Кәсiпорынның инвестициялық тартымдылығын жоғарылату жолдары

 

 

12 кесте

0,1 мөлшерлемедегі  ағымдағы құнды есептеу

 

Кезең	Ақша ағыны, мың тг.	Құн дисконттау коэффициентi (10%)	Ағымдағы құн, мың тг.
2012	-61685	1,0000	-61685
2013	50000	0,9091	45455
2014	25000	0,8264	20660
Таза ағымдағы құн = 4430 мың тг.
Е с к е р т у – автордың өз зерттеулері негізінде жасалған

 

Дисконттау мөлшерлемесiн таза ағымдағы құн нөлге тең болатындай өзгерту керек. Ақша ағындар дәстүрлi болғаны себебнен (терiс келесi оң), болашақ ақша ағындарды таза ағымдағы құнды кiшiрейту үшiн дисконттаудың мөлшерлемесiн жоғарылату керек (қорыта келгенде, болашақ ақша ағындарды оң ағымдағы құн аз жасалып). Дисконттау мөлшерлемесiн 0,20 деп қабылдаймыз (13 кесте).

13 кесте

0,2 мөлшерлемедегі ағымдағы құнды есептеу

 

Кезең	Ақша ағыны, мың тг.	Құн дисконттау коэффициентi (20%)	Ағымдағы құн, мың тг.
2012	-61685	1,000	-61685
2013	50000	0,8333	41665
2014	25000	0,6944	17360
Таза ағымдағы құн = -1660 мың тг.
Е с к е р т у – автордың өз зерттеулері негізінде жасалған

 

Таза ағымдағы құн терiс болып дисконттау мөлшерлемесi 0,20 тым жоғары көрсетеді. Келесi бағалау үшiн 0,16 мен 0, 20 аралығында мөлшердi таңдаймыз, мысалы 0,16 (14 кесте).

Дисконттау мөлшерлемесi 0,16 болғанда таза ағымдағы құны нөлге тең болады, бұл 0,16 инвестициялық жобаның пайдалылығының iшкi нормасына тең екенің бiлдiреді.

 

 

14 кесте

0,16 мөлшерлемедегі ағымдағы құнды есептеу

 

Кезең	Ақша ағыны, мың тг.	Құн дисконттау коэффициентi (16%)	Ағымдағы құн, мың тг.
2012	-61685	1,0000	-61685
2013	50000	0,8621	43105
2014	25000	0,7432	18580
Таза ағымдағы құн = 0
Е с к е р т у – автордың өз зерттеулері негізінде жасалған

 

Инвестор пайдалылықтың тиiстi деңгейi бұл ретте қамтамасыз етiп бастапқы шығындарды қайтара алатын мерзім дисконтталған өтелiмдiлiк мерзiмiнiң атауын алды.

Кiрiс жыл бойынша бiр қалыпты бөлiнсе, онда өтелiмдiлiк мерзiмi біржолдық шығындарын жылдық табыстың мөлшерiне бөлуiмен есептеледi.

Егер инвестициялық жоба 1500 мың тг. бастапкы салу талап етсе және 5 жыл ішінде жылына 500 мың тг. көлемінде кiрiстер алу күтілсе, онда өтелiмдiлiк кезеңiн, 1500 мың тг. 500 мың теңгеге бөліп табуға болады, және ол үш жылды құрайды.

Егер пайда әрқалай бөлiп берсе, онда өтелiмдiлiк мерзiмi инвестиция ағымында жинақы кiрiстi өтеген жыл санның есептеуiн түзумен есептеледi.

15 кестеде  дисконтталған өтелiмдiлiк мерзiмiнiң  есебтеу келтiрiлген.

 

15 кесте

Дисконтталған өтелiмдiлiк мерзiмiнiң есептеу, мың тг.

 

Кезең	Инвестициялардың бүгiнгi құндылығы	Жобаның ақша түсуi	Ақша түсудi бүгiнгi құндылығы (г = 10%)	Ақша түсуiн бүгiнгi құндылығы, өспелі қорытындымен
2012	-10000
2013		+4000	3636,35	3636,35
2014		+3500	2892,55	6528,9
2015		+2500	1878,3	8407,2
2016		+2500	1707,55	10114,75
2017		+2000	1241,85	11356,6
Е с к е р т у – автордың өз зерттеулері негізінде жасалған

 

Бұл ретте келесі формула қолданылады:

 

                                                       (40)

 

Мұнда Р – ақша түсудiң бүгiнгi құндылығы

CFi – n кезеңіндегі ақшалай түсімдер

r – дисконттау мөлшерлемесi

Есеп инвестор төрт жылдан көп емес кезең ішінде тек бастапқы капитал жұмсауларының құнын қайтармай, салынған қаражаттарды пайдалылығын 10% жылдық деңгейде қамтамасыз етуді көрсетедi.

Пайдалылықтың бухгалтерлiк нормасын пайлдалануын зерттейік (ARR). Бұл әдiс оңай және қол жетімді болып табылады. Пайдалылықтың бухгалтерлiк нормасы фирма инвестицияларына жылына қанша пайыз табатынын көрсетедi. ARR жобаның орташа жылғы пайдасын инвестицияларды орташа жылғы мөлшерге бөліп есептеп шығару мүмкiн. Ақшалай табыс болуы мүмкiн тек қана амортизацияның мөлшерiне пайдалардан ерекшеленедi, және пайдалылықтың бухгалтерлiк нормасын амортизацияның жүйесi (жыл сайын есепшi күрделi шығындарды 1/5 бөлiк шығында көшiрiлiп жазылады) сызықты болжап есептелемiз. Келесi жобаны қарап шығайық (16 кесте).

 

 

16 кесте

Табыстылықтың бухгалтерлiк нормасын есептеу

 

Кезең	Капитал салымдары, мың тг.	Ақша түсу, мың тг.	Амортизация, мың тг.	Пайда, мың тг.	ARR, %
1	2	3	4	5	6
16 кестенің жалғасы
2007	-10000
2013		+2500	-2000	+ 500
2014		+3000	-2000	+1000
2015		+2500	-2000	+ 500
2016		+2000	-2000	0
2017		+5000	-2000	+3000
Ортыжылдық пайда				1000	20
Е с к е р т у – автордың өз зерттеулері негізінде жасалған

 

10% дисконттаудың  мөлшерлемесiнде жобаның бүгiнгi құндылығын (NPV) есептеймiз:

 

                                              (41)

 

 

Инвестициялық жобаның таза ақша ағыны инвесторға 5 жыл ішінде 10% жылдық өлшемiнде табыстылықты қосымша ретiнде 1011 мың теңге қамтамасыз етедi (бүгiнгi моментке бағалауда).

Бұл инвестордың бүгiнгi әл-ауқаты 1011 мың теңгеге өскенін бiлдiредi.

Бұны келесi есептеу арқылы дәлелдеп аламыз Мысалы, осы жобаны iске асыратын инвестор 1011 мың теңге өлшемде несие тартады. 10000 мың теңге капитал жұмсауда бағыттайды, ал 1101 мың теңге өз бетiнше болашақ жобаның таза әсерi ретінде пайдалануға үмiт артады.

Көрсетемiз, жобаның кiрiстерi ақша ағыны инвесторға осы несиенiң қайтаруы және пайыз төлеудi қамтамасыз ететінін көрсетеміз (17 кесте).

 

 

17 кесте

Берілген несиенің мөлшерін есептеу

 

Жыл	Жыл басына несие мөлшері, мың тг.	Пайыздар (10%)	Несие мөлшері, мың тг.	Жобаның ақшалай табыстары, мың тг.	Жыл аяғына несие мөлшері, мың тг.
2012	1101	1110	12211	2500	9711
2013	9711	971	10682	3000	7682
2014	7682	768	8450,5	2500	5950,5
2015	5950,5	595	6545,5	2000	4545,5
2016	4545,5	454,5	5000	5000	0
Е с к е р т у – автордың өз зерттеулері негізінде жасалған

 

1101 мың  тг. өлшемдегі сома осы жобаның  таза ақша ағынын қаматамасыз  ете алатын несиенің макималды  мөлшері болғаны оңай байқалады.

Енді бастапқы мәлiметтер негiзінде IRR есептейік:

 

 

NPV және IRR критерийлерін салыстырайық. Осы  критерийлердің екеуі де жоба  сатуын әсерін мiнездейдi. Бөлек  инвестициялық жоба бағалауға  керек болған жағдайда, критерийдің  екеуі де бiрыңғай шешiмдерге  алып келедi (18 кесте).

Қорыта келгенде, инвестициялық жоба инвестордың әл-ауқатын өсу қамтамасыз ете алады.

Кәсiпорынның жұмысынның өткен үш жылдарына (2012-2014 жж.) жүргiзiлген салыстырмалы талдау бірқатар қорытындылар мен ұсыныстарды жасауға мүмкiндiк бередi.

• Бүгiнгi күнге талданатын кәсiпорын, әйтеуiр, төлеуге қабілетті және баланстың қанағатты құрылымы бар кәсіпорын ретінде бағаланады.
• Барлық көрсеткiштер бойынша рентабельдiк талданатын мерзiм iшiнде едәуiр өстi.
• Осы кезде кәсiпорын айтарлықтай мықты мүлiктiк әлеуетпен ие болады. Кәсiпорын өнiм өткiзумен қиналып-қысталмайды.
• Меншiктi құралдардың орнықты жағдайы. Барлық талданатын кезеңге кәсiпорында меншiктi құралдардың орнықты мөлшерi сақталады.
• Орнықтылық және өтiмдiлiктiң бәрi көрсеткiштерi аумалы мәннен төмен емес.

Осыған байланысты, активтердiң айналымдылық мерзiмнiң үлкеюiнде, дебиторлық берешектiң алуын кезең бейнеленген кәсiпорын құралдарды қолданудың кiшiрейтiн тиiмдiлiк айтып негативтi үрдiс ретінде ескерту мүмкiн.

1. Кәсiпорынның қаражаттарын қолдану тиiмдiлiгiн жақсарту үшiн келесi шараларды өткiзу кеңес беруге болады:
2. Кәсiпорынның дебиторлық берешегін өтеу мақсатында дебиторлық берешек құрылымын, оның пайда болу көнелігін, оның құру себептерін талдау және дебиторлармен белсендi өзара iс-әрекетке бойынша жұмыс ұйымдастыру керек.

 

 

18 кесте

NPV және IRR критерийлердiң бөлек жобаның  бағалауында келiсуi

 

NPV	>0	IRR>i	Жоба инвестордың әл-ауқатын өсуiн қамтамасыз етедi (жоба қабылданады)
1	2	3	4
18 кестенің жалғасы
1	2	3	4
NPV	<0	IRR<i	Жобаны іске асыруда инвесторлардың әл-ауқаттың кiшiрейтуiне келтiредi (жоба қабылданбайды)
NPV	= 0	IRR = i	Жобаны іске асыруда инвесторлардың әл-ауқаты өзгермейдi
Е с к е р т у – автордың өз зерттеулері негізінде жасалған

 

3. Қойма қорларын оңтайландыру. Бұл мақсат үшiн ағымдағы активтердiң қай бөлiгi қорларға жұмылдыратынын анықтап, олардың өтiмдiлiгiн анықтап және олардың қолдануының ықтимал жолдарын белгілеу керек. Тауар қорлардың қаражаттарды айналымнан айғақсыз алаңдат есебiнен көбеюі несиелiк берешектiң өсуiне және кәсiпорынның қаржы жағдайын нашарлауға алып келедi.
4. Келiсiм-шарт тәртiбін жетiлдiру. Жеткiзушiлермен шарт жасауда жеткізу және қызметтердi төлеу мерзiмдерін, ал сатып алушылармен - есеп айырысу мерзімдері мен түрін және төлеу шарттарын нақты айтылу керек.
5. Төленбеген келiсiм шарттары бойынша, айыппұлдардың өндiрiп алу, өсiм, сауатты шарт жасау бойынша кәсiпорынның заңгерлiк қызметiнiң жұмысын белсеңдіру.

Төлеу күнтiзбесiн жасау орынды - бұл ретте жоспарлалатын түсулерден жеткiлiктi деңгейiн ағымдағы өтiмдiлiк коэффициентi бухгалтерлiк есеп-қисабына құрастыруын моментiне қамтамасыз ету үшiн қорыта келгенде тәуелдi болып тұрған айқын төлем кезектiлiгi белгiлеуге керек.

Инвестициялық жобаларды таңдаудың ұсынған алгоритмын айқын сату инвестицияларды басқарудың әр кезеңiнiң мөлдiрлiгiмен қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi, жоспарлау және кәсiпорынның жобаларының сатуын тиiмдiлiкке өкiлеттiктердiң айқын жеке құрылымы және жауапкершiлiктi анықтап бекiтедi.

Кәсiпорында инвестициялық қызмет кризистi басқару экономика жағдайда табыстылыққа және инвестициялық жобаларды тиiмдiлiктiң талаптарын жоғарылатудың жағдайында хабар алу тиiстi.

Қорыта келгенде, тиiмдi инвестициялық жобаларды таңдау нақты инвестиция басқару жүйесiнде ең жауапты кезеңдердiң бiрi болатынын айтып ескерт тиiмдi инвестициялық жобаларды таңдау нақты инвестиция басқару жүйесiнде ең жауапты кезеңдердiң бiрi болатынын айтып ескерту мүмкiн инвестициялық саясатты басқарудың жетiлдiруiн мәселенiң қарастыруына қорытынды шығара.

Жобалардың таңдауы және қаражаттарды үлестiрудiң құрылымы туралы шешiмдi ағымдағы кезеңге инвестициялық саясат қойылған болып басымдылықтар негiзiнде қабылданады.

Инвестициялық жобаларды (оңай және дисконтталған) тиiмдiлiктiң бағалауының қолданылып жүрген әдiстерiнiң қолдануы жорамал қасында әрқашан байланған, дегенмен бұл жорамалдар iс жүзiнде жиi орындамайды. Осыған байланысты деңгей әртүрлi айқындалған мәселелердi шешiлуге мүмкiндiк беретiн баламалы әдiстердiң iздестiруi қажеттi.

Кез келген кәсiпорын тартымды инвестициялық жобаларды таңдау үшiн критерийлердiң жүйесiн, корпоративтiк инвестициялық саясаттың басымдылықтарымен негiзге ала өз алдына қалыптастыр, бәсекелестiк артықшылықтарды алу.