Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын қаамтамасыз етуді жетілдіру механизмі

 

 

Мазмұны

беттер

Кіріспе…………………………………………………………………….4

 

 

1. Нарық жағдайындағы кәсіпорының қаржылық жағдайын бағалауы

     ның теоретикалық  аспектілері…………………………………………..6

1. Кәсіпорының қаржылық жағдайының мәні және оның мақсаты
2. Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын талдаудың методикалық негізі……………………………………………………………………..11
3. Кәсіпорының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету мен  талдаудың ақпараттық негізі………………………………………..25

 

 

2. « Казфосфат» ЖШС-ң қаржы жағдайын бағалау және талдау

2.1  « Казфосфат» ЖШС -ң жалпы  сипаттамасы…………………….30

2.2  « Казфосфат» ЖШС -ң негізгі  қаржылық көрсеткіштерін 

         талдау…………………………………………………………………32

3. Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен                           

       құрылымының   динамикасын талдау…………………………….40

2.4 « Казфосфат» ЖШС -ң өткізілген өнім көлемін талдау…………56

       2.5 « Казфосфат» ЖШС -ң еңбек ресурстарын талдау……………….58

2.6 « Казфосфат» ЖШС -ң қаржылық  нәтижесін  талдау…………...62

2.7 « Казфосфат» ЖШС -ң қаржы  тұрақтылығын анықтайтын           

         көрсеткіштерді бағалау және талдау……………………………..63

 

 

3. Кәсіпорының қаржы тұрақтылығын қаамтамасыз етуді жетілдіру механизмі
1. Кәсіпорының тұрақтылығын жақсарту мәселелері……………..71
2. Кәсіпорының тұрақтылығын бағалауың жетілдіру

жолдары………………………………………………………………..78

3. Кәсіпорындардың қаржы тұрақтылығын  жетілдіру

жолдары……………………………………………………………….83

 

 

Қорытынды………………………………………………………………..87

 

Қолданылған әдебиеттер………………………………………………...89

 

Тіркемелер

 

Кіріспе

 

Соңғы жылдары Қазақстанда әлеуметтік- экономикалық жағдай өндірістік құлдырау тенденцияларымен, ақша айналым жұйесінің бұзылуымен, инфляцияның жоғарылауымен, түрғындардың тұрмыс денгейінің төмендеуімен сиптталды. 1993 жылы ұлттық валютаны енгізу ақша- несие және бюджеттік салаларда жаңа экономикалық саясат жасауға және жұргізуге, бағаны және тарифтерді сыртқы экономикалық қызметі либеризациялауға әкеп соқты. Бұл өтпелі кезеңнің бастапқы сатысына да байланысты.

Экономикалық саясатта технологияның потенциялдық дамуын шетелдік жаңа технологиямен тиімді үйлестіру қажет  болды. Бұл жаңа технологиянық тепе-теңділігі тұрақты оперативтік кешендер жасауға, пропорционалдық бұзылуды жою үшін қажет. Қазақстанда акционерлік кәсіпорындар және компаниялар пайда болды. Кәсіпкерлік дамып келді. Бүгінгі күнде ол қажетті жетістіктерге жетпегенмен болашақта біздің экономикамыздың негізгі саласы болады.

      Қазақстан  эканомикасы біртіндеп жоғарылау  фазасына келеді.Бірақ ары қарай  оның даму қарқыны жоғарылай  береді.Стратегиялық тұрғыдан республика  әлемдік технологияларды енгізуді  мақсат етеді.

      Нарықтық жағдайларда кәсіпорынның дамуының маңызды мәселелері әрбір материалдық ақшалық және қаржылық шығындар данасына өнімді өндіру көлемін біршама жоғарылатуға қол жеткізуден тұратын оның экономикалық тиімділігін жоғарылату, табыс табу болып табылады.

Кәсіпорын экономикасын ары қарай көтеру мәселелерін табысты шешу үшін ресурстарды тиімді паидалану қажет, резертер ашып өндірістің пайдаланылмаған резервтерді өндірістік қызметте пайдалану интенсивті техналогиялар енгізу, өндіріс басқаруының эканомикалық әдістерін жетілдіру, техникалық прогрессінің дамуымен өндіістің негізгі құралда жағдайы және прайдаланылу денгейіне және кәсіпоынның қажетті  енбек ресурстарымен қамтамасыз етілуіне тәуелділігі кұшейді. Кәсіпорының жеткілікті енбек рерурстарымен қамтамасыз етілуі олардың тиімді пайдаланылуын енбек өнімділігінің жоғары денгейі өнім көлемін жоғарылату және өндіріс тиімділігін көтеру үшін маңызды болып табылады.

      Талдау  өндірісті көбейту өнімнің  сапасын  жоғарылату резервінің кілті  болып табылады. Оның мақсаты өндірістің ұйымдастырылуын материалдық және енбек шығындарын өндірістің соңғы нәтежесін жан - жақты тереңдете зерттеу кезінде кәсіпорынның экономикалық тұрақтандыру бойынша шаралардың жұйесін жасау. Экономикалық талдау кәсіпорында болатын процесстерді көрсететін басты көрсеткіш.

Дипломдық жұмысымның мақсаты « Казфосфат» ЖШС -ң нарық жағдай-ындағы қаржы тұрақтылығын зерттеу болып табылады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Нарық жағдайында кәсіпорының қаржылық бағалауының теоретикалық аспектілері

 

1.1 Кәсіпорының қаржылық жағдайының мәні және оның мақсаты

 

 

Нарықтық қатынастары жағдаиында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте зор. Бұл кәсіпорындардың тәуелсіздікке ие болуымен, сондай-ақ олардың меншік иелері, жұмысшылар, коммерциялық серіктестер және де басқа контрагенттер алдында өзінің өндірістік-кәсіпкерлік қызметінің нәтижелері үшін толық жауапкершілікте болуымен байланысты.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын, "қаржылық жағдай" дегеніміз немесе "қаржылық жай-күй" дегеніміз не, соны анықтап алған жөн.

Кәсіпорынның қаржы жағдайы әлсіз және өмір сүру қабілеті жоқ кәсіпорындарға аяусыз қарайтын бәсекелі  нарықтық    экономика    жағдайындағы  кәсіпорын-ның сенімді болуын, тұрақтылығын және   келешегі барлығын куәландыруы тиіс.

Кәсіпорынның өз міндеттемелері бойынша есептесу мумкіндігі"  немесе "Сауда, несие және басқа да төлем сипатындағы операциялардың нәтижесінде пайда болатын кәсіпорынның төлем міндеттемелерін уақтылы жэне толық орындау мүмкіндігін көрсететін төлем қабілеттілігі, қаржылық тұрақтылықтың сыртқы көрінісі болып табылады". Кәсіпорынның жұмысы нарық жағдайына өтумен бірге оның қаржылық жағдайы және оны сауықтыру жолдарын іздеу жөніндегі сұрақтар да шиелінісе түсті.

Кәсіпорынның қаржылық түрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, оларды В.М. Радионова және М.А. Федотова келесідей түрлерге жіктейді:

1. пайда  болу  орнына  байланысты -  ішкі  және сыртқы;
2. нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
3. құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
4. әрекет ету уақыты  бойынша - түрақты  және уақыт-ша.

Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жүмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес.

Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорын-ның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен ұздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ак, тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.

Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі – актив-тердің тиімді кұрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын дұрыс таңдап алуы болып табылады. Ағымдағы активтерді басқару өнері - кәсі-порын шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады.

Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы мен құрлымы, оларды басқару стратегиясы мен тактика-сыньщ дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады. Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі гана емес, сонымен қатар оны тарату құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды болып табылады. Кәсіпорынның қаржы-лық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нары-ғындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизациялану-шы) қаражаттар үлкен әсерін тигізеді. Кәсіпорын ақша қаражаттарын қаншалықты көп тартатын болса, оның қаржылық мүмкіндіктері де соншалықты жоғары болады, алайда, сонымен бірге қаржы-лық тәуекелділік те өседі - яғни кәсіпорын өз кредиторларымен уақытында есептесе ала ма, жоқ па? -Деген қауіп туады. Және де бұл жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің бір түрі ретінде резервтерге үлкен роль берілген.

Жогарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорын-ның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін мынадай ішкі факторларды атап көрсетуге болады:

Кәсіпорынның салалық топқа жатуы:

- шығарылатын   өнімнің   (жұмыс,  қызмет)   құрылымы және оның жалпы төлем қабілеттілігі бар сұраныстағы үлесі;

      - төленген жарғылық капиталдың  мөлшері;

- шығындардың  көлемі, олардың ақшалай табыспен  салыс-тырғандағы динамикасы;

- қорлар  мен  резервтерді,  олардың  құрамы  мен 
құрылымын қоса алғандағы мүлік пен қаржы ре- 
сурстарының жағдайы;

      - кәсіпорындарды басқару тиімділігі.

Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономи-калық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік етуші техника мен технология, төлеу қабілеті бар сүраныс және тұтынушылар табысының деңгейі, ҚР үкіметінің салық және несие саясаты, кәсіпорынның қызметін бақылау жөніндегі заң актілері, сыртқы экономикалық байланыс және тағы басқалар жатады.

Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық орган-дары, банктер, жабдықтаушылар, сатып алушылар, акционер-лер және тағы басқалар) өзара қарым-қа-тынасы үлкен әсер етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу - жақсы қаржы-лық жағдайдың бірден-бір шарты болып табылады. Әрине, акционерлер өз жинақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсіпорындарға салады. Инвестициялық тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болашақта да қатынасы үлкен әсер етеді. Сондықтан да серіктестермен реттелген іскерлік қатынаста болу - жақсы қаржылық жағдайдың бірден-бір шарты болып табылады. Әрине, акционерлер өз жинақ қорларын тұрақты тиімділікке ие және дивиденттерді ұқыпты төлейтін қаржылық тұрақты кәсі-порындарға салады. Инвестициялық тартымдылығы болуы үшін, тек бүгінгі күні ғана емес, болашақта да кәсіпорынның қаржылық жағдайы көршісіне қарағанда жаксы болуы тиіс.

Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың басты мақсаты (міндеті) келесілер болып табылады:

-қаржылық жағдайға  баға беру жэне оның есеп 
беру мерзіміндегі өзгерісі;

-активтер  мен  олардың  қалыптасу  көздері  ара- 
сындағы сәйкестікті,  оларды таратудағы рацио- 
налды және пайдаланудағы тиімділікті зерттеу;

-айналым   капиталының   көлемін,    оның    өсуін 
(кемуін) және ағымдағы міндеттемелермен ара- 
қатынасын анықтау;

    -каржы-есептік  және несие ережесін сақтау;

-.кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің

құрылымын зерттеу;

-ағымдағы активтердің  айналымдылык есебі, оның 
ішінде дебиторлық борыш және қорлар есебі;

-баланстың  өтімділігін,  кәсіпорынның  қаржылық 
тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің аб- 
солюттік   және   салыстырмалы   көрсеткіштерін 
анықтау;

   -кәсіпорын  табыстылығын бағалау;

-кәсіпорын табысының  салыстырмалы көрсеткіш- 
керін,   сондай-ақ  олардың  деңгейінің   өзгеруіне 
әсер етуші факторларды есептеп шығару:

   -кәсіпорынның  іскерлік белсенділігін анықтау;

-кәсіпорынның  қаржылық жағдайының тұрақтылы- 
ғын ұзақ және қысқа мерзімді болжау, яғни оның 
қаржылық стратегиясын анықтау.

Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін қажетті жағдайларды туғызады, оның телеу қабі-леттілігінің кепілі болып табылатын өнім өндірудің уздіксіздігін және кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

 

2.   Кәсіпорының қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету мен  талдаудың ақпараттық негізі

 

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың ақпа-раттық негізі қаржылық есеп беру болып табылады.

ҚР Президентінің 1995 жылғы 26 желтоқсандағы №2732 "Бухгалтерлік есеп туралы" заң күші бар Жарлығына сәйкес, 1998 жылдан бастап қаржылық есеп беруге мыналар жатады:

1. бухгалтерлік баланс;

   2)қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп;

    3)ақша каражаттарының қозғалысы туралы есеп. 
Онда сонымен қатар түсіндірме хат болады, сондай-ақ қаржылық есеп беруге негізделген немесе қаржылық есептен алынған материалдармен толықтырылуы мүмкін және бұл материалдар солармен бірге оқылады. Түсіндірме хатта, берілген субъектінің есеп және есеп берудің қандай саясатын ұстап отырғандығы жэне қаржылық есепті пайдаланушылардың талаптарына сай басқа да ақпараттар жазылуы тиіс. Мысалы, оған субъектіге әсер етуші тәуекел мен белгісіздік туралы, қаржылық есепте жазылған міндеттемелер туралы түсі-ніктерді жазуға болады. Нарықтағы географиялық сегменттер, сомалық ерекшеліктер, қызмет түрлері туралы ақпараттар, баға өзгерісінің әсері туралы мәлімдемелер нәне басқалары қосымша ақпарат ретінде қарастырылады.

Субъектілерге қаржылық есепті бухгалтерлік есеп стандартында анықталган жеңілдетілген түрде толтырып, көрсетуге рұқсат етіледі. Бұл егер де төмендегі көрсетілген 3 шарттын кез келген екеуі орындалғанда ғана (соңғы 2 қаржылық жыл үшін) маңызға ие болады: