Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын қаамтамасыз етуді жетілдіру механизмі

Субъект қызметінің қаржылық нәтижесі туралы есеп бухгалтерлік есептің №3 "Қаржы-шаруашылық қызметі-нің нәтижелері туралы есеп" стандартымен анықталады. Онда заңды тұлғаларды рет-ретімен құру және ұсыну мақсатындақаржы-шаруашылық   қызметінің   нәтижесі жөніндегі есептің баптарын жіктеу және есепке алудың тәртібі көрсетіледі, бұл өз кезегінде заңды тұлғаның әр мезгілдегі  есептік  кезеңдердегі  қаржылық  есебі  мен түрлі заңды тұлғалардың қаржы есептерін салыстыруға мүмкіндік береді.

№3 "Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі" ҚР шаруашылық субъектілерінің қаржылық есеп беруіндегі жаңа үлгі больш табылады. Бұл есепте кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі ақша қаражаттары-ның көздері анықталады және оларды пайдаланылу жолдары көрсетіледі. Кәсіпорынның есепті кезеңіндегі жұмсаған ақша қаражаттарын жабу үшін негізгі қызметтен алынатын қаражаттары жеткілекті ме, соны көрсетеді. Ол сондай-ақ қолданушыларды кәсіпорынның операциялық, инвестициялық және қаржылық қызметі-нің белгілі бір бөлігіндегі есепті кезеңдегі ақша қаражаттарының келіп түсуі мен шығыны туралы ақпараттармен қамтамасыз ете отырып, оларға кәсіпо-рынның қаржы жағдайындағы езгерістерін бағалауға мүмкіндік береді.

Ақша қаражаттары - бүл кассадағы және банк шоттарындағы қолма-қол ақша.

Операциялық қызмет деп субъектің табыс алу жөніндегі негізгі қызметін, сондай-ақ оның инвестиция-лық және қаржылық қызметіне қатысы жоқ, басқада бір қызметін түсінеміз.

Инвестициялык, қызмет дегеніміз - бүл үзақ мерзімді активтерді сатып алу және сату, өтелінетін несиелерді беру және алу.

Қаржылық қызмет, бұл нәтижесінде меншікті капи-тал мен қарыз қаражаттарының құрамы мен мөлшері өзгеріске үшырайтын субъектінің қызметі болып табылады. Субъект қызметінің барлық осы түрлері ақша қаражаттарының келіп тусуі мен шығуының негізі арналары болып табылады.

Сонымен, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдаған кезде тек бухгалтерлік баланс мәліметтері ғана емес, сонымен бірге басқа да қаржылық есеп беру нысан-дарының көрсеткіштері, түсіндірме хаттағы мәліметтер және де есеп берудегі қосымша ақпараттар мәліметтері де қолданылады.

Қаржылық есеп берудің жаңа түрі, кәсіпорынның коммерциялық құпиясы болып табылатын ақпарат-тарына сүйенбестен, оның қаржылық жағдайын кешенді түрде талдауға мүмкіндік береді.

 

1.3  Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын  талдаудың

методикалық негізі

 

Нарықтық қатынастың қалыптасуы шаруашылық қызметін біртұтас кешенді талдауды ішкі (басқару) және сыртқы (қаржылық талдау) талдау деп бөлуді қажет етіп отыр. Талдаудың бұл түрлерінің әрқайсысы-ның өзінің негізгі ақпараттық көздері бар.

Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, есеп  берудің екі түрі бар: Акционерлерді, қалың жұртшылықты, банк-терді,   сондай-ақ   сақтандыру   ұйымдары   мен   үкімет органдарын кәсіпорынның жұмыс жағдайы мен оның қаржылық жағдайы және есепті кезеңдегі шаруашылық қызметінің нәтижесімен таныстыру үшін қаржылық газеттер мен бюллетендерде, арнайы анықтамаларда басы-лып шығатын қаржылық есеп беру.  Сонымен қатар көбіне, есепте субъектінің шаруашылық қызметін дина-микада бейнелеп көрсетуге, даму бағыты мен  оның алдыңғы кезеңдегі жағдайын болжауға мүмкіндік бере-тін бірқатар жылдардың мәліметтерін жариялайды. Есеп берудің екінші түрі басқару талдауы, бұл кәсіпорын шығаратын өнімдердің жеке гүрлерінің өзіндік құнының нормативтері туралы, сондай-ақ сапасының төмендігіне немесе тауардың мөлшерден тыс шығарылып,  өтпей қалуына   байланысты   мәліметгерден   тұратын   қатаң құпияландырылған, басқа тұлғалар үшін жабық есеп болъш табылады). Ішкі есеп берудін, ішіндегі жауапкер-шілік орталықтары мен пайда болу орындары бойынша шькындар сияқты жеке бөлімшелердің жұмыс нәтиже-лерін сипаттайтын маңызды есеп гүрлері болады. Кәсіпорынның жеке бөлімшелеріндегі шаруашылық жүргізу.Деңгейін анықтау шығындар мен нәтижелерді салыс-ТЬІРУ береді және еңбекке ақы төлеуде қандай да бір иесіз-Дікті жояды.4) Ішкі талдау басқару есебі,  ал сыртқы талдау қаржылық есеп негізінде жүргізіледі. Бүгінгі таңдағы нарыққа өту кезеңінде кәсіпорынньщ қаржылық жағдайын бағалауда жаңа амалдар қажет.

Соңғы  кездері  мерзімді  баспасөздерде,   сондай-ақ жеке басылымдарда қаржылық талдауды жүргізу бойын-ша бірқатар әдістемелік ұсыныстар жарық көрді. Бұл еңбектің авторлары кәсіпорынның қаржылық жағдайын және оның жекелей көрсеткіштерін талдаудың әр түрлі әдістемелерін ұсынып отыр. Бұл әдістемелердің көпшілі-гінде олардың маңызды ерекшелігі болып табылатын, кәсіпорынның қаржылық жағдайының  біздің  отандық тәжірибеде қолда-нылмаған жаңа көрсеткіштерінің жүйесін толық талдауда.

Ондаған   жылдар   бойы   барлық   басқару   деңгей-лерінде және кәсіпорынның өзінде пайдаланып келген қаржылық жағдайды талдаудың қалыптасқан әдісінің, шаруашылық  жургізудің   әкімшілік  жүйесінің   жұмыс істеу жағдайында және негізінен орталықтандырылған көздерден   қаржыландырылатын   мемлекеттік   меншік үшін,   сондай-ақ   уақытша   тартылған   қаражаттарды (тұрақты пассивтер), айналым қаражаттарын және басқаларды мөлшерлеу мақсатында қолданылғаны түсінікті. Бүл  жағдайлар   шаруашылық   жүргізудің   тиімділігіне бағытталған   басқарушылық   шешімдерді   қабылдауда кәсіпорынның    дербестігін    тежеп    отырады    және нарықтық қатынастар және кәсіпшілік қызметпен мүл-дем үйлеспейді.

Бұрынғы қолданылып келген талдау әдістемесінде әр   түрлі   баптардың   мәндерін,   баланс   бөлімі   мен топтарының жиындарын олардьщ мөлшерлік көлемдері-мен   салыстыру,   мөлшерден   ауытқуын   зерттеу,   бүл ауытқулардың   кәсіпорынның   қаржылық   жағдайының тұрақтылығына қалай әсер етуін  зерттеу шешуші роль атқарды. Жаңа  қаржылық есептің маңызды ерекшеліктерінің   бірі   -   онда   жоспарлық  көрсеткіштер   мен нормативтердің жоқтығы     болып табыла-ды.

Нарық жағдайында қаржылық жоспарлау кәсіпорын-ға,   оның   қызметі   жөнінде   көптеген   параметрлерді сырттан бекітетін орталықтандырылған әкімшілік сипат-тын жояды. Ол, ең алдымен бәсекелестік нәтижесінде қарқынды   өзгеріп   отыратын   нарықтық   коньюнктура жағдайында өзінің хал-жағдайын нығайтуға ұмтылатын кәсіпорынның шаруашылық әрекетінің икемді страте-гиясы мен тактикасын жасауға қызмет етеді. Қаржылық қызметте  нормативтерді   пайдалану   кәсіпорынның   өз еркінде,   сондықтан   нормативтер   туралы   ақпараттар, коммерциялық құпияға айналады. Жоспарланған номативтерден ауытқуды талдау, кәсіпорынның ішкі тал-дауының құрамдас бөлігі болып табылады. Бухгалтерлік есеп беруге негізделген  қаржылық жағдайды талдау, сыртқы талдау сипатына ие болады, яғни бұл кәсіпо-рынның қызметі туралы ақпараттардың шектеулі бөлігі-нен тұратын есеп мәліметтері негізінде осы кәсіпорын-ның мүдделі контрагенттерінің - меншік иесі немесе мемлекетгік органдардың берілген кәсіпорынның шегін-де жүргізетін талдауы. Қаржылық жағдайды ішкі талдау әдістемесі,   әрбір   кәсіпорын   үшін   тек   потенциалды әріптестерін бағалау мақсатында ғана емес, сонымен қатар   қаржылық  есепті   сыртқы  пайдаланушылардың көзқарасы тұрғысынан алғандағы өзін-өзі бағалау үшін де қажет.

Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырды. Олардың Ішінен алты негізгі әдісті бөліп қарастыруға болады:

1. көлденең талдау;
2. тікелей талдау;
3. трендтік талдау;
4. салыстырмалы талдау;
5. факторлық талдау;
6. қаржылық коэффициенттер әдісі.

Көлденең (уақытша) талдау - есеп берудің әрбір позициясын өткен кезеңімен салыстыру. Ол өткен кезеңдегімен салыстырғандағы бухгалтерлік есептің түрлі баптарының абсолюттік және салыстырмалы ауытқуларын анықтауға мумкіндік береді.

Тікелей (кұрылымдьщ) талдау - әрбір есеп пози-циясының жалпы нәтижеге тигізетін әсерін айқындай отырып, қорытынды қаржылық көрсеткіштердің құры-лымын анықтау. Ол жалпы баланс немесе оның бөлім-дері бойынша қорытынды көрсеткіштегі жеке баптар-дың үлес салмағын анықтауға мүмкіндік береді. Мы-салы, ұзақ және ағымдағы активтердің кәсіпорын мүлкі-нің жалпы құнындағы, яғни баланс валютасындағы үлес салмағы және тағы басқалар.

Тікелей және көлденен талдаулар бірін-бірі толық-тырып отырады. Сондықтан да есептік бухгалтерлік үлгі құрылымы секілді оның жеке көрсеткіштерінің динамикасын да сипаттайтын кестелерді жиі жасайды.

I Трендтік талдау барлық көрсеткіштер 100% _ деп алынатын базистік жыл деңгейінен, бірқатар жылдар көрсеткіштерінің салыстырмалы ауытқуын есептеуге негізделеді. Басқаша айтқанда, трендтік талдау әрбір есеп позициясын бір қатар өткен кезеңдермен салыс-тыруды және трендті, яғни жеке кезеңдердің дербес ерекшеліктері мен кездейсоқ әсерлерінен тазартылған көрсеткіш динамикасының негізгі тенденциясын анық-тауды көрсетеді. Трендтің көмегімен болашақтағы көр-сеткіштердің мүмкін болатын маңызы қалыптасады, ал одан кейін перспективті, болжамдық талдау жүргізіледі.

Қаржылық талдаудың нарықтық экономика жағ-дайындағы көбірек таралған әдісі әр түрлі қаржылық коэффициенттерді пайдалану болып табылады.

Коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың біреуін бірлік ретінде алып, ал екіншісін бірлікке қатынасы ретінде көрсетеді. Қаржылық коэффициентерді есептеу баланстың жеке баптарының арасында болатын өзара байланыстарға негізделген.

 

2  « Казфосфат» ЖШС -ң қаржы жағдайын бағалау және талдау

 

2.1 . « Казфосфат» ЖШС -ң жалпы  сипаттамасы

 

«Казфосфат» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі ақшалай және мүліктік меншігінің негізінде құрылды.

Серіктестік өзінің мүлкі, жеке балансы, банкте есептік және басқа да шоттары, мөрі бар заңды тұлға болып табылады.

Өзінің міндеттері және заңмен бекітілген тәртіпте серіктестік өз атынан келісім-шарт бекітеді, әр түрлі айырбас жасайды, сот алдында мүліктік және мүліктік емес жауапты болып табылады.

Серіктестіктің қызмет бағыттары болып табылатындар:

- Қаратау фосфорлық шикі  затты суперфосфат, аммофос, аммофосфат, трикальций фосфат және аммонизациялық  кальций фосфат қайта өндіру;

- сульфокөмір өндірісіндегі  Қарағанды көмірді қайта өндіру;

- кәсіпорын жарғысында  қарастырылған барлық қызмет түрі бойынша сыртқы экономикалық қызмет;

- ішкі және сыртқы нарықтағы  сұранысты қанағаттандыру бағдарламасын  жүзеге асыру және шығарылған  өнімнің көлемін көбейту мен  оның сапасын көтеру арқылы, оның  өзіндік құның төмендету;

- жаңа өнімді шығаруды ұйымдастыру және өндірістік қуатын көткеру арқылы жаңа экспериментал лабораторияларды еңгізуді көздейді.

Серіктестіктің басқару органы болып серіктестік құрылтайшысы табылады. Бақылау функциясын Ревизиялық комиссия орындайды.

Серіктестік өз қызметін тоқтатқан жағдайда басқаруды ҚР-ның заңдарымен анықталатын жою тәртібіне сәйкес басқару жүргізетін жою комиссиясы жүргізеді.

Серіктестіктің жоғары органы болып Серіктестіктің құрылтайшысы табылады.

Құрылтайшының ерекше компетенциясына келесілер жатады:

а) Серіктестік Жарғысын, оның ішінде жарғылық капиталдың көлемін өзгерту;

б) Серіктестіктің атқарушы органдарын құру және шақыру;

в) Серіктестіктің жылдық есеп берулері мен бухгалтерлік балансын бекіту және пайда мен шығындарды бөлістіру;

г) серіктестікті қайта құру және жою туралы шешім қабылдау;

д) серіктестіктің ревизиялық комиссиясын (ревизор және аудитор) сайлау;

 

2.2  « Казфосфат» ЖШС -ң негізгі  қаржылық көрсеткіштерін

талдау

 

Нарық экономикасына көшу шаруашылық субъектілерден өндіріс тиімділігін арттыру, бәсекелік, ғылыми техникалық ілгеріс жетістіктерінің негізінде өнім шығару  және  қызмет көрсету, шаруашылық етудің тиімді нысандары мен өнеркәсіпті басқару, иесіздікке төзуді талап етеді. Осы тапсырманы жүзеге асыруда экономикалық талдаудың маңызы орасан зор.

“Казфосфат” ЖШС -ң 2002-2004 жылдары бойынша төмендегідей көрсеткіштерге жетті.

Кесте 2.1

2004-2005 жылдардағы “Казфосфат”  ЖШС кәсіпорнындағы негізгі қаржы-экономикалық  көрсеткіштерін талдау

№	Көрсеткіштер	Өл-шем бір-лігі	Іс жүзінде		Ауыт-қуы (+,-)	Өсу қарқыны, %
			2004 ж.	2005 ж.
1	2	3	4	5	6	7
1.     2.     3. 4.   5.   6.	Көрсетілген қызметтен түскен кіріс Көрсетілген қызметтің өзіндік құны Жалпы кіріс Мерзімдік шығындар Негізгі қызметтен түскен кіріс (зиян) Кіріс (зиян), барлығы	мың тг   мың  тг   мың тг мың тг мың тг	5184521,2     3130149,4     5262114,1 607275,5   77593,0   1470381,3	4885582,7     3186472,1     4945840,5 398640,2   90257871   1305506,5	-298938,5     56332,7     -316273,6 -208635,3   90180278   -164874,8	-     102     - -   99,9   -