Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын қаамтамасыз етуді жетілдіру механизмі

Қорыта келе жатып «Казфосфат» ЖШС-ң бойынша барлық экономикалық көрсеткіштер кестесін ұсынамын.

Кәсіпорнының банкроттық жағдайы –ол өзінің қаражатарың тиімді пайдаланбау, қаржылық, бағалық және инвестициялық саясатын тиімді жүргізбеу арқылы көрінеді.

Кәсіпорынның банкрот болу болжамын Э. Альтмананның көп факторлық модель арқылы анықтау болады. Осы модельдің жалпы түрі:

Ζ = 1,2*К1 + 1,4*К2 + 3,3*К3 + 0,6*К4 + 1,0*К5

Мұнда К1 = меншік қаражаттары  / активтер барлығы

              К2 = Бөлінбеген пайда / активтер барлығы

           К3 = Салық төлеуге дейінгі пайда / активтер барлығы

              К4 = Меншік капитал / Жұмылдырылған  қаражаттар

               К5 = Өткізілген өнім түсімі / активтер  барлығы

Егер Ζ < 1,81 , онда банкроттық деңгейі жоғары

         Z> 3,0 , онда банкроттық деңгейі ең төмен

 Ζ (2004)= 164043 / 3205437 * 1,2 + (-1171)/ 305437*1,4+18806/304537*3,3+5053/141108*0,6+233895/305437*1,0 = 1,568

 

Ζ(2005)=126108,3/179021,6*1,2+(-15146)/179021,6*1,4+9748,4/179021,6*3,3+5053/147301,5*0,6+178550,8/179021,6*1,0 = 1,924

Екі жылды салыстыра отырып, « Казфосфат» ЖШС-ң банкроттық жағдайы өте жоғары екенің байқауға болады.

« Казфосфат» ЖШС-ң балансың талдай отырып шығарылған өнімнің көлемін көбейту резервтерін анықтаймыз. Шығарылған өнімнің көлемін көбейту резервтері  дегеніміз – ол кәсіпорын ресурстарын тиімді пайдалана отырып, оның көбейту және жақсарту  жолдарын табу.

Кәсіпорнынның барлық шығарылған өнімнің көлемін көбейту резервтерін анықтаймыз және төмендегі кестеде көрсетеміз.

Кесте2.17

 

Шығарылған өнімнің көлемін көбейту резервтері

 

№ п/п	Резервтердің түрлері	Өлшем бірлігі	Резервтердің мөлшері
1	Өнім түрлері арқылы өндіріс көлемін өзгерту	мың.тг.	76486,3
2	Нақты шығарылым өзгерту арқылы	мың.тг.	79404,0
3	Кәсіпорын жұмысының ырғақтықсыздығы  өзгерту арқылы	мың.тг.	38882
4	Еңбек ресурстарды өзгерту арқылы	мың.тг.	7921,2
5	Құрал-жабдықтарды экстенсивті өзгерту арқылы	мың.тг.	133671,4
	Барлығы	мың.тг.	336364,8

 

Сонымен, «Казфосфат» ЖШС-ңда еңбек ресурстарды, құрал-жабдықтарды, өнім түрлерін және басқа да көрсеткіштерді тиімсіз пайдаланған үшін шығарылған өнімнің көлемін көбейту резервтері 336364,8 мың. теңге сомманы құрайды .

 

 

3. Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын  қамтамасыз етуді жетілдіру механизмі

3.1 Кәсіпорының тұрақтылығын жақсарту  мәселелері

 

Стратегиялық жоспарлау мәселелері жөніндегі мақалаларда бәсекелестік артықшылық, табыс потенциалы, табыс факторы, шешуші компетенция, на-рықтағы позиция сияқты түсініктер жиі-жиі талқыланып жүр. Бірақ та оларға нақты бағалау берілмеген. Осыған байланысты стратегиялық потенциал және табыстың стратегиялық факторы сияқты түсініктер бір-бірінен ажырытылып көрсөтілуі тиіс. Бәсекелік артықшылықты жаулап алу және сақ-тау кәсінорынды стратегиялық басқарудың шешуші функциясы болып та-былатындығы мәлім. Әсіресе толық нарықтарда артықшылыққа қол жеткізу маңызды, ол жерлердегі сүранысты көптеген жабдықтаушылар қанағат-тандырады.

Соңғы зерттеулер нәтижесі кәсіпорындардың мақсатты жүйесіндегі бәсекелік қабілеттің басым жағдайын анық көрсетеді. Бүл салыстырмалы бәсекелік позиция және кәсіпорынның нарықтық табысы арасындағы эмпитикалық дәлелденген байланыспен дәлелденеді. Бүл жүмыстағы бәсекелестік қатынастарды талдау шаруашылық облыс деңгейінде жүргізіледі. Түтыну нарықтарында бүл деңгей тауар маркасы деңгейімен теңестіріледі. Тауар маркаларының  бәсекөлік позициясын бағалау кәсіпорынның өзінің және бәсекелестерінің күшті және әлсіз жақ-тарын салыстыру арқылы жүзеге асы-рылады. Кәсіпорынға жоғары жетістіктерді қамтамасыз етуші факторлар табыстың стратегиялық фак-торлары түсінігімен байланыстырыла-ды.олардың қалыптасуының басты ал-ғышарты мынада, яғни кәсіпорын үзақ мерзім ішінде бәсекелесуші жабдық-таушыларымен салыстырғанда тауар өндіруші ретіндегі өз артықшылықтарын анықтауы және сақтап түруы тиіс. Арнайы әдебиетте табыстың стратегиялық факторы болып саналуы үшін бәсекелік артықшылықтың жауап беретін үш талабы келтіріледі:

- Бәсекелестермен салыстырған-да  үзақ мерзім ішінде өз маркасының  айрықша болуын қамтамасыз ету, ол үшін осы фирманың күшті  жақтары қарсыластың әлсіздіктерімен  салысты-рылады;

- Түтынушының арнайы сүраныс-тарын  қанағаттандыру; басқаша айтқ-анда, кәсіпорынның салыстырмалы күшті  жақтары берілген түтынушылар  тобына релевантты пайданы беруі  тиіс;

- Кәсіпорынның арнайы  қабілеті мен ресурстары бойынша  қүрылады, олар бәсекелестермен салыстырған-да айрықша болуы тиіс.

Егер кәсіпорын өз саласындағы табыстың басты факторларына сүйене отырып, бәсекелік артықшылыққа қол жеткізе алса, онда ол нарықта үлкен жетістіктерге жете алады.Табыс факторларын зерттеудің жай-күйі:

Бүл бағыттағы эмпирикалық зерттеулер әлі де аз және олар жеткіліксіз деңгейде жүргізіледі. Зерттелетін факторлардың шектен тыс көп саны көңіл аудартады. Ол зерттеу объектілерінің өр тектілігімен түсіндіріледі. Әдістемелік проблемалармен қатар салалық өзгешеліктер де, қиндықтар да туындатып отыр. Сондықтан табыс факторлары және кәсіпорынның іс жүзіндегі табысы арасындағы байланысқа ықпал етуші жағдайларды идентификациялау керек. Мысалы, электр станциялары қүралжабдықтарын өндірушілердің табысының стратегиялық фактрлары электр лампочкаларын жеркізулердің үқсас факторларынан өзгешеленеді.

Әр түрлі салаларда табыстың өр түрлі факторлары қолданыс табады. Табыс факторы түсінігінің өте жиі қолданылуының себебі- стратегиялық факторларды зерттеулермен байланысқан шектен тыс күтулер. Кәсіпорын экономикасы теориясындағы прогматикалық мақсат- фирма табысына тікелей ықпал етуші фактрларды идентификациялау үмтылысымен түсіндіріледі. Дегенмен де табыс факторы түсінігіне қатысты қарма-қайшы көзқарастар қалыптасмты, көбісі мынандай ортақ пікірде, яғни ол түсінік кәсіпорынның жетістіктеріне тікелей ықпал ететін айнымалыларды сипаттайды. Табыстың стратегиялық факторлары объективті белгіленген артық-шылықтарға емес, түтынушы тарапынан субъективті түрде қабылданатын артықшылықтарға негізделеді. Табыс негізі- бүл клиент түсінігі бойынша бәсекелестермен салыстырғанда берілген тауардың өте жақсы түтыну-шылық қасиетінде жатқан түрақты бәсекелік артықшылықтар.

Табыс факторы ретінде арнайы әдебиетте сипатталатын көптеген ай-нымалылар кәсіпорынның ресурстары мен қабілеттеріне қатысты болады, бірақ та олар тауарлық марканың табыстылығы немесе табыссыздығына тікелей ықпал етпейді, өйткені олар түтынушылардың қажеттілігіне тікелей бюағдарланбайды және сондықтан да тауар маркасының нарықтағы позици-ясының нығаюына ықпал ете алмайды. Мысалы, персоналдың квалифи-кациясы немесе үйымдастырушылық мәдениет сияқты параметрлер түты-нушы саласында тауар маркасы пози-циясын нығайтудың негізі болып сана-лады, оларды пайдалану нәтижесінде тиімді қызмет пайда болады. Көпте-ген кәсіпорындар үшін басты проблема мынада, яғни ресурстар мен қабілеттер формасындағы бәсекелік артықшылықтарды өзгертіп, нарыққа шығару және сол арқылы табыстың стратегиялық факторларын жасау. Табыстың стратегиялық факторлары және оның потенциалы арасындағы айырмашылықты атап көрсету керек. Мүндай потенциал кәсіпорынның қабілеттері мен ресурстарын сипаттайды, солардың көмегімен ол жоғары жетістіктерді түрақты қамтамасыз ете алады. Табыстың стратегиялық фак-торлары өз ретінде стратегиялық по-тенйиалға сүйенеді және одан айыр-машылығынарықтық эффектіге тікелей әсер етуі, өйткені клиенттер оны тікелей қабылдайды. Егер кәсіпорын, мысалы, қазіргі кездегі технология түріндегі потенциалды иеленсе, онда бүл мүмкіндікті нарыққа былайша енгізуі тиіс, яғни оның өнімі түтынушылар үшін үлкен түтынушылық қүнда болуы тиіс немесе бәсекелесуші маркалармен салыстырғанда өте қолайлы бағада болуы тиіс.

Диверцификацияланған кәсіпорындарда табыс потенциалын қалыптастыру, мысалы, әр түрлі шаруашылық салалары арасында «ноу-хоудың айырбастау арқылы немесе игіліктерді жасау бойынша олардың күш-жігерлерін біріктіру арқылы жүзе-ге асырылады. Екі жағдайда да синергетикалық эффект нәтижесінде шығындарды азайту немесе өнмнің түтынушылық қүнын үлғайту үшін негіз қаланады. Жаңа терминология бойынша, бүкіл шаруашылық жүйені қамту-шы қабілет немесе ресурстар шешуші қүзірет түсінігімен өрнектеледі.

Табыс потенциалының менеджменті: 

Жалпы түрде стратегиялық басқарудың міндеті-кәсіпорынның ресурста-ры мен қабілеттерін сыртқы ортаға бағдарлау, ал арқылы табыстың қажетті потенциалын жасау. Табыс потенциалының стратегиялық менеджменті шеңберінде екі басты міндетті атап көрсетуге болады:

- біріншіден, сыртқы және  фирма ішіндегі жағдайды талдау  негізінде бо-лашақ табыс потенциалын  идентификациялау және дамыту;

- екіншіден, табыс потенциалының  табыс факторына трансформацияла-уын  қамтамасыз ету.

Болашақ потенциалды идентификациялау және дамыту шеңберіндө кәсіпорынды қоршаған ортадағы қауіптер мен мүмкіндіктерді дер кезінде анықтау керек. Осы негізде оның бәсекелік қабілетіне қол жеткізуі тиіс. Тәжірибе мынаны көрсетіп отыр, яғни қазіргі потенциалды болашақта ескере отырып тексеру керек, сонымен қатар мүмкіндігінше табыстың жаңа потенциалына идентификациялау және дамыту керек. Менеджмент міндеттерінің бүл саласы шаралардың тиімділігіне есептелген.

Екінші шешуші міндет өзгерту проблемасымен байланысқан. Қазіргі та-быс потенциалын былайша өзгерту және жүзеге асыру керек, яғни түты-иушылар үшін өнімнің түтыну қүңын көтеру керек немесе оны сатып алу және іске қосу шығындарын төменде-ту қажет. Басқаша айтқанда, фирма ішіндегі потенциал нарықтық артықшылыққа тиімді түрде өзгеруі тиіс. Осы мақсатқа жету үшін нарықтық бағыт-бағдар бүкіл кәсіпорынды қамтуы тиіс, маркетинг негізгі функциясын атқаруы тиіс.

Зерттеулер мынаны көрсетуде, яғни маркетинг және ғылыми зертте-улер арасындағы ынтымақтастық кәсіпорын табысының маңызды көзі болып табылады. Кәсіпорын экономикасы теорисында және тәжірбиесінде игіліктерді жасаудың әр түрлі звенолардың қиылысу нүктелері менеджментіне баса назар аударылады, соның арқысында табыс потенциалының табыстық стратегиялық факторларына өзгеруі тиімділігі де үлғаяды. Табыс потенциалы менджменті шеңберіндегі байланыстар суретте келтірілген. Бүл жағдайда моделдің циркулярды сипаты көңіл аудартады, яғни кәсіпорын жаңа потенциалды дамыту қажеттілігі және оны табыстың сыртқы ортаны талдау кезіндегідей ең алдымен бәсекелестер мен түтынушылар басты назарда болады. Табыс потенциалын басқару процесінде кәсіпорынды қоршаған орта ғаламдық деңгейде қамтылуы тиіс. Оның өсіп бара жатқан күрделлігіне сәйкес, кәсіпорынның жүйелі бақылауында бо-луы тиіс салаларды идентификация-лау өте маңызды. Сәйкес байланыстарды талдаудың екі басты облысы-технологиялық және экономикалық салалар механизмында кескіндеуге болады.

Негізгі технологиялық жасалымдарды бәсекелестер басқа салалардан енгізеді. Бүл жағдайларда технологиялық бейімделу проблемаларымен ең алдымен осы нарықта берік орын алған кәсіпорындар кездеседі. Және, керісінше, релевантты ресурстары және қабілеттері бар басқа сала фир-малары алдында жаңа нарықтарға ену болашағы ашылады. Сондықтан, бір жағынан, табыстың стратегиялық потенциалын жасау мақсатында жүргізілетін технологиялық жасалым-дарға өзгерістер енгізу мүмкіндігі болуы тиіс, өйткені ресурстар мен қабілеттер жаңа талаптарға жауап беруі тиіс. Екінші жағынан, мүндай жасалымдар табыстың стратегиялық факторлары саласында да өзгерістер туындатуы ықтимал.

Көптеген кәсіпорындар үшін басты проблема-экономикалық шектеулер, өйткені олар тауарды сатып алу жәна тауар маркасын таңдауға қатысты кли-енттер шешіміне өте зор ықпал етуі мүмкін. Сондықтан да «тазаң техноло-гиялар экологиялық информацияларға баса назар аударатын кәсіпорындар тарататын сүранысқа ие болып келеді. Мүндай жағдайларда, бір жағынан, экологиялық талаптарға жауап беретін өнімдер мен процестерді нарыққа шы-ғаруға мүмкіндік беретін табыстың стратегиялық потенциалын қүру үшін кәсіпорындар өз ресурстары мен қабілеттерін дамытуы тиіс. Екінші жағынан, өнімнің экологиялық тазалығына қатысты клиент талабы-оны сатып алу жөніндегі шешімдерді қабылдаудың критерийі бола алады және сол арқылы берілген тауарлық топтың сапасын жақсартуға ықпал етеді. Осыған сәйкес.стратегиялық факторлар, мысалы, өнім сапасы, өз қүрамына экологиялық парамөтрді енгізуі тиіс. Ең алдымен табыстың қандай факторла-ры түтынушылар перонынан болашақта айрықша мәнге иө болатындығыи анықтау керек. Содан соң стратегиялық идентификацияланған салаларда бәсекелестермен салыстырғанда кәсіпорынның айрықша орнын сақтауга мүмкіндік берөді.

Эмпирикалық зөрттеулердің нәтижөлврі

1992-ші жылдың шілдесінен  қарашасына дейін авторлар түтыну  тауар-ларын өндіруші батыс-германдық  өнеркәсіптің материалдарын қолдана  отырып, тауар маркасының табыстылығына  стратегиялық факторлардың тікелей  ықпалына эмпирикалық зерттеулерді  жүргізу. Ол факторлар тобына төмендегі параметрлер енгізілген еді: дизайн, тауар имиджі, баға, сапа, қызмет көрсету және өткізу.

Кездейсоқ таңдау негізінде 150 кәсіпорында компьютерді қолдана отырып, 55 жеке сұхбаттасу өткізілді. 164 стратегиялық шаруашылық сала қамтылған. Сұралған респонденттердің 87%-ы кәсіпорынның басқарушы звеносына жатқызылған немесе маркетингіне өткізу бөлімдерінің жетекшілері функцияларын атқарған. Стратегиялық салалық облыстар екі топқа бөлінген. Біреуі күшті бәсекелеске қатысты көрсетілген параметрлер бойынша артықшылықтармен, ал екіншісі-сәйкесінше кемшіліктермен сипат-талды.