Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын қаамтамасыз етуді жетілдіру механизмі

« Казфосфат» ЖШС-нда негізгі қызметтен басқа да негізгі емес қызметте атқарады. Кәсіпорының негізгі қызметтеріне жататындар: электроқұатың өндіру, құрылыс және электро берілісті жөндеу мен жамау жұмыстарын көрсету.

Бұл бөлімнің талдауын өнім өндіру динамикасы, базистік және тізбек өсу қарқының есептеуден бастау қажет.

Кесте 2.5

Өнім өндіру көлемінің динамикасы

Мын.тг

№п/п	Жылдар	Тауар өнімі	Өсу қарқыны,%
			базистік	тізбек
1	2003	243898	100	100
2	2004	256115	105,0	105,0
3	2005	142261	58,3	55,5

Орташа жылдық өсу қарқыны тең:

Тф = 1,0х1,05х0,55 = 0,76=76 %

           Тум = 76,3-100= -23,7 %

« Казфосфат» ЖШС-нда өнімнің көлемі 58,3 % - ға деін, ал  орташа жылдық өсу қарқыны 23,7 % -ға төмендеген. Өнім өндіру көлғмінің динамикасын көрнекті байқау үшін графика түрінде көрсетсе болады.

                     %                                 105  %

                                100  %               

                                                                            58,3  %

 

                     2003                   2004                2005                         жылдар 

Сурет1.       Өнім өндіру көлемінің динамикасы

 

Кәсіпорының шарушылық қызметінің нәтижесіне өнім түрі, құрылымы және өнімнің шығарылған бағасы үлкен әсер етеді. Тауар өнімнің көлемін бағалауы екі жылдық негізгі түрлері бойынша нақты өнім шығаруының салыстыру арқылы жүргізіледі.

Кәсіпорынның Ырғақтысыздық коэффициентіне әр түрлі факторлар әсер етеді - өндірісті үйымдастырудың ең төменгі дәрежесі, шикі зат және жабқтардың уақытылы әкелмеуі және т.б. Талдай отырып кәсіпорынның ыр-ғақтысыздығымен байланысты кемшіліктерді, есептелген ең үлкен ортакүндік өндіріс көлемнің нақты және болатын шығарылған өнім айырмасы арқылы анықталады:

[ 138376 - (59086*3)]= -38882 мың. Тенге

 

 

 

 

Кесте2.6

Шығарылған өнім көлемнің өсу резервтері

№ п/п	Резервтердің түрлері	Сомма-лары, мың. тг
1	Өнім түрлері бойынша өндіріс көлемінің өзгеруі арқылы	16486,3
2	Нақты шығарылған өнімнің өзгеруі арқылы	19404,0
3	Кәсіпорынның Ырғақтысыздық жұмыс істеу арқылы	38882
	Барлығы	194772,3

Қорыта келе отырып: талдап отырған кәсіпорында өнім түрлері мен көрсетілген қызметтерді жетілдіру, ырғақтысыздықты жою арқылытауар өнімнің көлемі 194772,3 мың. теңгеге көтеріледі.

 

2.5 « Казфосфат» ЖШС -ң еңбек ресурстарын талдау

Әр түрлі меншік түріндегі кәсіпорынның тиімділігі - оның еңбек ресурс-тарының қолда барлығы мен пайдалануына байланысты. Еңбек ресурстары дегеніміз – ол салаға қажетті физикалық мәліметтері, білім және еңбек дағдысы бар халықтар жатады.

Еңбек ресурстарын пайдалауын талдауы кәсіпорынның еңбек ресурс-тарымен қай деңгейде камтамасыз етілген екеніне басталады және оны тиімді пайдалануы оның біліктілігіне, жасына және т.б. себептермен сәйкес болуы қажет.

 « Казфосфат» ЖШС-ң еңбек ресурстарымен қай деңгейде камтамасыз етілгені төмендегі кестеде көрсетілген (кесте 2.4.1).

 

 

 

 

 

 

Кесте 2.7

« Казфосфат» ЖШС -ң еңбек ресурстарымен

камтамасыз етілуі

№ п/п	Қызметшілердің категориясы	Адам саны		Өткен жылға қарағанда нақтысы,%
		2004ж	2005ж
1	Жұмысшылар	369	171	-198
2	Қызметкерлер	75	44	-31
	Барлығы	444	215	-229

Кесте бойынша қызметшілердің саны  өткен жылмен салыстырғанда есеп жылда 229 адам санына  немесе 51,6 %-ға кеміді. Оған себеп болған жұмысшылар санының 198-ге, ал қызметкерлер саны-31-ге азаюы.

Сонымен, кәсіпорында есеп жылда жұмысшылар мен қызметкерлердің жетіспеуі байқалады және олардың азаюы өндірілген өнім көлемінің азаюына байланысты.Талдау кезінде өндіріс қызметшілердіңқұрылымынгың өзгерін байқау керек. Осы өзгерістер төмендегі кестеде берілген (кесте 2.8).

Кесте 2.8

Еңбек ресурстар құрылымының өзгеруі

№ п/п	Қызметшілердің категориясы	2004ж		2005ж		Ауытқуы, % (+,-)
		Адам саны	%	Адам саны	%
1	Жұмысшылар	369	83,1	171	79,5	-3,6
2	Қызметкерлер	75	16,9	44	20,5	3,6
	Барлығы	444	100	215	100	0

Кесте бойынша талдап отырған кәсіпорында өндіріс әлуетінің төмендегенің байқауға болады, яғни Жұмысшылар саны өткен жылмен салыстырғанда 3,6 %-ға төмендесе де қызметшілер саны 3,6%-ға көбейді. Бүл жағдай кәсіпорынның қызметіне теріс әсер көрсетеді.

Жалпы санға алғанда 1 жүмысшының еңбек өнімділігіне жұмысшылардың үлес салмағының өзгеруі төмендегідей формуламен анықталады:

∆ ПТ =(Јот –Јпр)*ПТ = (0,795-0,831)*694,1= 24,99 мың. тг

Сонымен, негізгі жұмысшылардың үлес салмағының көбейюі еңбек өнімділігінің 24,99 мың.теңгеге өсуіне әкелді.

Өндіріс процесс сиппатына  қатысты жұмысшылар екіге бөлінеді: негізгі және негізгі емес. Негізгілерге жататындар –негізгі  өнім дайындаумен байланысты, ал негізгі емес – қосалқы өндіріс пен байланысты жұмысшылар.

Кесте2.9

« Казфосфат» ЖШС -ң жүмысшылар құрамы

Көрсеткіштер аталуы	Өлшем бірлігі	2004ж	2005ж	Ауытқуы (+,-)	Өсу қарқыны,%
1	2	3	4	5	6
Жұмысшылардың орта-ша тізімі, оның ішінде	адам	369	171	-198	46,3
- негізгі	адам	305	133	-172	43,6
	%	82,7	77,8	-4,9	94,1
- негізгі емес	адам	64	38	-26	59,4
	%	17,3	22,2	4,9	128,3

Кесте бойынша негізгі жұмысшылар саны 172 адам санына немесе 56,4 %, ал негізгі емес жұмысшылар саны 26 адамға азайды. Негізгі жұмысшылар үлес салмағы 82,7%-дан 77,8 %-ға дейн төмендеді немесе 4,9%-ға. Енді 1 жұмыс-шының өндіріміне әсер ететін негізгі жұмысшылардың үлес салмағын өзгеруі төмендегідей формуламен  анықтаймыз:

∆ ПТ = (Јот –Јпр)*ПТпр = (0,778-0,827)*694,1 = -34,0 мың. тг

Біздің жағдайда негізгі жұмысшылардың үлес салмақ өзгеруі еңбек өнімділігінің -34,0 мың. теңгеге азайғаның көрсетеді.

Кәсіпорынының қаншалықты жұмысшылар күші мен камтамасыз етілген екенін төмендегідей кестеден байқалады.

Кесте 2.10

Жұмысшылар күшінің жылжуы

№ п/п	Көрсеткіштер аталуы	Өлшем бірлігі	2003ж	2005ж
1	Кәсіпорынға келгендер	адам	202	570
2	Кәсіпорыннан шыққандар, соның ішінде:	адам	214	29
	- өзінің көнілімен	адам	214	29
	- себепсіз кешігу	адам	-	-
3	Қызметкерлердің орташа тізімі	адам	503	531
4	Айналым коэффициенті:
	- қабылдау бойынша тең  қызметкерлердің орташа тізімі  мен қабылдаған санының арақатынасы		0,401	1,073
	- шығу бойынша тең қызметкерлердің  орташа тізімі мен шығу санының  арақатынасы		0,425	0,054
	- ағымды коэффициенті тең қызметкерлердің орташа тізімі мен өзінің көңілімен себепсіз кешігу сомасы арақатынасы		0,425	0,054

 Кесте бойынша талдап  отырған кәсіпорында барлық жұмысшылар күшінің  айналым көрсеткіштері өткен жылмен салыстырғанда есептік жылда қабылдау бойынша коэффициенті 0,401 % дан 1,073 % -қа дейін көтерілді.

Бұл кәсіпорын қызметінің игі  өзгерістері шығу бойынша мен ағымды коэффициентінің төмендеуіне байланысты, яғни 0,425 % дан 0,054 % -қа дейін кеміді.

Еңбек өнімділігінің дәрежесін бағалау үшін қорытындылау, жеке және қосалқы көрсеткіштер пайдаланылады.

Қорытындылау көрсеткішке: 1 жұмысшының немесе 1 қызметкердің орташа жылдық пен орташа сағаттық өнімділігі кіретіді. Негізгі болып 1 жұмысшының орташа жылдық өнімділігі болып табылады және оған әсер ететін негізгі факторлары:

• жұмысшымен  жұмыс істеген кұндер саны ;
• жұмыс күнінің ұзақтылығы;
• 1 жұмысшының орташа сағаттық өнімділігі.

 

2.6  « Казфосфат»  ЖШС -ң қаржылық нәтижесін  талдау

 

Кәсіпорынның қаржы тұрақтылығын бағалау нәтижесін көрсететін – ол пайда мен тиімділік көрсеткіштері және өндірісті тиімді пайдалануын байқатады. Бұл талдау жүргізу мақсаты – ол бюджетке пайдадан тұсетін салық төлемінің, пайданың өзгеру себебін сапалы бағалау және баға өзгеруіне пайданың әсерін анықтау. Өнім өткізуден түскен пайда мен өнім тиімділігін талдау төмендегі кестеде көрсетілді.

Кесте2.11

« Казфосфат» ЖШС -ң пайда мен тиімділігін талдау

№ п/п	Көрсеткіштер атауы	Өлшем бірлігі	2004ж	2005ж	Ауытқуы (+,-)
					Мың. тг	%
1	Жалпы табыс	Мың. тг	5262114,1	4945840,5	-316273,6	55,1
2	Өндіпістік өзіндік құн	Мың.тг	3130149,4	3186472,1	+56322,7	13,7
3	Өнім тиімділігі	%	59	64	+5	49