Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдары

2011 жылы өнімді сатудан түскен таза табыстың 1 теңгеге кәсіпорын:

 

тиын,

 

2009 ж.: тиын,

2010 ж.: тиын жаратты.

 

 

 

5 кесте

«ЕР-ССК» ЖШС-нің қаржы нәтижелерін талдау

 

№	Көрсеткiш	Кезең			2011 ж. ауытқу
		2009	2010	2011	2009 (мың тг.)	2010 (мың тг.)	2009 (%)	2010 (%)
1	Өнiмдер сатудан түскен таза табыс	473626	965675	243074	-230552	-722601	-48,7	-74,8
2	Сатылған өнiмнiң өзiндiк құны	395380	763534	206035	-189345	-557499	-47,9	-73,0
3	Сатудан түскен жалпы пайда (1ж.- 2ж.)	78246	202141	37039	-41207	-165102	-52,7	-81,7
4	Әкiмшiлiк шығындар	19761	28472	10726	-9035	-17746	-45,7	-62,3
5	Өткiзу шығындары	13598	24863	5088	-8510	-19775	-62,6	-79,5
6	Өткiзiлген өнiмнiң әкiмшiлiк шығындары мен өткізу шығындарын қоса өзiндiк құны (2 ж. + 4 ж. + 5 ж.)	428739	816869	221849	-206890	-595020	-48,3	-72,8
7	Сатудан түскен пайда (1ж.-6ж.)	44887	148806	21225	-23662	-127581	-52,7	-85,7
8	Басқа операциялық кiрiстер	286609	376811	86548	-200061	-290263	-69,8	-77,0
9	Басқа операциялық шығындар	316849	393179	89248	-227601	-303931	-71,8	-77,3
10	Операциялық қызметтен түскен пайда (7ж. + 8ж. – 9ж.)	14647	132438	18525	3878	-113913	26,5	-86,0
11	Басқа қаржы кірістері	8094	13590	875	-7219	-12715	-89,2	-93,6
12	Басқа кірістер	1268	5540	949	-319	-4591	-25,2	-82,9
13	Қаржылық шығындар	12219	19355	4887	-7332	-14468	-60,0	-74,8
14	Басқа шығындар	1392	9234	279	-1113	-8955	-80,0	-97,0
15	Әдеттегi қызметтен түскен пайда (10ж. + 11ж. + 12ж. – 13ж. – 14ж.)	10398	122979	15183	4785	-107796	46,0	-87,7
16	Пайдаға салынған салық	3946	11068	2991	-955	-8077	-24,2	-73,0
17	Таза табыс (14ж.-16ж.)	6452	111911	12192	5740	-99719	89,0	-89,1
18	Ақша ағыны (17ж. + амортизация)	505593	639132	558876	53283	-80256	10,5	-12,6
Е с к е р т у – келесі көз негізінде жасалған [18]

 

Әкімшілік шығындар мен өткізу шығындары сатудан түскен таза пайданың 1 теңгесіне 2010 ж. 5,5 тиыннан 2011 ж. 6,5 тиынға көбеюі, басқа қаржылық кірістердің (дивидентер, пайыздар мен басқа қаржы инвестициялардан түскен кірістер) азаюі байқалады. 2011 ж. ақша ағынының 2009 ж. салыстырғанда 10,5% өсуі тиімді болып отыр, бірақ 2010 ж. салыстырғанда 12,6% төмендеді.

Капитал (активтер) рентабельдiгi, немесе экономикалық рентабельдiк, формула бойынша анықталады:

 

,                                                          (10)

 

мұнда PQ – өнім сатудан түскен пайда; А – активтер (баланс валютасы).

Біздің жағдайда сатылған өнімнің рентабельдігі

2009 ж. ;

2010 ж. ; 2011 ж. құрды.

 

Трансформация коэффициенті

2009 ж.:

2010 ж.: ; 2011 ж.:

Сонымен, активтер рентабельдігі

2009 ж.: ;

2010 ж. ; 2011 ж.:

немесе

2009 ж.: RA= RQ*KT = 0,13*0,755=1%;

2010 ж.: RA = 0,115*1,185=13,7%;  2011 ж.: RA = 0,05*0,289 = 1,5%.

 

«ЕР-ССК» ЖШС-нің өтімділігін талдау келесідей жүргізіледі:

 

1. Ағымдағы өтiмдiлiк коэффициентi (өтеу коэффициентi).

 

Каө=                                         (11)

2009 ж.: Каө = 1,39;

2010 ж.: Каө = ; 2011 ж. Каө = = 1,43.

 

2. Лездік өтімділік коэффициенті.

 

Кл.ө. =                                   (12)

 

2009 ж. Кл.ө. = =0,5;

2010 ж. Кл.ө. = =0,6;

2011 ж. Кл.ө. = 0,55.

 

3. Абсолютті өтімділік коэффициенті

 

                                                (13)

 

2009 ж. Кл.а. = = 0,02;

2010 ж. Кл.а. = =0,11; 2011 ж. Кл.а. = .

 

Кәсiпорында шұғыл мiндеттемелердiң өтеуге ақшалай қаражат жетпеді. 2010 жыл бойы абсолютті өтiмдiлiк көрсеткiші 5,5 есе үлкейдi, бiрақ әйтсе де ықтимал (дағдарысты) деңгей шектерiнен тыс болды, 2011 жылы абсолюттiк өтiмдiлiктiң төмендеуi 0,03-ке дейiн байқалады.

4. Қысқа  мерзiмдi дебиторлық және несиелiк  берешектiң ара қатынасы.

 

2009 ж. Кд.к = = 0,63;

2010 ж. Кд.к = = 1,03;

2011 ж. Кд.к. = = 1,06.

 

«ЕР-ССК» ЖШС-нің өтімділігін бағалайық (6 кесте).

 

 

6 кесте

«ЕР-ССК» ЖШС өтімділігінің негізгі көрсеткіштері

 

№	Көрсеткіштер	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2011 ж. ауытқу
					2009 ж.	2010 ж.
1	Абсолютті өтімділік коэффициенті	0,02	0,11	0,03	0,01	-0,08
2	Ағымдағы өтімділік коэффициенті	1,39	1,52	1,43	0,04	-0,09
3	Шапшаң өтімділік коэффициенті	0,5	0,6	0,55	0,05	-0,05
4	Қысқа мерзiмдi дебиторлық және несиелiк берешектiң ара қатынасы	0,63	1,03	1,06	0,43	0,03
Е с к е р т у – келесі көз негізінде жасалған [18]

 

Кестеден кәсіпорын өтімділігінде маңызды өзгерістер болған деген қорытынды жасауға болады.

2011 жылы 2009 жылғы қарағанда өтімділік көрсеткіштерінің өсу жалпы беталысы байқалады. Алайда, 2011 жылы абсолютті өтімділік коэффициенті ұсынған мағынасынан төмен болып отыр.

Ағымдағы өтiмдiлiк коэффициентi нормаға сәйкес келедi және кәсiпорын 1 жыл бойы мiндеттемелерін өтеу үшiн айналым қаражаттар жеткiлiктi көлемі бар екенін куәландырады.

Кәсiпорынның қаржы жағдайының ең маңызды сипаттамаларының бiрi қаржы орнықтылығы болды.

Кәсіпорынның қаржы тұрақтылық түрін анықтау үшiн баланс мәлiметтерi бойынша актив және пассив позициясы агрегация деңгейi талдау мақсаттарына келетін агрегатталған баланс құрайды (7 кесте).

 

 

7 кесте

«ЕР-ССК» ЖШС-нің агрегатталған балансы

 

Актив	2009	2010	2011
Айналымнан тыс активтер (НА)	412596	435557	474477
Қорлар (Қ)	137888	230481	221649
Қаражаттар, есептер және басқа активтер (К)	76497	148410	145620
Баланс	626981	814448	841746
Пассив	2001г.	2002г.	2003г.
Меншікті капитал (МК)	455072	562092	582605
Ұзақ мерзімді міндеттемелер (КҰ)	17938	3292	5867
Қысқа мерзімді міндеттемелер (КҚ) Соның ішінде: Қысқа мерзімді несиелер мен қызметтер	153971	249064	253274
БАЛАНС	626981	814448	841746
Е с к е р т у – келесі көз негізінде жасалған [19]

 

8 кестеде агрегатталған теңгерiмнiң мәлiметтерi бойынша кәсiпорынның қаржы тұрақтылығын талдаудың үлгісі келтiрiлген. 3 жыл бойы қорларды өтеу үшiн меншiктi айналым қаражаттарды жетiспеушiлiктiң көбею жалпы үрдiсі байқалады, өйткенi кәсiпорын қорларын өсуі байқалады. 2002 ж. кәсiпорынның айналымнан тыс активтерi көбееді, бiрақ бұған қарамастан меншiктi айналым қаражаттарды көбеюі байқалады, өйткенi меншiктi капитал айналымнан тыс активтерке қарағанда (5%) көбінше көбееді (23%).

 

 

8 кесте

«ЕР-ССК» ЖШС-нің қаржы орнықтылығын талдау

 

№ п/п	Көрсеткіш	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.
1	2	3	4	5
1	Меншікті капитал	454844	561491	582084
2	Айналымнан тыс активтер	412596	435557	474477
3	Меншікті айналым қаражаттар (1 ж.-2 ж.)	42248	125934	107607
4	Ұзақ мерзiмдi мiндеттемелер	17938	3292	5867
8 кестенің жалғасы
1	2	3	4	5
5	Меншiктi және ұзақ мерзiмдi қорларды өтеу көздерінің бар болуы (3ж.+ 4ж.)	60186	129226	113474
6	Қысқа мерзiмдi кредиттер	101086	159449	184874
7	Қорларды өтеу негізгі көздерінің жалпы өлшемі (5ж.+6ж.)	161272	288675	298348
8	Қорлар	137888	230481	221649
9	Меншікті айналым қаражаттарының артығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (3ж.-8ж.)	-95640	-104547	-114042
10	Меншікті қаражаттар мен ұзақ мерімді несиелердің артығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (5ж.-8ж.)	-77702	-101255	-108175
11	Қорларды өтеу негізгі көздерінің артығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (7ж.-8ж.)	23384	58194	76699
12	Қаржы орнықтылығының түрі	Тұрақсыз	Тұрақсыз	Тұрақсыз
13	Қаржы жағдайдың орнықтылығының артығы, күн, V – өнім сатудан таза табыс	17,8	21,7	113,6
14	Қорлардың 1 теңгесіне қаражаттың артығы (+) немесе жетіспеушілігі (-) (11ж.:8ж.)	0,17	0,06	0,32
Е с к е р т у – келесі көз негізінде жасалған [19]

 

2011 жылы  кәсіпорынның меншікті капиталдың 3%-ға өседі, ал айналымнан тыс активтер 9% өседі, нәтижесінде 2010 жылмен салыстырғанда меншікті айналым қаражаттар азайды. 2010 ж. кәсіпорынның меншікті айналым қаражаттардың өссе де, бұл қорларды өтеуге қажетті осы қаражаттар мөлшеріне әкелмейді, өйткені қорлардың меншікті айналым қаражаттардан көбірек өсуі байқалады. 2011 жылы қорлардың 4%ға төмендетуі байқалады, бірақ оған қарамастан меншікті айналым қаражаттарының жетіспеушілігі өседі, бұл олардың 2010 жылы 17%ға өсуден.

Қарастырылатын кезең бойы қорлады өтеу үшін меншiктi қаражаттар және ұзақ мерзiмдi мiндеттемелердiң жетiспеушiлiктiң көбеюi байқалады. Ең алдымен, бұл ұзақ мерзімді міндеттемелердің 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда 6 есе азаюынан болып отыр, 2011 жылы олар көбейіп 2009 жылмен салыстырғанда 78%ға азайса да, бұл бар қорларды өтеу үшін жеткіліксіз. 2009 жылмен салыстырғанда, 2011 жылы ұзақ мерзімді міндеттемелер 67%ға азайды.

Осы жылдары қорларды өтеу негiзгi көздері артығының қысқа мерзiмдi кредиттердiң есебiнен өсуi болып отыр. Өткiзiлген талдау арқылы кәсiпорынның қаржы жағдайын тұрақсыз деп сипаттауға болады, кәсiпорынның төлеу қабiлеттiлiгi бұзылған, бiрақ оны қалпына келтiру мүмкiндiгі бар.

 

 

2.3 «ЕР-ССК» ЖШС инвестициялық тартымдылығына әсер ететін көрсеткіштерді талдау

 

 

Әлемдiк және отандық тәжiрибеде көз қаржыландыру құрылымы жағынан кәсiпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау үшiн көрсеткiштер жиынтығын пайдаланады.

1. Автономия (тәуелсiздiк) коэффициентi, немесе меншiктi капитал шоғырландыру коэффициенті,

 

Кавт =                                               (14)     

 

2009 ж. Кавт = 0,73;

2010 ж. Кавт = 0,69;

2011 ж. Кавт = 0,69

 

Сонымен, 2010 ж. Кавт коэффициенті төмендеді, бірақ болғанымен Кавт минималды мөлшерінен аспайды. 2011 ж. Кавт 2010 ж. деңгейінде қалды. Бұл кәсіпорынның барлық міндеттемелерін меншікті қаражаттар есебінен өтеу мүмкін екенін білдіреді.

2. Қаржылық тәуелдік коэффициенті.

 

Кқ.т. =                                           (15) 

 

2009 ж. Кқ.т. = 1,38;

2010 ж. Кқ.т. = ;

2011 ж. Кқ.т. =

 

Сөйтіп, 2010 жылы кәсіпорынның қаржы тәуелсіздігі төмендеді: меншікті жалпы капиталдың 1 теңгесіне 7 тиыннан көп қарыз қаражаты келіп отыр. 2011 жылы қаржы тәуелдігі көрсеткіші 2010 жылға қарағанда өзгермей қалды. Мұндай өзгертулер кәсіпорынды қаржыландыруда қарыз қаражаттар үлесінің үлкеюін куәландырады.