Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдары

 

 

10 кесте

«ЕР-ССК» ЖШС іскерлік белсеңділігі негізгі көрсеткіштерінің серпіні

 

№	Көрсеткіш	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.	2011 ж. ауытқу
					2009 ж.	2010 ж.
1.	Айналым қаражаттарының айналымы кезеңi	163	142	545	3,34	3,84
2.	Қорлар айналымы кезеңi	126	109	387	3,07	3,55
3.	Дебиторлық берешектi өтеу кезеңі	17	19	90	5,29	4,74
4.	Несиелiк берешектi өтеу кезеңі	112	88	354	3,16	4,02
Е с к е р т у – келесі көз негізінде жасалған [19]

 

Қорыта келгенде, кәсiпорын қорларының айналымының, айналым қаражаттарының және несиелiк берешегінің ең жоғары жылдамдығын 2010 жылында байқатты.

2011 жылы активтер мен пассивтер осы түрлерінің айналым жылдамдығының азаюі байқалады. Осыдан 2010 жылы кәсіпорынның қаржы жағдайы 2009 және 2011 жылдарымен салыстырғанда қолайлылау болып есептеледі.

Кәсіпорынның ең қолайлы және тұрақты қаржы жағдайы 2010 жылы байқалды. Сондықтан, қаржы жағдайын талдау жасағаннан кейін 2010 жылы «ЕР-ССК» ЖШС инвесторлар үшін ең тартымды болғаны туралы қорытынды етуге болады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдары

 

 

3.1 Кәсiпорынның инвестициялық  тартымдылығын жоғарылату факторлары

 

 

Инвестициялық тартымдылықты жоғарылату бойынша ықтимал шараларын анықтау үшін, Т.Б. Бердникованың пікірінше, кәсіпорында сәйкес диагностика және сараптау жүргізу қажет [20]. Диагностика барысында кәсiпорын қызметiнiң түрлі бағыттары (аспектiлер) қаралады: өткiзу, өндiрiс, қаржы, басқару. Ең үлкен тәуекелдермен байланатын және әлсiз жақтарды ең көп санына ие болған кәсiпорынның қызмет саласы белгіленеді, белгіленген бағыттар бойынша жағдайды жақсартуы үшiн шаралар ұйымдастырылады.

Сараптама қорытындылары бойынша заңнаманың қазiргi нормаларына көрcетiлген бағыттарындағы сәйкессiздiктері анықталады. Бұл сәйкессiздiктердi жою аса маңызды адым болып табылады, өйткенi инвестор кәсiпорынды талдауда заң аудитiне үлкен мағына береді. Осылай, несие берушi үшiн кәсiпорынмен келiссөздердi жүргізу үрдісінің маңызды кезеңi болып кепiл ретiнде берiлетiн мүлiкке меншiк құқықтарын растау табылады. Кәсiпорын акциялары пакеттерiн сатып алатын тiкелей инвесторлар үшін акционерлер құқықтары және корпоративтiк басқарудың олардың салынған қаражаттарды жұмсау бағыттарын бақылау қабiлеттiлiгiне үшiн тiкелей ықпал ететiн тағы басқа аспектiлер маңызды момент болып табылады.

Инвестор кәсiпорынға инвестициялау туралы шешiм қабылдауда түрлі талаптар шығарады. Сонымен бірге, тәжiрибе кәсiпорындар инвестордың аталған талаптарына жиi сәйкес келмегенiн көрсетедi.

В.Я. Горфинкель және В.А. Швандар инвестициялық тартымдылықты жоспарлау өткiзуін - өз инвестициялық тартымдылығын жоғарылату (инвесторлар талаптарына үлкенiрек сәйкестiк болу) үшiн бірқатар шара ұсынады [21].

Кәсiпорынға инвестициялық тартымдылықты жоғарылату үшiн қажеттi болған шараларды анықтау үшiн қазіргі жағдайды талдауды өткiзуi орынды. Бұл талдау мүмкiндiк бередi:

- компания қызметiнің күштi жақтарын анықтау;

- компанияның ағымдағы жай-күйіндегі  тәуекелдер және әлсiз жақтарды  анықтау, соның iшiнде инвестор көзқарасынан;

- бәсекеге қабiлеттiлiктiң дамуы, қызмет тиiмдiлiгiн жоғарылату  және инвестициялық тартымдылықты  жоғарылату үшiн ұсынымдар жасау.

Е.Маленко және В.Хазанова кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жоспарлауы бойынша ең күрделi шаралардың бiрi болып қайта құруын (қайта құрылымдау) жүргізуін санайды [22]. Ол қайта құрылымдау жүргiзiле алатын бiрнеше бағыттарын бөледi:

1. Акционерлiк капиталды қайта құру. Бұл бағыт капитал құрылымын оңтайландыру бойынша шаралардан тұрады. Осындай әрекеттердi нәтижесі болып компания немесе компаниялар тобының басқарылымдығын жоғарылатуы табылады.

2. Ұйымдық құрылымның және басқару әдiстер өзгеруi. Осы қайта құру бағыты тиiмдi жұмыс iстейтiн кәсiпорын негiзгi функциялар қамтамасыз ететiн басқару процесстерін және жаңа басқару процестерге сәйкес келетін кәсiпорынның ұйымдық құрылымдар жетiлдiруiне бағытталған.

3. Активтердi қайта құру. Активтердi қайта құрылымдау ауқымында мүлiктiк кешендi қайта құрылымдауды, ұзақ мерзiмдi қаржы салымдарды қайта құрылымдауды және айналым активтерiнiң қайта құрылымдауын ерекшелеуге болады.

4. Өндiрiстi қайта құру. Қайта құрылымдаудың осы бағыты кәсiпорындардың өндiрiстiк жүйелерiн жетiлдiруiне бағытталған.

Кәсiпорынның кешендi қайта құрылымдауы жоғары аталған бағыттың бiрнешесiне жататын шаралар комбинациясынан тұрады. Инвестициялық тартымдылықты жоғарылату барысында iрi зергерлiк кәсiпорындардың бiрi басқару жүйесiнiң кешендi қайта құруын өткiздi. Қайта құру нәтижесiнде шығындарды бақылаудың жүйесi, бюджет жасау, жоспар орындау бақылауының тиiмдiлiгi жоғарылатылды. Жүргiзiлген шараларын салдармен қызметтiң рентабельдiгi өсуі болды және инвесторы үшiн кәсiпорынынды инвестицияларды тиiмдi меңгеруге қабiлеттi қарауға шын негiздемелер пайда болды.

А.А. Ройзман инвестициялық тартымдылықты жоғарылату құралдары ішінде кәсiпорынның стратегиясын құрастыру және анықтауын бөледi [23]. Стратегия - бұл әдетте 3-5 жылға жасалатын даму бас жоспары. Стратегия жалпы кәсiпорынның және қызметінің функционалдық бағыттары мен жүйелер де (өндiрiс, өткiзу, маркетинг), негiзгі мақсаттарын бейнелейді.

Стратегия әлеуеттi инвестор үшiн кәсiпорынымен өз ұзақ мерзiмдi перспективаларын көруін және кәсiпорынның жұмыс iстеу жағдайларына кәсiпорынның менеджментiнiң барабарлығының көрсетедi. Тәжiрибеде жақсы қаржылық көрсеткiштерiне қарамастан инвестор кәсiпорынның жергiлiктi жобаларын қарастырмайды, себебі жобалар кәсiпорынның дамуын жалпы тұжырымдамамен байланысты емес. Дегенмен стратегия жергiлiктi жобалардың сатуын ескерсе және жалпы кәсiпорын үшiн оларды сатуды орынды деп санаса да, кәсiпорынды қаржыландыру туралы шешiм оң қабылданды. Айқын стратегияның бар болуы кәсiпорынның ұзақ мерзiмдi дамуында мүдделi, атап айтқанда, бизнеске қатысатын инвесторлар үшiн үлкен маңызы бар болғаны анық. Кәсiпорын ұзақ мерзiмдi даму стратегиясына ие болып бизнес-жоспарды әзiрлеуге көшедi. Бизнес-жоспарда есептелетiн ақша ағындар жоспары кәсiпорынның несие берушiлердің тобынан шыққан инвесторға қарыз қаражаттарын қайтарып пайыз төлеу қабiлеттiлiгiн бағалауға мүмкiндiк бередi. Бизнес-жоспар инвесторлар үшiн кәсiпорын құнын бағалаудың өткiзуi үшiн негiздеме болып табылады.

Инвесторлары үшiн кәсiпорынның несие тарихы үлкен маңызы бар, себебі ол кәсiпорынның сыртқы инвестицияларды игеру және несие берушiлер және инвесторлар алдында мiндеттемелерiн орындауы бойынша тәжiрибесi туралы айтуға мүмкiндiк береді. Осыған байланысты инвестициялық тартымдылықты жоғарылату үшiн Е.В.Кистерева мұндай тарихты құру бойынша шаралар өткiзудi ұсынады [24]. Мысалы, кәсiпорын қысқа өтеу мерзiмi бар біркелкі шағын сомаға облигация заемын шығару және өтеу өткiзе алады. Инвесторлардың көздерiндегi кәсiпорын қарызды өтеуден кейiн өз мiндеттемелерiн уақытында орындауға қабiлеттi несие берушi ретiнде басқа деңгей сапалы өтедi. Тiкелей инвестициялар да, облигация заемдарының келесi шығаруларын пiшiнде қарыз қаражаттары да талап ендiгәрi кәсiпорын пайдалыраққа баурай алады.

Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату бойынша фактор тағы бiр меншiктi капиталмен басқару болып табылады. Меншiктi капиталды басқару - бұл жай мөлшерi, серпiндi және тағы басқаларды сипаттайтын көрсеткiштердi талдау емес, бұл одан басқа, барлық компаниялардың iшкi құрайтын талдау және оңтайландыру. Меншiктi капиталдың мөлшер ықпал ететiн сапалы факторларды оңтайландыру алған нәтижелердi ұзаққа бекiтiп және компанияның инвестициялық тартымдылығын жоғарылатуға мүмкiндiк бередi. С.П. Конторович жинақы құрастыруды модельдiң пайдалану бағаланатын тәуекелдердiң сапалы факторларын анықтаудың процедурасын жеке алғанда жасауға ұсынады: басқаруда маңызды пiшiн; басқарудың сапасы [25].

Меншiктi капиталдың құнының мөлшер ықпал ететiн сапалы факторлармен басқару кәсiпорынның қызметiнiң тиiмдiлiгiн және оның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату маңызды құралы бола алады, дәл осы кездеге кәсiпорын қосымша капиталды тарт0ысы келмесе де.

А.Н. Задорожный компания меншiк иесiнiң пайдасына барынша жоғары құн бойынша оның сатуға кереккенде жағдайлар туралы бөлек ескертуге болатынын белгiлейдi [26]. Осы аужай қалай жұмыс саласын, жаңа салулар үшiн жеткiлiктi қаражаттарды бизнестiң сатуының жанында алынып меншiк иелерiн талпыныста ауыстырғанын пайда болады. Осы мақсатпендердi жету бағытталған шара сату алдындағы әзiрлеулер деп аталады және әлеуеттi сатып алушылар үшiн инвестициялық тартымдылықты жоғарылату және компанияның құнының бiр уақыттағы көбеюi деуедi.

Сату алдындағы әзiрлеу түр келесi шараларды өткiзудi көздейдi [27]:

• Кәсiпорын әрекет жасаған саланың, сонымен бiрге ол үшiн тұтынушылармен және жеткiзушi болатын салаларды талдау.
• Бизнес құнын бағалауна, құны ықпал ететiн негiзгi факторларды анықтау. Компанияның инвесторлардың мақсаттық топтары үшiн тартымды маңызды сипаттамаларын анықтау.
• Компанияның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату бағытталған шараларды өткiзу.
• Инвесторларға компанияны ұсыну үшiн ақпараттық меморандумның әзiрлеу, пресс-релиздерді ақпараттық қызметтерде орналастыру, бiрiгулер (сiңiрулер) нарығында әрекет ететін инвестициялық институттармен және инвесторлармен тiкелей өзара iс-әрекет ету.

Компанияның әлеуеттi сатып алушылары - инвесторлармен келiссөздерiн өткiзу және мәмiлені жүзеге асыру.

Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығы шығарылған акцияларының тартымдылығынан байқала алады. Сондықтан олардың тартымдылығын жоғарылату бойынша шара әзірлеу мұндай кәсiпорын үшiн маңызды адым болып табылады.

И.М. Язвинаның пікірінше инвестициялық тартымдылықтың маңызды факторлары болып табылатындар [28]:

• инвестордың тиiстi талаптарына сәйкес бизнес-жоспар. 

Бухгалтерлiк есептiң мөлдiрлiгi. 

Инвестициялық қаражаттар шет инвесторлардан тартылса, үлкен мағына бухгалтерлiк есеп халықаралық стандарт сәйкес олардың форматына ыңғайлы қаржылық есептiлiктiң беруі. Қазақстандық бухгалтерлiк есеп жүйесi бойынша есеп беру шет қолданушы үшiн өте шытырман және түсiнiксiз көрінеді.

Инвестицияға тек қана инвесторға нәтиже көрiнгенде және инвестицияларды қайтарудың мерзiмдерi бағалай алғанда үмiт артуға болады. Мұндай бағалау беру үшiн өндiрiсте тәртiпке жетіп инвестор үшiн "ресурс - қызмет - тұтынушы - төлеу - ресурс" тiркесінiң үрдістерін мөлдiр жасау керек.

О.А. Бобков iстей ал өндiрiстегi тәртiптi төркiндейтiн сияқты қызметтердiң жеткiзушiлерiне инвестор жеңiлдеу сол не тарту, бизнес-процесс өсудiң әлеуетiн кәсiпорынмен қамтамасыз ету үшiн қорыта келгенде ұйымдастыруға бекiтедi. Тек қана содан кейiн бұл инвесторлармен келiссөзге кiруге болады [8].

Аутсорсинг (ағылш. outsourcing) – сыртқы мамандандырылған мұндай мәселелердiң шешiм кәсiби шұғылданатын компанияларға мәселелердiң (профил емес функциялар және бiрлескен рөлдер) бiр бөлiгiнiң беру және негiзгi есептер және функциялардағы шоғырлауы арқылы кәсiпорынның қызметiнiң оңтайландыруын тәсiлі.

Кәсiпорында аутсорсингтiң тәсiмiн қолданыла тапсырысшы болады. Бiрiншi жоспарларға шығады: тапсырысшының барлық талаптарына сәйкестiк түсiнетiн аутсорсинг қызмет сапасы, және құпия ақпаратты (соның iшiнде қаржы) мердiгермен таратпау. Тәсiмнiң қолдануы түпкi мақсаты - негiзгi бизнес-процестердi әбден жетiлдiрудегi күш шоғырландыру мүмкiндiгi, өйткенi өндiрiстiң бiр бөлiгi тап солды кәсiпорынның бәсекелестiк артықшылықтары және инвестициялық тартымдылықты да қамтамасыз етедi.

Р. Инсапов кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметтiң үрдiстерiн автоматтандыруын ұсынады. Осы автоматтандырудың мақсаттары қысқа мерзiмдерде компанияның жұмысын мөлдiрлiк және тұрақтылықпен қамтамасыз еткендей етiп ақшалай қаражаттардың кәсiпорынның қаржы нәтиженiң қалыптастыруы және қозғалысының үстiнен бақылаудың тетiктерi құруға тұрады [29].

Кәсiпорынның басқарылу және инвестициялық тартымдылығын жоғарылату компания иелену құқық жақында түскен меншiк иесi немесе бар бизнестiң ерекшелеген немесе қатар қолданған түрлі бағыттары үшiн айрықша өзектi.

Жоба кезеңдерi:

• Келiсу және төлемдердiң өткiзуiнiң регламент белгiленген үрдiстерi, төлеу күнтiзбесiн қалыптастыруды енгiзу.
• Келiсiм шарттарымен регламент белгiленген басқару процесiн енгiзу.
• Компанияның маңызды техникалық-экономикалықтар параметрлер бойынша жүйелi есеп берудi пiшiнде қызметiнiң бақылауының жүйесiнiң енгiзуi.
• Компания және кадрлар резервiнiң жетекшiлерiн басқару әлеуеттiң диагностикасы, компанияның корпоративтiк мәдениетiнiң бағалауы (тапсырысшы өз тiлегiмен қосымша ретiнде орындайды).
• Сыртқы бақылаушы органдарға қажеттi құжат айналымдарының жүйесiнiң реттеуi.
• Инвестициялармен регламент белгiленген басқару процессін енгiзу.
• Негiзгi өнiмнiң өзiндiк құнына ең елеулi салым енгізген кәсiпорынның бизнес-процесстерін регламенттеу.
• Қызметкерлер құрамның ынталандыру жүйесін әзiрлеу және енгiзуi.
• Басқару есебiнiң және бюджет жасау жүйесiн әзiрлеу және енгiзуге даярлау.
• Басқару процестердi автоматтандыруға функционалдық талаптарын әзiрлеу.