Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдары

Жобаның нәтижесi қолданылып жүрген басқару процестер, компанияның қаржы нәтижесiн қалыптастыру және ақшалай қаражаттар ағымын бақылау, акционерлер және менеджерлер үшiн компанияның қызметiнiң мөлдiрлiгi болып табылады.

Кәсiпорын өз инвестициялық тартымдылығын (инвестордың талаптарына сәйкестендіруін)  жоғарылату үшiн бір қатар шараларды өткiзе алады. Осыған байланысты негiзгi шаралар іске асырылу мүмкін:

• ұзақ мерзiмдi даму стратегиясын әзiрлеу
• бизнес-жоспарлау
• заң сараптамасы және заң орнатушы құжаттарды заңнамаға сәйкес келтiру
• несие тарихын құру
• қайта құру (қайта құрылымдау) бойынша шараларды өткiзу.

Инвестициялық тартымдылықты жоғарылату үшiн нақты кәсiпорынға қажеттi шаралар анықтау үшiн, қазіргі жағдайды талдаудың өткiзуi (кәсiпорынның жағдайын диагностика) орынды. Бұл талдау келесіге мүмкiндiк бередi:

• компанияның қызметi күштi жақты анықтау
• ағымдағы компанияның жай-күйдегі тәуекелдер және әлсiз жақтарды анықтау, соның iшiнде инвестор көзқарасынан;
• бәсекеге қабiлеттiлiктiң дамуы, қызметтiң тиiмдiлiгiн жоғарылату және инвестициялық тартымдылықты жоғарылату үшiн ұсынымды жасау.

Диагностика процесiнде кәсiпорынның қызметiнiң түрлі бағыттарын қаралады: өткiзу, өндiрiс, қаржы, басқару. Ең үлкен тәуекелдермен байланысатын және әлсiз жақтарды ең көп санына ие болған кәсiпорын жұмыс саласын ерекшеленедi, шығарылған бағыттар бойынша жағдайдың жақсартуы үшiн шара қалыптасады.

Инвестициялау нысаны болған кәсiпорынының заң сараптамасының өткiзуi бөлек айтып ескертуге болады. Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын бағалауында сараптаудың бағыттары:

• жер учаскелерiне және тағы басқа мүлікке меншiк құқығы
• кәсiпорынның құрылтай құжаттарында сипаттаған акционерлердiң құқықтары және басқару органдарының өкiлеттiктері;
• заңдық тазалық және компанияның құнды қағаздарға құқықтарды есептеу түзулылығы.

Сараптау қорытындылары бойынша көрcетiлген бағыттарындағы заңнаманың қазiргi нормаларына сәйкессiздiктері анықталады. Бұл сәйкессiздiктердiң жою адымы аса маңызды болып табылады, өйткенi әр инвестор кәсiпорынды талдауда заңдық аудитке үлкен мағына аударады.

Кәсiпорынның жағдайынның диагностикасын жүргізу даму стратегиясың әзiрлеу үшiн негiзі болып табылады. Негiзгi мақсаттық сандық және сапалық көрсеткiштерi анықталады. Cтратегия кәсiпорынға бiрыңғай концепция шеңберiнде уақыттын қысқа кезеңдеріне жоспарлауды жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi.

Кәсiпорын инвестициялық тартымдылықты жоғарылату үшiн шараларды бағдарлама, капитал өз дара ерекшелiктерi және пайда болатын нарық конъюнктурасынан сүйене құрастыра алады. Мұндай бағдарламаның сатуы қаржы қорларын тартуды үдетiп және олардыңның құны азайтуға мүмкiндiк бередi. Тiптi айтып ескерту керек, шара сипаттаған жоғары елеулi заттық шығындар талап етпейтiн, бiрақ олардыңның сатуын нәтижемен, компанияға инвесторларын мүдденiң меншiктi өсуiнен тысқары, оныңның жұмысын тиiмдiлiктiң жоғарылатуы сонымен бiрге болып табылады.

Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жақсарту үшiн қажетті шаралар:

- мүмкіндігінше бюджеттiк қаржы бөлу есебiнен дотацияланатын даму және тауарлар мен қызметтердiң өндiрiсiнiң мемлекеттiк бағдарламаларында барынша қатысу;

- кәсiпорынның мүмкiндiктерiне сәйкес  болатын жаңа қызметтер көрсетуге  сұранысты талдау;

- кәсiпорынның барлық қызметтерiне  тиiмдi жарнаманы қамтамасыз ету;

- белсендi коммерциялық қызмет  жүргізу (мысалы, басқа фирмалардың  тауарларын өткiзу, бос тұрған  үй-жайлар мен аумақтарды жалға  беру);

- қаржы тәуелсiздiгi деңгейiнiң үлкеюi;

Кәсiпорын төменгi iскерлiк белсендiлiгі тек өнiм өндiрiсіне жұмсалған шығындардың төмендетумен, немесе бағалардың өсуiмен орнын толтыра алады. Өз қаржы жағдайын жақсарту үшiн «ЕР-ССК» ЖШС келешекке және ең жақын кезеңдерде кәсiпорынның қаржы стратегиясының әзiрлеуiне ерекше көңiл бөлу. Сонымен бiрге қаржы жағдайын жақсарту үшiн «ЕР-ССК» ЖШС келесіні жасау керек:

• дебиторлық және несиелiк берешектiң ара қатынасына қадағалау. Дебиторлық берешектiң айтарлықтай асып кетуi кәсiпорынның қаржы тұрақтылығының қатерiн құрады және қосымша көз қаржыландыруын тартуын қажеттi  етеді;
• монополиялық тапсырысшыны бар болуда маңызды болып табылған төлемеу тәуекелiн кiшiрейтуi үшiн тапсырысшыларды санның үлкеюiне мүмкіндігінше бағдарлау;
• мерзiмi өткен берешектер бойынша есептердiң жағдайын тексеру. Инфляцияның жағдайында әр төлеудiң кейiнге қалдыруы кәсiпорын тек қана борыштың бiр бөлiгi алатынына апарады.

Анықтау үшiн шара инвестициялық тартымдылықты жоғарылату үшiн нақты кәсiпорын қажеттi болған, бар (кәсiпорынның жағдайын диагностика) жағдайды талдаудың өткiзуi орынды. Бұл талдауды мүмкiндiк бередi:

• компанияның қызметi күштi жақты анықтау
• ағымдағы компанияның жай-күйде тәуекелдер және әлсiз жақтарды анықтау, соның iшiнде инвестор көздiң нүктесiмен
• бәсекеге қабiлеттiлiктiң дамуы, қызметтiң тиiмдiлiгiн жоғарылату және инвестициялық тартымдылықты жоғарылату үшiн ұсынымды жасау.

Диагностиканың процесiнде кәсiпорынның қызметiнiң түрлі бағыттарын қаралады: өткiзу, өндiрiс, қаржы, басқару. Ең үлкен тәуекелдермен байланатын және әлсiз жақтарды сан ең үлкен ие болған кәсiпорын жұмыс саласын ерекшелейдi, шығарылған бағыттар бойынша жағдайдың жақсартуы үшiн шара қалыптасады.

Кәсiпорынның заң сараптамасының өткiзуi бөлек айтып ескертуге болады - инвестициялаудың объектiсi. Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын бағалаудың жанында сараптаудың бағыттарымен болып табылады:

• тағы басқа мүлiк жер учаскелерiне меншiк құқығы
• кәсiпорынды акционерлердiң құқығы және құрылтай құжаты сипаттаған басқару органдарының өкiлеттiгi
• компания бағалы қағаздарға заңдық тазалық және құқықтарды есептiң түзулылығы.

Сараптаудың қорытындыларына арналған заңнаманың қазiргi нормаларына көрcетiлген бағыттарындағы сәйкессiздiгiн анықтайды. Бұл сәйкессiздiктердiң жоюы адым аса маңызды болып табылады, өйткенi үлкен мәннiң заңдық аудитiне кез келген инвестор кәсiпорынның талдауында тұлдайды.

Кәсiпорынның жағдайын диагностиканың өткiзуi даму стратегияның әзiрлеуi үшiн негiз болып табылады. Стратегия - бұл қай даму бас жоспар, 3 - 5 жылдарда жасалатын. Қызметтiң функционалдық бағыттары және (өндiрiс, өткiзу, маркетинг) жүйелер де, кәсiпорын негiзiнен де стратегия түпкi мақсат бейнелеп түсiндiредi. Негiзгi мақсаттық сандық және сапалық көрсеткiштерiмен анықталады. Кәсiпорынға стратегия шеңберiнде бiрыңғай концепцияның уақыты жоспарлау қысқа кезеңдерден аспайтын жүзеге асыруға мүмкiндiк бередi. Iшкi де стратегия әлеуеттi инвестор үшiн өз ұзақ мерзiмдi келешектерiнiң кәсiпорынымен көру және (қалай iшкi, сол сияқты) кәсiпорынның жұмысын жағдайға кәсiпорынның менеджментiнiң барабарлығының көрсетедi.

Даму, кәсiпорын ұзақ мерзiмдi стратегиясы бол бизнес-жоспардың әзiрлеуiне өтедi. Бизнес-жоспарға қызметтiң барлық аспектiлерiн толық және жете қаралады, кәсiпорын үшiн қажеттi инвестициялар және қаржыландырудың тәсiмi, инвестицияларды нәтиже көлем байырқайды. Кәсiпорынның қабiлеттiлiгiнiң ақша ағындарын бизнес-жоспар есептелетiн жоспар қарыз қаражаттарын несие берушiлердi топтан инвесторына қайтарып және пайыз төлеуге бағалауға мүмкiндiк бередi. Бизнес-жоспардың инвесторлары үшiн кәсiпорын құнын бағалаудың өткiзуi үшiн негiздеу болып табылады және тиiсiнше тиiсiнше, кәсiпорын салынған капиталдың құнының бағалауы, және оның дамуы әлеуеттiң дәйектемесiмен.

Ол несие берушiлермен және инвесторларды алдында сыртқы инвестицияларды игеруге және мiндеттемелердiң орындауы бойынша кәсiпорынның тәжiрибесi туралы соттауға мүмкiндiк берден, үлкен мәннiң инвесторлары үрмен-дүрмендер үшiн кәсiпорын несие тарихы болады. Мұндай тарихты құру бойынша шараларды өткiзу мүмкiн осыған байланысты. Мысалы, кәсiпорын қысқа өтеу мерзiмi бар біркелкі шағын сомаға облигация заемын шығару және өтеу өткiзе алады. Инвесторлардың көздерiндегi кәсiпорын қарызды өтеуден кейiн өз мiндеттемелерiн уақытында орындауға қабiлеттi несие берушi ретiнде басқа деңгей сапалы өтедi. Тiкелей инвестициялар да, облигация заемдарының келесi шығаруларын пiшiнде қарыз қаражаттары да жағдай ендiгәрi кәсiпорын пайдалыраққа баурай алады.

Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату бойынша өзi күрделi шаралардың бiрi (қайта құрылымдау ) қайта құрудың өткiзуi болып табылады. Қайта құрудың толық бағдарламасы нарықтың бар жағдайлары және оныңның дамуын iстеп шығарылған стратегия сәйкес компанияның қызметiнiң кешендi келтiруi бойынша шараларды жиынтық қосады. Қайта құрылымдау бiрнеше бағыттар бойынша жүргiзiле алады:

1. Акционерлiк капиталдың қайта құруы.

Осы бағыт капитал құрылымды оңтайландыру арналған шара тұрды - ұсақтау, акционерлiк қоғамды қайта ұйымдастыру пiшiндерi акционерлiк қоғамдар туралы заң сипаттаған акциялар шоғырланым барлық. Осындай әрекеттердi нәтиже компанияның басқарылуы немесе компаниялардың тобының жоғарылатуы болып табылады.

2. Ұйымдық құрылымның өзгеру және басқару әдiстері.

Қайта құру осы бағыт жаңа басқару процелерге сәйкес келуi керек болған кәсiпорынның жұмыс iстейтiн кәсiпорын негiзгi функциялар тиiмдi қамтамасыз ететiн басқару процелер және ұйымдық құрылымдарды жетiлдiруiне бағыттаған.

3. Активтердi қайта құру.

Шеңберiнде активтердiң қайта құрылымдауы мүлiктiк кешендi қайта құрылымдауды, айналым активтерiнiң қайта құрылымдауын ерекшелеуге болады. Қайта құрылымдау осы бағыт артық, профил емес және қажеттi активтердiң сатып алуы, қаржы салымдар, қорларды құрам, дебиторлық берешектiң оңтайландыруы сатумен байланыста оның активтерiнiң құрылымының кез келген өзгеруiн көздейдi.

4. Өндiрiстi қайта құру.

Қайта құрылымдау осы бағыт кәсiпорындардың өндiрiстiк жүйелерiнiң жетiлдiруiне бағыттаған. Мақсат тауарлар, қызметтердiң өндiрiстiң тиiмдiлiгiнiң жоғарылатуы осы жағдайда бола алады ; олардыңның бәсекеге қабiлеттiлiгiн жоғарылату, ассортименттiң кеңейтуi немесе пiшiндеу.

Кәсiпорынның кешендi қайта құрылымдауы бағыттың бiрнешесiне аталған жоғары жататын шараларды комбинация тұрды.

Кәсiпорын инвестициялық тартымдылықты жоғарылату үшiн шараларды бағдарлама, капитал өз дара ерекшелiктерi және пайда болатын нарық конъюнктурасынан сүйене құрастыра алады. Мұндай бағдарламаның сатуы қаржы қорларын тартуды үдетiп және олардыңның құны азайтуға мүмкiндiк бередi. Тiптi айтып ескерту керек, шара сипаттаған жоғары елеулi заттық шығындар талап етпейтiн, бiрақ олардыңның сатуын нәтижемен, компанияға инвесторларын мүдденiң меншiктi өсуiнен тысқары, оның жұмысын тиiмдiлiктiң жоғарылатуы сонымен бiрге болып табылады.

 

 

3.2 «ЕР-ССК» ЖШС инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдарын кешендi бағалау

 

 

«ЕР-ССК» ЖШС құрышты балқытуы үшiн жаңа технологияны әзірлеуін жоспарлап отыр. Ол үшiн құю саласында жаңа қазiргi жетістіктерiн есепке алып кәсiпорынның мамандарын бiлiктi оқытуын қаржыландырып, сонымен бiрге қазiргi техника сатып алып қою керек. Осы инвестициялық жобаның тиімділігін анықтау керек. Осы жобаның жүзеге асыруы үшiн қаражаттарды салу балама нұсқаларын төменде қарап шығамыз.

Инвестициялық жоба көбейген факторлар бойынша бағаланады: инвестициялар нарығындағы жағдай, қаржылық нарықтың жағдайы, геосаясат факторы және тағы басқалары. Дегенмен iс жүзiнде инвестициялық тартымдылықты анықтау әмбебап әдiстерi бар.

Инвестициялық жоба 5000 мың тг. сомасында үш жылдан кейін 6655 мың тг. Қайтаруға мүмкіндік береді. Пайдалылықтың iшкi нормасын 0,10 құрайды, және жылғы өсу сонымен бiрге 0,10 құрайды (11 кесте).

 

 

11 кесте

Пайдалылықтың жылғы өсуiн есептеу

 

Кезең	Кезең басындағы инвестициялар, мың тг.	Кезеңдегі өсiмше, мың тг.	Кезеңдегі кезең басына инвестициясына бөлiнген өсiмше
2012	5000	500	500 /5000 = 0,10
2013	5500	550	550/5500 = 0,10
2014	6050	605	605/6050 = 0,10
2015	6655
Е с к е р т у – келесі көз негізінде жасалған [19]

 

Инвестициялық жоба дисконттаудың мөлшерлемесiнiң жанында 0,10 886 мың тг. таза ағымдағы құнын ие болған негiзгi мысалдағы пайдалылықтың iшкi нормасының есептеуiн процестi мысал келтiремiз. Ақша ағындарын таза ағымдағы құн нөлге тең дисконттаудың мөлшерлемесiн табуға керек. Бiрiншi мағына (ерiктi жорамал) 0,10 тең болғанын болжайық. Таза ағымдағы құны 0,10 мөлшерлеменiң пайдалануында оң болып 886 мың теңге құрайтынын табамыз (12 кесте).