі құқықтары:

1) Серіктестік іс-әрекетінен табыс алу;

2) Серіктестік іс-әрекеті туралы  және құжаттары туралы ақпарат  алу;

3) Жарғымен анықталған ретте  серіктестік ісін басқаруға қатысу;

4) Кредиторлармен есеп айырысқаннан  кейін қалған мүлік бөлігінің  құнын серіктестік ликвидация  жағдайында алуға құқылы.

       Серіктестік қатысушысы  міндеттері:

1) Құрылтайшы құжаттарын талап  етуге,

2) Салымды мерзімінде, ретте, тәсілдер  мөлшерінде құрылтайшы құжатымен  қаралған ретте енгізуге;

3) Серіктестіктің коммерциялық  құпиясы бар мәліметін жарияламауға міндетті.

      

2.2    «Даму»  ЖШС экономикалық  қызметін  жетілдіру  жолдары.

Кәсіпорынның қаржы жұмысы –экономикалық қызметтің басты бөлімі болып табылады.

    Кәсіпорынның қаржы жұмысының  негізгі мақсаты  ұлғаймалы  ұдайы  өндіріс процессін қаржы ресурстармен қамтамасыз ету және бөлінген қаражаттың дұрыс пайдалануына бақылау жасау.

    Кәсіпорынның қаржы  жұмысының негізгі бөлімдері  мынадай:

1. Қаржы жоспарлау. Бұл жерде  қаржылық жоспарының  баланстық  жоспары, кіріс пен шығыс жоспары,  ақша қозғалысы жоспары,жасақталады.

2. Жабдықтаушылармен  есеп айырсу. Бұл жерде  жабдықтаушылармен  келісім-шарт жасақталып, олармен  есеп айырсуды жүргізу барысындағы  қажетті құжаттар  толтырылады.

3. Қаржы органдарымен есептесу. Бұл жерде бюджетпен есеп айырысу бойынша, бюджеттен тыс қорлармен есеп айырысу  операциялары бойынша мәселелер жүргізіліп, құжаттар толтырылады.

4. Айналым қаражаттары. Бұл жерде  айналым қаражатын пайдалану  тиімділігімен айналымдылығын үдету  көтеру бойынша шаралар жасақталып  жүргізіледі.

5. Несиелендіру. Мұнда несиені алу және қайтаруға байланысты есептеулер жүргізіліп, құжаттар толтырылады.

6. Кассалық операциялар. Мұнда кәсіпорындағы  қаржы жұмысының дұрыс ұйымдастырылуына, олардың қаржы жағдайына байланысты  болады

      Кәсіпорынның есеп  саясатын қалыптастыру  - бұл бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір тәсілін нақты бір шаруашылық жағдайында пайдаланудың тәртібін белгілеу.

       «Даму» ЖШС қаржылық және өндірістік есебін, салық есебі мен ішкі аудитін ұйымдастыруда Қазақстан Республикасының заңдылығын есепке алады. Оларға жататындар: Қазақстан Республикасының  «бухгалтерлік есеп туралы», «салық кодексі», «аудиторлық  қызметі туралы», «бухгалтерлік есеп стандарты», тағы да басқа заңдылық нормативтік актілерді  жатқызуға  болады.

      «Даму» ЖШС бухгалтерлік есеп жұмыстары енді ғана компьютерлендіруге көшіріліп жатыр. Қаржы есебі қаржылық көрсеткіштерді өлшеумен байланысты олардың элементтері:  табыс пен шығыстар болып табылады.Өнімді сатудан түскен түсімнен, олардың өндірістік өзіндік құнынан кезең шығындарын шегерген соң, қалған айырмасы табыс (зиян) болып есептеледі.

      Өндірістік мақсаттағы  негізгі құралға өндірістік емес  негізгі құралға қарағанда алатын  үлесі бірнеше есе жоғары. Ең  көп үлесті алатын негізгі  құралдар болып – көлік құралдары мен машина және құрал – жабдықтар табылады, ал ең аз үлесін басқалай негізгі құралдары алып отыр.

      Кәсіпорында қаржылық  жұмыс бойынша жасалған үлкен  к-зқараспен  қарастырылады. Осы  қаралған жұмыстың барлығы кәсіпорынның  қаржылық жағдайына байланысты болады.

     Қаржы жұмысының негізгі  тапсырмасы болып табыстың жоғарлау  жолдарын іздестіру  және рентабельділігінің  жоғарлауы, салымдар және  басқа  да шаруашылық кәсіптер, қаржылық  органдардың алдындағы міндеттерді  уақытында және толық орындау , сонымен қатар қаржы органдарының банктің жабдықтаушылардың, жұмысшылардың еңбекақы бойынша міндетті түрде уақытылы және толық орындау міндеті, мекемелер есебінен рационалдық басқару, басқару мен және тұлғалармен, қолданылған, алынған құралдар қаржылық реттеу және несиелендіру толық белгілеу, айналым қорларын сақтандыруды қамтамасыз ету және олардың қолданылу әсері, кассалық және қаржылық және қаржылық операцияларды ереже бойынша қалыптастыру.