Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын қаамтамасыз етуді жетілдіру механизмі

Сүралған кәсіпорын жетекшілеріне параметрлердің қарастырылып отырған тобы бойынша кәсіпорынның салы-стырмалы позициясын бағалау үсынылды. Шешімдер үшін жауапты жетекшілер нарықты талдау нәтижелері бойынша үсынып отырған тауарды түтынушылардың қабылдау жөнінде нақты ақпаратталған деген болжам болды. Сүрау мәліметтерін талдау мынаны көрсетті, яғни тауар имиджінен басқа параметрлердің барлығы шаруашылық қызметтің табысына едәуір ықпал етеді. «тауар имидж- факторына қатысты айтар болсақ, оның ықпалы тенденция түрінде және маңызды түрде болады. Көрсетілген барлық параметрлер кәсіпорынның табысына тікелей ықпал еткендіктен, табыстың стратегиялық факторларын идентификациялау менеджменттің басты міндеті болып табылады. Мына жорамал дәлелденді, яғни зерттелетін парамөтрлер әр түрлі бағаланады жәнө әр алуан түрде әр түрлі салалар-дағы сатып алушыларға ықпал етеді екен.

Жалпы алғанда, кәсіпорындардың жетекшілері былай деп есептейді, яғни түтынушы ең алдымен тауар сапасы-на, содан соң өнімнің болуына, имиджі мен бағасына көңіл аударады екен. Дизайн мен қызмет көрсту азырақ мәнге ие екен. Бұл нәтижелер барлық салалар үшін жармды, яғни олар таңдауда қамтылған түтыну тауарларының барлық өзгерістері бойынша орташа мәліметтерге негізделеді.

Сүрау кезінде тауарлық талдауда жүргізілген. Бүл кезде барлық тауарлар екіге бөлінеді: бірінші категория-технологиялық күрделі(мысалы, авто-мобильдер және электр тауарлары), екінші категория-технологиялық қара-пайым (мысалы, минералды су және сағыз). Көрсетілген параметрлердің ықпалы тауар категориясына байланы-сты әр түрлі болып келеді. Егер техно-логиялық күрделі өнім маркасы үшін сапа, өткізу, дизайн, баға және қыз-мет көрсету деген факторлар үлкен мәнге ие, ал қарапайым тауарлар үшін ең алдымен өткізу (тауардың болуы) және баға маңызды. Қарапайым өніммен салыстырғанда күрделі тауарлар үшін үсынысты диференциациялау өте өзекті болып саналады.

 Бір жағынан сапа  диференциациялау стратегиясы шеңберінде басты роль атқарады. Шаруашылық қызметтің табысына сапаның ықпалы жанама түрде нарықтық үлестің үлғаюымен сипатталады, ол үлестің үлғаюы өткізілетін өнім сапасының артуымен байланған.

Екінші жағынан, кәсіпорын табысына өнім сапасының ықпылының міндетті түрде емес. Ол салыстырмалы болады, инновациялық және клиентке жақындық сияқты факторлар табыстың шешуші факторлары ретінде жиі-жиі идентификацияланып жүр. Сонымен бірге түрақты нарықтық табыс үшін өнім сапасына күш-жігердің жүмылдыруы жеткіліксіз, және бүл параметрді сапаны басқарудың интеграцияланған жүйесіне енгізу керек. Саладағы айырмашылықтардың жою-ылуы тенденциясын атап оту керек, ол көптеген нарықтарда тауарлардың өзара алмасуын арттырады. Сапа көрсеткіші бойынша оз үсынысын профилдеу көптеген салаларда әлі де болса мүмкін емес. Мүндай жағдайда баға және өткізу факторлары үлкен мәнеге ие болуда. Өткізу техникалық қарапайым өнім үшін өте маңызды. Әрине қарапайым өнім тобындағы үсыныс диференциясын тиімді стратегиялық таңдау ретінде қарастыруға болады, кәсіпорындар аман қалу стратегиясы ретінде марка имиджін қалыптастыруға үмтылуы тиіс. Бірақ та мынаны ескеру керек, яғни аз ғана фирмалар өте жоғары сапалы өнімді шығаруға жеткілікті ресурстарды иеленеді. Сондықтан осы толтағы диференциация стратегиясы көптеген проблемаларды шешуді талап етеді.

3.2 Кәсіпорының тұрақтылығын бағалауың  жетілдіру жолдары

Еліміздсгі халық шаруашылығы қүрылымын қайта қүру процссіндс болып жаткан өзгсрістер, ондіруші еркіндігі мен нарықтык орталы игеру кезіпдс косіпорыпды баскару маркетинг түжырымдамасын қолдануды талап стсді. Маркетинг түжырымдамасы нарықта косіпорынның бслсснді басымдық саясатыныц стратегиясы мен тактикасы, шаруашылық іскерлігі жөне барлық өндірістік ресурстар түрлерін тиімді қолдану нәтижелеріне әсер ететін маңызды күрал.

Маркетинг үғымының өзін де әр түрлі қабылдау байкалуда, яғни авторлардың бүл түсінікке әр қилы мағаналық және мәндік салмақ бсрулсріме қарай маркетингтің теориялык проблемаларын зерттеу оның түсініктік аппаратық талдауды талап етеді. XX гасыр басында паііда болган маркетинг категориясы өзініц әрекет етуі уақытынша кешенді кәсіпорынның тауар нарықтары дамуы мөлшері бойынша нарықтық ортасы өза-ра әрекет етуіне біртіндеп көшуімен байланысты бірқатар өзгерістерге үшырады. Бүгінгі таңда маркетингтің дамуында келесі сипатты тенденцияларды бөліп корсетуге болады:

-маркетинг ғылыми-техникалық  прогрестің айтарлықтай өссріуде  болгандықтан, жекелей айтқанда  ақпараттардың көптігіне қарай  акдараттық тсхнологиялар ерекше  орынға тиіс;

-түргындар топтарыпың әлсумсттік белсенділігінің өсуі маркетинг сипатын анықтаптын айтарлықтай фактор ретінше қарастырылуда;

-казіргі уакыттагы маркетинг  ашық инновациялық сипатта болып, үнсмі жаңартуга негізделген;

- маркетингтің кең тарауы  тек салалык, коммерциялық аумакта ғана емес, сондай-ақ барлық адам іскерлігі аумактарын камтуда.

Отандық косіпорындарда маркетинг әлі де кең тарала қойган жоқ, бірақ соңгы уақытта нарығы дамығап ірі калаларда орналасқан кейбір кәсіпорыпдарда маркетинг бөлімдсрі үйымдастырылуда. Басшылардың маркетингке көп мән бермеуінің себсбі, шығаратын онімдері адам үшіп бірінші қажеттіліктегі норсе болуымен кдтар, кейбір жекелей басшылар да маркетинг рөлі жоне мәні шамалы деген ой туыпдауымсн түсіндірілсді. Мүңдай ой кәсіпорыңдарда маркетингтік және өпдіріс-откізу негіздслуі ксзінде оның үйымдастырылу мен іскерлік белсеңділігі философиясы, мақсатты бағытталуы бойынша айырмашылыктары болғандыктан дүрыс емес. Мәселен, маркетингтік негізделу кезінде кәсіпорын үжымының мақсаты — түтынушылардың қажеттілігі, түтынушылығы, мүдделерін қанағаттандыру, ал өндірііс-откізу кезінде - өндірістік бағдарламаны орындау болады. Осыған қарай үжымдагы мамаңдар рөлі, мәртебесі және артықшылықтары әр түрлі сипат алады. Егср бірінші вариантта неғүрлым жоғары мәртебеге менеджерлер, маркетологтар, экономисттер ие болса, ал екіншісінде - технологтар, өндірістік цех басшылары, техникалык бақылау болімі және баска да бөлімшелер басшылары түрады. Маркстингтік. иегізделу кезіндс көңіл негізінен түтынушылардың мүқтаждықтары, кажеттіліктсрі мен мүдделеріне аударылып, ал ондіріс-өткізуде - жоспарлық бағдарламаны орындау және ресурстарды пайдалануға бөлінеді. Сол себепті өндірісті басқару жүйесі біріпші вариантта нарык қатынастарына бейімділік, икемділік, тез кабылдаушылыкпен ерекшеленеді. Бірінші жүйе әр түрлі жаңа енгізілімдер мен жекелей 'нарық конъюнктурасына   неғүрлым бейімді келеді. Ол үйымдастыру және басқаруда баға мен тауар са-ясатының қазіргі жаңа замандық әдістерін кейінен колданады. Жүйе үжымы нарыкқа өндіріліп шығарылган тауарға үлкен әлеуметтік жауапкершілікпен қарайды. Ең бастысы, үжымдар мен басшылар философиясы әр түрлі сипат алады. Бірінші вариантта - түтынушы сүранысы, мүдделерін канағаттандыру, екіншісінде - өндіру және сату көзделеді. Қорытындылай келгенде, осының барлығы бизнес нәтижелерінде көрініс алады.

Отандық кәсіпорындарды басқару жүйесіне маркетингті енгізу ерекшеліктері 1990-шы жылдар басында пайда болып, бүгінгі күнгі сыртқы орта факторларымен байланысады. Олардың әсері маркстинг іс-орекстін бірталай қиындатып, осы жүйенің нақты проблемаларына өкследі. Қазақстан Республикасының қазіргі шаруашылық жағдайын, біздің ойымызша, дамыган елдерге тән    нарықтық   экономика модліне қарай өтпелі экономикалық кезең ретіндс сипаттауға болады. Экономикалық реформалар басталғаннан бері өткен жылдар нарықтың әрскет етуінің негізгі алгы шарттарының қалыптасуы жайлы айтуга мүмкіндік береді. Өтпелі кезеңде экономиканың жаңа қүрылымын қалыптастыру процестері, ескі шаруашылық байланыстардыц үзілуі және жаңа на-рықтық қатынастардың қүрылуымен байланысты әр түрлі меншік түріндегі       шаруашылық субъсктілердің жаңа экономикалық қатынастары пайда болады. Маркстингнтің даму дсңгейі мен сипатты ерекшеліктері осы қатынастар, жалпы экономика және жекелей ішкі жүйелерінің даму деңгейлерімен тығыз байланысты. Казіргі кезде отандық ірі тамақ кәсіпорындарында маркетинг қызметін үйымдастырудың функционалды түрі көп тараган. Осы кәсіпорынның маркетинг қызметі қүрылымында маркетингтік зерттеулер, жаңа тауарлар және жарнама бөлімі бар. Маман мен бөлім басшысы кызметіне нарықты кешеңді жүйелі түрде зерттеу, фабрика ассортиментін  талдау  және жетілдіру, технологтармен бірге жаңа тауарларды күру, сүранымды калыптастыру мен өткізуді ынталандыру бойыпша шараларды орындау кірсді. Кездесетін қиьншылықтар нарықтың дамыуы, кәсіпорындарда    маркетинг қызметін     үйымдастырудыц тәжірибесі жоқтыгы, олар әрекет ететін накты шарттары, маркстинг қызметіне жүмсалатын каржының шектелуімен түсіндірілсді.

Сонымсн, нарық экономикасының әлемдік тәжірибссі халык, шаруашьшыгы салаларын баскарудың тиімділігін арттыру үшін кәсіпорынның өз өміршендігін сақтап қалу және күшейту мақсатында оның жүмысының екі нсгізгі кезеңі - өндіру мсн онімді өткізуді үйымдастырудың жаңа әдісін, яғни маркетинг іс-әрекетін пайдалану қажсттігін тудырады.

Қазақстан Президентінің "Қазақстан-2030" атты халыққа жолдаган стратегиялық багдарламасында бейнеленген сүраныс пен үсыныс тепе-теңдігі рыноктың негізгі мақсаты болып табылатындықтан, өндірісті басқару шешімдерін кабылдаудың осындай принципі кәсіпкерлерді түрақты экономикалық өсу басымдылықтарына бағыттайды. Бүгінше маркетингтің классикалық схемасын еңгізу процесі біршама киыншылыктарга кезігіп отыр. Осы замангы маркетинг әдістері еліміздегі әміршілдік-әкімшілдік басқару

өдістері үстемдік еткендігіне байланысты кәсіпорындарды баскару жүйесінде қолданылмады деугс болады, яғни, анық экономикалық негізі бар үзақ мерзімді мақсаттар қойылмады және маркетингтің үйымдастырушьшық, материаддьі-техникалық камтамасыз етілуі жеткіліксіз болды. Бүл мәссле маркетинггің өлемдік тәжірибесінде орын алган накты рынокты талдау мен болжам жасаудың әдістемелік тәсілдерінің күрылмауы және баска да себептермен түсіндіріледі. Казіргі замангы маркетипгтің мәні түтынушының қажеттілігін кәсіпорыниың пайдасына айналдыратын кәсіпкерлік кьізметте көрініс алады. Каазақстанда маркетинг экономикалық сала рстінде біршама жакьін уақыттан бастап қолданыла бастады, ал бүган дейін ол капитализмгс ғана тән теориялық түсінік және тәжірибелік әрекет ретіндс саналып келді. Маркстингті осылай теріс кабылдау іс жүзіндсгі оміршіл басқару жүйесінін кагидаларына сай кслді. Бірақ маркстинг — бүл тауарларды итсрмслсу смсс, тұтынушының талаптарын, рыноктыц накты сегмснттсрінін талаптарын талдап ссксрстіп, жаца тауардыц анықталган талаптарына сойксс оіщслгсн, гылыми зсрттслген түжырымдама. Бұтінгі таңда жүріп жатқан баскару жүйесінің кайта қүрылуы және өндірушілср мен түтынушылар арасындагы өнірістік-экономикалык байланыстың өзгсруі салдарынан өндіруші алдында түрган өзекті мәселлерді пайымды шешу маркетинг үстанымдары мен өдістерін колдану арқьілы жүзеге асады. Нарыктық экономика салаларында маркетингті қолдану көлемі шексіз, ол үкімет және кәсіпорын мүддесіне сәйкес неғүрлым аз шыгынмен артық пайда алу мақсатында қолданылады. Осы орайда, маркетинг өндіруші көзқа-   расындагы тиімді шыгын терең . негізінде сүранысты табу, болжау және оны қанагаттандыруға байланысты түтынушыға багытталған тауар өндіру мен айналыс жүйесі ретінде сипатталады.

3.3  Кәсіпорындардың  қаржы тұрақтылығын  жетілдіру  жолдары

Кәсіпорындардың тұрақты жүмыс істеуін қамтамасыз ету үшін олардың экономикалық ортасын жақсартуға арналран көптеген нақты іс-шараларды қарастыратын, кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту концепциясын жасау қажет, Өйткені, кәсіпкерлікті дамыту мәселелерін концептуалды түрде шешуге бағытталған өнеркәсіптік саясатты өңдеп жүзеге асыруда жіберілетін кейбір қателіктердің алдын алуға және жүмыс қарқынын үдетуге көмектеседі. Сондай-ақ, кәсіпкерлік қызметті дамыту жөніндегі іс-шаралар да орта мерзімге арналған нақты даму бағыттарын айқындай түседі.

Концепцияның мақсаты кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау және дамыту стартегиялары мен оларды жүзеге асырудың нақты механизмдерін өңдеу болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін келесідей басты міндеттерді шешу қажет:

- қүқықтық өндірістік  ресурстармен қамсыздандыру;

-- - кәсіпкерлікті өндірістік ресурстармен қамсыздандыру;

          - нарықтық инфрақүрылымдар институттарын дамыту;

- кәсіпкерлердің сыртқы экономикалық қызметін мемлекеттік қолдау және ынталандыру;

- кәсіпкерлік қызмет құрылым-дарында  жүмыс істейтін маман-дарды дайындау;

- кәсіпкерлікті ақпараттық  және ғылыми-әдістемелік түрғы-дан  қолдау;

- кәсіпкерлікті мемлекеттік  рет-теу органдары ^күйесін жетілдіру.

Үкіметтің қолдау жөніндегі саясаты жеке сектордың экономикадағы өсу қарқынын жеделдетуге қолайлы жағдай жасауға және оның нарыққа кіруін жеңілдетуге бағытталуы тиіс. Сондықтан да, кәсіпкерлік құрылымдарының өкілдерімен бірге пай-даланылмаған өндірістік ғимараттар мен қүрал-жабдықтарды, жер учаскілері мен алаңдарды, аяқталмаған қүрылыс объектілерін кәсіпорындарына беру мақсатында санақтан (инвентаризациядан) өткізу керек.

Қаржылық қолдау ісінің маңызды шарты инвестициялар болып табылады, қоғамдағы табиғи, адамдық және үйымдық ресурстарды біріктіре отырып, инвестициялардың барынша тиімді к;ол-данылуын қамтамасыз етеді.

Сондай-ақ, экономиканың барлық салаларында, өсірөсө, халықтық түтыну тауарлары мен азык-түлік өндірісінде шағын бизнөстің дамуына мүмкіндік туғызатындай деңгөйдө салықтық атымдар мен мімдетті төлемдер мөлшерін бөлгілей отырып, салық саясатында маңызды толықтырулар жасау қажөт.

Институционалдық түрғыдан қамтамасыз ету процесі барлық шаруашылық субъектілерінің жүмысына қолдау көрсететін және өндіріс өнімдерін өткізу, шикізатты алу кәсіпорындар жүмысының тиімділігі мен сенімділігін арттыру және тәуекел деңгейін төмендету шараларын қамтамасыз етуге бағытталған нарықтық инфрақүрылым элементтерін қалыптастыру және дамыту мақсатын көздейді. Әсіресе, нарықтық қатынастарға өту кезеңінде осы процесті жүзеге асыру мемлекетке қүқықтық базаны қүруға және оны қадағалауға мүмкіндік туғызады. Осы кезеңде мемлекет басшылыгы экономиканы түрақтандырып, әрі қарай дамыту үшін нарықтық ин-фрақүрылым қызметтерін толығы-мен қолдануға тырысады.

Кез-келген кәсіпорынның, оның ішінде шағын және орта биз-нес субъектілерінің табысты жүмыс істеуі үшін банк торабына кіру және оның сапалы қызметтерін пайдалану мүмкіншілігі қалылтастырылуы тиіс. Сондық-тан да, Қазақстан Республикасында банк ісін дамыту міндетін атқару жоспарланып отыр.

Республикамызда кәсіпорындардың жалпы дамыту мен қолдау және банк несиелерін алу үрдістерін жеңілдету мақсатында маманданған мемлекеттік акционерлік банктерді қүру аса маңызды.

Сақтандыру жүйесі нарықтық институттарды дамытудың негізгі бағыттарының бірі болып табылады. Сақтандыру ісінің сенімділігі мен сапасын арттыру және сақтандырушының түрлі қиянатынан кәсіпкерлерді қорғау мақсатында сақтандыру компанияларының қызмөтін лицөнзиялау жөнө түрақты қадағалау көздөлуде. Бүл үшін арнайы бақылау-рөттеу органын қүру қажөт. Инвестициялық қызмөт саласында, эсіресе, жекешөлөндіру ісіндө аукциондар мен инвестициялық, сауда орталыктары маңызды орын алу тиіс. Аталмыш орталықтар қандай да бір қозгалмайтын мүлікті немесө инвестициялық рөсурсты сатып алуға ниөт білдірген кез-келген шаруашылық субъектісіне қызмет көрсетеді. Қазақстанның барлық облыстары мен ірі қалаларында осындай орталықтарды қүру үсынылады.

Кәсіпкерлік қүрылымдардың сыртқы экономикалық қызметін жүзеге асыруы үшін қолайлы жағдайларды қалыптастыру жөніндегі мемлекеттік органдардың қызметі сыртқы экономикалық байланыстарды реттеуге, барлық кәсіпкерлер үшін теңдей жағдай жасауға және олардың шетелдік калиталды алып, тиімді қолдануын қамтамасыз етуге багытталу керек.

Осыған байланысты төмендегідей шараларды атқару үсынылады:

• Кәсіпорындарға шетелдік серіктес-терімен іскерлік байланыстарды орнатып, ортақтаса бизнес жүргізуіне жәнө лизингтік комлания-лардың қатысуымен шетелдік тех-нологиялар мөн қүрал-жабдық-тарды (ноу-хау) көшөнді түрде жабдықтау жүмыстарын үйымдастыруына қолдау көрсөту, сондай-ак, жекө кәсіпкөрлік субъөктісіне сыртқы сауда кызмөтін дербес жүргізу қүкығын бөру;

• Кәсіпорындардың дамытудың басты багыттары бойынша техникалық-экономикалық негіздермен қамтамасыз өтілгеи инөестициялық жобаларға жеңіл-детілген шетелдік несие беру жолдарын қарастыру;

• экспорттық тауарларды өндіретін кәсіпорындарды ынталандыру шараларын атқару және имлорттық, экспорттық өнімдерді шығаруға лицензия бере отырып, кәсілкерлік қүрылымдарға жеңілдік жасау;

• ішкі нарыққа бағытталған өндірістерді мемлекеттік несиемен көптеп қамтамасыз ету және жеңілдетілген салық жүйесін қолдану;

Үкіметтің нарықтық қатынастар мен кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі саясатының маңызды міндеті жастарды білім беру жүйе-сінің барлық кезеңдерінде бизнесті жүргізу біліктілігіне баулу болыл табылады. Осыган байланысты, оқу багдарламаларына бизнөс жәнө кәсіпкерлік негіздері бойынша курстарды енгізу жөніндө үсыныс жасау көзделудө.