Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын қаамтамасыз етуді жетілдіру механизмі

 

Кесте бойынша 2004 жылы шығрылған өнім  59 %- ға тиімді болғаның көрсетеді, ал 2005 жылы бұл көрсеткіш 64 %-ға Көтерілгенің байқатады. Бұл жағдай кәсіпорында нақты өлшемінде тиімділігі төмен өнімдерінің көтерілгенің көрсетеді.

 

2.7  « Казфосфат» ЖШС -ң қаржы тұрақтылығын анықтайтын

көрсеткіштерді бағалау және талдау

 

Кәсіпорынның  қаржы жағдайын сипаттайтын көрсеткіштер жиынтығы, кәсіпорынның сенімділігін анықтайды: төлем қабілеттілі мен өтімділігі.

Кәсіпорнынның ұзақ мерзімді міндеттемелері бойынша есептесу қабілеттілігі жогары болса, онда кәсіпорынның төлем қабілеттілігі деп атайды.

Кәсіпорнынның қысқа мерзімді міндеттемелері бойынша есептесу қабілеттілігі жогары болса, онда кәсіпорынның өтімділігі деп атайды. Өтімділікті сипаттау үшін жабу және жалпы коэффициентті есептейміз

( кесте2.12). 

 

Кесте2.12

« Казфосфат» ЖШС -ң өтімділік көрсеткіштерін талдау

№ п/п	Көрсеткіштер аталуы	Өл-шем бірлі-гі	Нормативтік көлемі	2004ж	2005ж
1	2	3	4	5	6
1	Ақша қаражаттары	мың. тг.	-	1879,2	1179,5
2	Қысқа мерзімді қаржылық салымдар	мың. тг.	-	-	-
3	Өндірістік қарыздар	мың. тг.	-	413984,8	556941,3
4	Дебиторлық берешек	мың. тг.	-	4551292,5	7768632,8
5	Қысқа мерзімді берешек		-	-	-
6	Өтімділіктің абсолюттік коэффициенті		0,2 / 0,25	0,012	0,047
7	Аралық жабу коэффициенті		0,7 / 0,8	0,04	0,57
8	Жалпы жабу коэффициенті		2,0 / 2,5	1,14	0,79

Кесте бойынша Өтімділіктің абсолюттік коэффициенті кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің төмен екенің көрсетеді, яғни ол екі жыл ішінде өзінің ақша қаражаттары мен қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу алмайтының көрсете отырып, оның өтімділігі төмен екенің байқатады. Аралық жабу коэффициенті 0,66 дан 0,57 ге дейін төмендеген және нормативтік көлемге сәйкес келмейді, яғни кәсіпорын ақша қаражаттары мен дебиторлық берешекті пайдалана отырып, өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін жабуға мүмкіндігі жоқ. Жалпы жабу коэффициенті нормативтік көлемінен 2005 жылы төмен, яғни кәсіпорын өзінің барлық ағымды активтерін пайдалана отырып міндеттеме-лерін жаба алмайды. Сонымен, кәсіпорын өзінің ағымды міндеттемелері бойынша өтімділігі өте төмен болып отыр.

Кәсіпорынның қаржы жағдайын сипаттайтын келесі коэффициент –ол қаржы тұрақтылығы мен қаржыландыру коэффициенттері (кесте 2.13).

кесте 2.13

« Казфосфат» ЖШС -ң қаржы тұрақтылық көрсеткіштерін

талдау

№ п/п	Көрсеткіштер аталуы	Норматив-тік көлемі	2004ж	2005ж
1	2	3	4	5
1	Меншік қаражаттары	-	244981,1	244981,1
2	Қысқа мерзімді міндеттемелер-дің соммасы	-	5136032,7	8829066
3	Дебиторлық берешектің сомма-сы	-	4551292,5	7768632,8
4	Кәсіпорнның міндеттемелері	-	5381013,8	9073987,1
5	Ұзақ мерзімді міндеттемелер	-	-	-
6	Тәуелсіздік коэффициенті	0,5	0,54	0,18
7	Қаржы тұрақтылық коэффици-енті	0,5	0,54	0,18
8	Қаржыландыру коэффициенті	1,0	1,0	1,0

Тәуелсіздік коэффициенті кәсіпорынның  қаржы тұрақтылығын сипаттайтын негізгі көрсеткіштердің бірі болып саналады. Бұл көрсеткіш кәсіпорынның меншік қаражаттың жалпы сомма үлес салмағы мен валюта балансының ара қатынасын білдіреді. Кесте бойынша талдап отырған кәсіп-орынның бұл көрсеткіші 18%-ға тең. Егер кәсіпорынның меншік қаражатта-рының соммасы жоғары болса, онда кәсіпорын экономиканың дағдарыс жағдайы мен күресе алатына көп мүмкіндік бар, яғни кредиторлар алдында сенімділігі жоғары болады. Бұл жағдайда замдік капитал  меншік қаражаттар мен  жабылуы мүмкіні бар.

Қаржы тұрақтылық коэффициенті кәсіпорынның ұзақ мерзімді міндетте-мелер мен  меншік қаражатар үлесін көрсетеді. Талдап отырған кәсіпорында бұл көрсеткіштің саны Тәуелсіздік коэффициенті мен бірге болғаның және нормативтік көлеміне сәйкес келмеуін байқатады. Себебі заемдық қаражаттар меншік қаражаттар мен жабу мүмкіндігі жоқ.

Қаржыландыру коэффициенті кәсіпорынның меншік қаражатар көлемі қаншалықты қысқа мерзімді міндеттемелерден жоғары екенін көрсетеді. Егер бұл көрсеткіштің нормативтік көлемі 1  санынан жоғары болса, онда инвес-торлада несиелеу кезінде сенімділік тұғызады. Біздің жағдайда 2005 жылы нормативтік санына теңдігін көрсетеді.

Сонымен, « Казфосфат» ЖШС-ң қаржы тұрақтылығы төмен екенің көрсетті, яғни дағдарыс жағдай кезінде меншік қаражаттарымен шығындарын өтеу алмайды және сырттай қаражаттарды жұмылдыру екенің байқатады.

Келесі кестеде активтердің айналымдылық коэффициентерін талдап көрсетеміз (кесте2.14).

кесте2.14

 

« Казфосфат» ЖШС ң активтердің айналымдылығын талдау

 

№ п/п	Көрсеткіштер аталуы	Өлшембірлігі	2004ж	2005ж	Ауытқуы (+,-)
1	Өткізілген өнімнен түсімі	Мың.тг	5184521,2	4855582,6	-328939
2	Ағымды активтердің орта көлемі	Мың.тг	4967156,5	8326753,6	3359597
3	Активтер айналымды-лығы	Мың.тг	1,74	1,31	-0,43
4	Ағымды активтердің ай-налымының узақтығы	Мың.тг	206,7	274,8	67,9

Кесте бойынша Ағымды активтердің айналымының узақтығы 67,9мың. тенгеге көтерілді және кәсіпорынның тұрақты жағдайы нашарлағаның көрсетеді. Яғни есеп жылда ағымды активтерге салынған қаражаттар 67,9 мың теңгені көрсетеді. Бұл айналымның жай болуына қосымша қаражаттарды жұмылдыруын қажет етті.

Қаржылық талдаукезінде міндетті түрде меншік қаражаттардың тиімділігін және өткізілген өнім тиімділігін анықтау қажет.

Активтер тиімділігі ( мүліктер) активтерге салынған әр теңгеден кәсіпорын қанша табыс әкелетінің және жабатының көрсетеді. Инвестиция тиімділігі кәсіпорынға салынған инвестициялар қаражаттарын тиімді пайдалануын байқатады. Меншік қаражаттар тиімділігі кәсіпорнынның жарлығында қаншалықты қалған табыс көлемін көрсетеді. Өткізілген өнім тиімділігі әр өткізген өнімінің 1 теңгесіне қаншылықты табыс әкелетінің көрсетеді.

Кесте 2.15

« Казфосфат» ЖШС -ң мүлігін тиімді пайдалануын талдау

 

№ п/п	Көрсеткіштер аталуы	Өлш. бірлігі	2004ж.	2005ж.	Ауытқуы (+,-)
1	2	3	4	5	6
1	Мүліктің жалпы соммасы	Мың.тг	412078,4	746008,1	+3339297,6
2	Меншік қаражаттары	Мың.тг	244981,1	244981,1	0
3	Қысқа мерзімді міндеттемелер	Мың.тг	5136032,7	8829066	+3693033,3
4	Ағымды активтердің  орта саны	Мың.тг	4967156,5	8326753,6	3359597
6	Өткізілген өнімнен түсім	Мың.тг	5184521,2	4855582,6	-328939
7	Салық салуға дейінгі таза табыс	Мың.тг	-	-	-
8	Таза табыс (зиян)	Мың.тг	5262114,1	4945840,5	-316273,6
9	Активтер тиімділігі	%	-3,9	-9,10	-5,2
10	Ағымдағы активтер тиімділігі	%	-11,2	-15,4	55,8
11	Инвестициял тиімділігі	%	15,1	49,3	34,2
12	Меншік қаражаттардың   тиім-ділігі	%	-7,1	-69,8	-62,7
13	Табыс тиімділігі	%	-4,6	-11,8	-7,2

Сонымен кәсіпорынның мүлігін сиапттайтын барлық көрсеткіштер ұнам-сыздығын көрсетті.

Экономикуаның нарық жағдайында өндіріс процесстарының үлғайюы, кәсіпорынның әлеуметтік және басқа да  міндеттерін қанағаттандыру үшін өзі-өзін қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады, яғни бұл көрсеткіш кәсіпорынның қай қаражаттары меншік қаражаттармен қайсысы заемдык қаражаттармен қаржыландыратының көрсетеді. Өзін-өзі қаржыландыру деңгейі үш көрсеткішпен бағаланады:

• Өзін-өзі қаржыландыру коэффициенті;
• Өзін-өзі қаржыландыру тұрақтылық коэффициенті;
• Өзін-өзі қаржыландыру процессінің тиімділігі.

Бұл көрсеткіштердің саны жоғары болса, оның Өзін-өзі қаржыландыру процессі тұрақты болады. Ал енді  «Казфосфат» ЖШС-ң өзін-өзі қаржыландыру көрсеткіштерін есептейміз (кесте 2.16).

 

кесте 2.16

« Казфосфат» ЖШС -ң өзін-өзі қаржыландыру көрсеткіштерін талдау

№ п/п	Көрсеткіштер аталуы	Өлш. бірлігі	2004	2005	Ауытқуы (+,-)
1	2	3	4	5	6
1	Жинақтау қорына арналған табыс	Мың.тг	-	-	-
2	Амортизацияға жіберілген ақша	Мың.тг	21315	752274	+730959
3	Заемдық қаражаттар	Мың.тг	-	-	-
4	Қысқа мерзімді міндеттемелер	Мың.тг	5136032,7	8829066	+3693033,3
5	Меншік қаражаттар	Мың.тг	244981,1	244981,1	0
6	ҚалғанТаза табыс	Мың.тг	-	-	-
7	Өзін-өзі қаржыландыру көрсет-кіштері	-	0,057	0,073	0,016
8	Өзін-өзі қаржыландыру тұрақ-тылық коэффициенті	-	0,049	0,365	0,316
9	Тиімділік деңгейі	%	4,90	36,5	31,6