Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдары

 

 

 

 

 

 

3 кесте

Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығының факторларын балдық бағалау

 

Инвестициялық тартымдылық факторы	Фактордың абсолюттік мәні	Балдық бағалау
Қарыз және меншiктi қаражаттардың ара қатынас коэффициентi	0,2ден 0,5 дейін 0,2 төмен 0,5 жоғары	3 2 1
Ағымдағы өтiмдiлiк коэффициентi	1,7 жоғары 1.2ден 1,7ге дейін 1,2ден төмен	3 2 1
Активтер айналымдылығы коэффициенті	0,6дан жоғары 0,4тен 0,6ға дейін 0,4 тен төмен	3 2 1
Таза табыс бойынша меншiктi капитал рентабельдiгi	8ден жоғары 3тен 8ге дейін 3тен төмен	3 2 1
Таза табыс бойынша сату рентабельдiгі	16дан жоғары 8ден 16ға дейін 8ден төмен	3 2 1
Кәсiпорын орналасқан аймақтың инвестициялық ахуалы	қолайлы қолайсыз аса қолайсыз	3 2 1
Кәсiпорын жататын саланың инвестициялық тартымдылығы	жоғары (мұнай табатын, мұнай өңдейтiн және басқалары) орта (қара, түстi металлургия, химиялық және басқалары) төмен (жеңiл, орман және басқалары)	3   2   1
Өнiмнің негiзгi түрінің өміршеңдік кезеңiнің сатысы	өсу жетiлу ескіру	3 2 1
Тауар нарығында бәсекелестiк деңгейi	төмен орта жоғары	3 2 1
Табиғи ортаға экологиялық жүктеме	шамалы жоғары қирататын	3 2 1
Қаржы мөлдiрлiгi және ақпаратты ашу	БАҚ және интернетке есеп берудi ашу ақпарат жартылай және тұрақсыз ашылады ақпаратты ашудағы қиындықтар	3   2
Кәсiпорынды басқару бойынша ұсақ акционерлердің құқықтарын сақтау	Акционерлер жиналысында дауыс беру үшiн мәлiмдемелер мен құжаттарды пошта арқылы тарату Акционерлер жиналысы туралы мәлiмдемелердi пошта арқылы тарату, бiрақ қоғамның жарғысы сырттай дауыс берудi болдырмайды	3     2     1
Е с к е р т у – келесі көз негізінде жасалған [16]

Одан кейiн келесi формула бойынша кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығынның интегралдық коэффициенті (ИТК) есептеледi:

 

                                                       (9)

 

Мұнда i = 1, 2, 3 ... n – факторлардың саны (n = 19);

      Хi - i-лік фактордың баллдық бағасы;

      Хmax – балдардың максималды мүмкін жиынтық саны.  

Инвестициялық тартымдылықтың критерийіне сәйкес McQuisney консалтинг компаниясы ұсынған кәсiпорындардың келесi жiктеуi ықтимал [16, 85 б] (1 суретке сәйкес).

Тiгiнен: бәсекелестеріне қарағанда инвесторлардың компанияның пайдасының қысқа мерзiмдi өсу болжалдары (үстінде - жоғары болжалдар, астында - төменгi), көлденең: бәсекелестеріне қарағанда инвесторлардың компанияның пайдасының ұзақ мерзiмдi өсу болжалдары (оң жақта - жоғары болжалдар, сол жағында - төменгi).

 

Спринтерлер	Әлем чемпиондары
Сәйкес кейібінде тұрмаған жүгірушілер	Марафоншылар

 

1 сурет. Кәсiпорындарды инвестициялық тартымдылықтың критерийі

бойынша жiктеу

 

Осы жiктеуге сәйкес, «спринтерлер» қатарына инвесторлар қысқа мерзiмдi жоспарындағы пайда өсуiнің жоғары қарқынды күтетiн компаниялар кіреді. «Әлем чемпиондар» қатарына қысқа мерзiмдi де, ұзақ мерзiмдi жоспарда да өсудің жоғары қарқын күтілетiн компаниялар кіреді. «Марафоншылар» қатарына ұзақ мерзiмдi жоспарда жоғары өсу қарқынды күтетін компаниялар кіреді. «Сәйкес кейібінде болмаған жүгірушілер» - бұл қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi жоспарларда жоғары өсу қарқынын күтпеген компаниялар.

Тиiсiнше McQuisney компаниясының ұсынымдарына сәйкес, «әлем чемпиондардың» менеджерлері инвесторлардың қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi жоспарларда жоғары күтулерiн ақтау үшiн күштерiняғни қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi жоспарларда жоғары өсу қарқынын сақтау үшін, барынша салу керек. «Спринтерлер» менеджерлері ұзақ мерзiмдi жоспарда инвестиция жүзеге асырғанда күштерiн барынша салу керек, өйткенi сөйтіп олар  өз акцияларының құнын жоғарылата алады. «Марафоншылар» менеджерлері қысқа мерзiмдi жоспарда назар аударатындай инвестор сендiру үшiн барынша күш жұмсау керек. Бұл топқа әдеттегiдей ағымдағы уақытта шығынды болып тұрған, бiрақ болашақта пайдалы болып нарықтың iрi үлесiн алатын компаниялар кіреді. Мұндай компаниялардың менеджерлерi болашақтағы инвестициялық саясатқа емес, осы уақытта рентабельдікті жоғарытуға және залалсыздық межелге шығуына назар аудару керек. «Кейібінде болмаған жүгірушілердің» менеджерлері қысқа мерзiмдi өсуіне жетіп ұзақ мерзiмдi өсу үшiн негiз қалау үшiн өз бизнесiн қайта құрылымдау керек .

Инвестициялық саясатты таңдау барысында, ең алдымен, инвестициялық жобаларды дәстүрлi бағалау критерийлерін пайдалану қажет. Жоба оларға қанағаттандырған жағдайда осы жобаны жүзеге асыру кәсiпорын пайдасының өсу қарқындарына қалай әсер ететінін тексеру. Осы жобаны жүзеге асыру өсу қарқындарын төмендетсе, жоба қабылданбау керек [17, 45 б.].

Сонымен, инвестициялау кез келген серпінді дамып келе жатқан кәсіпорынның қызметінің маңызды аспектілерінің бірі болы отыр.

Инвестициялық қызметте инвестициялық үрдістің барлық қатысушыларына үшін мақұлдаған, бірыңғай терминдер мен ұғымдар қолданылады. Инвестициялық саясаттың мәніне экономистер әрқалай түсінік береді, бірақ басты идея бір: инвестициялық саясат өнеркәсіптік әлеуетін жоғарыту үшін қажет.

Кәсіпорынның инвестициялық саясаттың негізгі мақсаты – салынған капиталдан кірістерді өсуін қамтамасыз ететін меншікті және қарыз қаржылық және басқа ресурстарды салу үшін, кәсіпорынның экономикалық қызметін кеңейту үшін, бәсекелестік сайыста жеңіс алу үшін ең қолайлы жағдай жасау.

Кәсіпорынның инвестициялық саясатын құрастыруында үш кезең шығаруға болады: бірінші кезеңде кәсіпорынның даму қажеттілігін және осы дамуының экономикалық қолайлы бағыттарын анықтайды, екінші кезеңде кәсіпорынды дамытудың таңдалған бағыттарын іске асыру үшін инвестициялық жобалар әзірленеді; үшінші кезеңде іске асыруға жоспарланған экономикалық қолайлы инвестициялық жобаны қорытынды таңдау жүргізіледі.

Инвестициялық саясатты әзірлеу қағидаттары:

Құқық қағидаты (инвестицияларды құқықтық қорғау);

Тәуелсіздік және дербестік қағидаты (инвестициялық жобаны таңдау, оны әзірлеу және іске асыру еркіндігі);

Жүйелік тәсілдеме қағидаты және тиімділік қағидаты (ең жоғары нәтижелілікті қамтамасыз ететін инвестициялық жобаны таңдау).

Осы және басқа қағидаттарды есептеу кәсіпорынның инвестициялық саясатын әзірлеуде көптеген қателіктерден құтылуға мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның инвестициялық қызметіне сыртқы факторлар (инфляция қарқындары, шетел капиталды тарту үшін жағдай туғызу, инвестицияларды салу жүйелік тәуекелдің деңшейі, нормативтік-құқықтық қамтамасыз ету) және ішкі факторлар (кәсіпорын көлемі, қаржы жағдайы, амортизация есептеу әдістері).

Кәсіпорынның инвестициялық саясатын талдау келесі тарауда жүргізіледі.

 

 

 

 

2 «Ер-ССК» ЖШС инвестициялық  тартымдылығын талдау 

 

 

2.1 «Ер-ССК» ЖШС жалпы сипаттамасы және қарды жағдайы

 

 

«Ер-ССК» ЖШС арнайы болат және балқыма өндiрiсi бойынша Қазақстандағы жалғыз кәсiпорын. Зауыты құрылған уақытынан құрыштың тот баспайтын, аспапты, жылдам кескiш, шарлы мойынтірек жасайтын, қосындыланған конструкциялық маркаларынан, сонымен бiрге никель негiзiнде отқа төзiмдi қорытпалардан металл өнiмдерің өндiрiсiнде маманданады. Кәсiпорын 800 құрыш маркасынан астам және өнiм профильдерінің 1000 түрлерiнен астам өндіруін игерген.

Алайда, «Ер-ССК» ЖШС құйылыста бастапқы металды балқыту, құйылыстар мен электродтарқа бөлiп құю, жұқарту, соғу, суық сүйрету, дайын металл өнiмнiң өңдеу, металды бақылау және аттестациялау тәсiлдердің әр түрлері бар өнiмді өндiрудің күрделi технологиялық сұлбасына ие болып отыр.

«Ер-ССК» ЖШС өнiмі өнеркәсiптiң ең жауапты салаларында - машина жасау, нефтехимия саласы, авиағарыштық индустриясында қолданылады. «Ер-ССК» ЖШС-де өндірілетін металдан, құралдар мен қосалқы бөлшектер, құбырлар мен мойынтіректер, отандық машиналар және тетiктердiң бөлшектерін шығарады. 

«ЕР-ССК» сататын өнімдер:

• құрылымдық, аспаптық, тот баспайтын құрыш;
• құбыр дайындамалары;
• никель және темiр никель негiзiндегі балқымалар;
• 10-70 мм металл бұйымдары;
• дөңгелек және алты қырлы тiлікті құрыштан жасалған суық илектеген шыбықшалар d=10-50мм, арнаулы өңделген шыбықшалар;
• дөңгелек, шаршы тілікті сұрып d=45-200мм;
• айнымалы тiлiктi дайындамалар;
• дөңгелек/шаршы тілікті шыңдалғылар.

 

 

4 кесте

Өндiрiске жұмсалған шығындар, олардың құрылымы мен серпiнін талдау

 

Көрсеткiш атауы	2010		2011		Ауытқу 2010/ 2009 мың тг. (%)	Ауытқу 2011/ 2010 мың тг.(%)
	мың тг	% жалпы сомадан	мың тг.	% жалпы сомадан
1	2	3	4	5	6	7
Шығарылған өнiм көлемi	741643	х	801883	Х	-211671 (-17%)	+60240 (+8,1%)
4 кестенің жалғасы
1	2	3	4	5	6	7
Материалдық шығындар	635147	75,2	612207	76,0%	-85483 (-11,9%)	-22940 (-3,6%)
Еңбекақы төлеу шығындары	74175	8,8	79978	9,9%	-1068 (-1,4%)	+5803 (+7,8)
Әлеуметтік шараларға бөлінген сома	26890	3,2	28646	3,6%	+1508 (+5,9%)	+8244 (+6,5%)
Амортизация	38017	4,5	42545	5,3%	-14894 (-28%)	+4528 (+11,9%)
Басқа операциялық шығындар	70122	8,3	41732	5,2%	-343399 (-83%)	-28390 (-40,5%)
Операциялық шығындар барлығы	844351	100	805108	100,0%	-443336 (-34,4%)	-39243 (-0,5%)
Шығарылған өнімнің өзіңдік құны	724801	х	729230	х	-118158 (-14%)	+4429 (+0,6%)
Өнім бірлігіне шыққан шығындар	1,14	х	1,00	х	-0,21 (-15,6%)	-0,14 (-12,3%)
Шығарылған өнім бірлігінің өзіңдік құны	0,97	х	0,91	х	+0,09	-0,06 (-6,3%)
Е с к е р т у – келесі көз негізінде жасалған [18]

 

2010 жылдың 12 айындағы операциялық шығындардың  азаюі өндiрiс басылуы қарқынынан  екi есе асады. Өндіріс көлемдері 211 671 мың теңгеге азайғанда, (17%) операциялық шығындар 443 336 мың теңгеге азайды (34,4%), сонымен бірге шығарылған өнім өзіңдік құны тек 118 158 мың теңгеге азайды немесе 14%. Шығарылған өнім бірлігінің өзіңдік құны 0,88%дан 0,97%ға дейін үлкейген, өндірістің жалпы құлдырау жағдайында бұл кәсіпорын бойынша зиянды ұстап қалуға 123 129 мың тг. әсер етті (2009 жылы кәсіпорыннның салық салуға қаржылық нәтижесі +21 772 мың тг. құрды).

2011 жылында кәсіпорын бойынша өндіріс құлдырауын тоқтатып (өндіріс көлемі қазіргі бағаларда өткен сәйкесті кезеңнен 108,1% алып отыр), және шығарылған өнім бірлігінің өзіңдәк құнын  0,97 теңгеден 0,91теңгеге дейін азайта алды. Нәтижесінде, бухгалтерлік есеп бойынша алынған теріс қаржы нәтижесі болғанымен (-25 477 мың тг.), зиян өткен жылмен салыстырғанда 76,3% азайды.

Шығындар құрылымында 2003 жылы материалдық шығындар бөлігі 76%, еңбекақы төлеу шығындары аударымдармен бірге 14,5%, амортизациялық шығындар  5,3%  құрды. Материалдық шығындар құрамында ең үлкен салыстырмалы салмағын шикізат алды. Өнімнің өзіңдік құнындағы жетіспеушіліктен шығындар пайызы 2011 ж. 1,43% құрды (2010 ж. - 3,33%).

Шығарылған өнім бірлігінің өзіңдік құны 2011 жылы 2010 жылмен салыстырғанда 0,06 пунктке азайды.

«ЕР-ССК» ЖШС-нің кірістерін талдау.

Таза табыс кәсiпорынның өндiрiстiк және қаржылық қызметтiн бағалау үшiн ең маңызды көрсеткiш болып табылады, себебі ол оның белсеңділігі мен қаржы қолайлылығының деңгейiн, сонымен бiрге басқару тиiмдiлiгiн белгілейді. Таза табыстың көбеюi өндiрiстiң дамуын қаржыландыру, дивидендтердi төлеу, резервтiк қорларды құру, кәсiпорын қызметкерлерiнiң әлеуметтiк және материалдық мұқтаждарын қанағаттандыруының көзi болып саналады.

Төменде берілген кестедегі мәліметтер 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда қаржылық нәтижелердің нашарлауы туралы куәландырады – алынған шығындар 107 854 мың тг. сомасында болды.

Кәсіпорын бойынша шығындар құруға келесі ықпал етті:

• өнім сатудан түскен пайданың өткен жылға қарағанда 17,7% көбеюі.
• саудадан түскен ақшадағы шығындар салыстырмалы салмағының 88,8%дан 98,9%ға дейін көбеюі.

 

Талдаудың келесі бағыттарын ажыратады:

1. көрсеткiштердiң қарастырылатын мерзiм iшiнде өзгеру (көлденең) ;

2. көрсеткiштер мен олардың өзгертулерiнің құрылымдары (сатылас талдау).

5 кестенің мәліметтері 2011 жылы 2009 жылмен салыстырғанда таза пайданың 89% көбеюі туралы куәландырады. Оған әкiмшiлiк шығындар мен өнiмдер сатудан шыққан шығындарды кiшiрейту есебінен операциялық қызметтен пайданың 26,5% көбеюi әсер етті. 2010 жылмен салыстырсақ кәсiпорынның қаржы жағдайы едәуiр нашарланды. 2011 жылы таза табыс 89,1% төмендеді. Осы өзгерісті шығарған басты фактор сату көлемдерiнiң басылуы болды (5 кесте).