Экономикалық өсудің мәні және көздері

 

Кесте 1

Тұрғын үйлерді пайдалануға беру

	2012 жылғы қаңтар-ақпан			халықтың 1000 адамына шаққанда
	жалпы алаңы, шаршы метр	2011 ж. қаңтар-ақпанға %-бен	пайдалануға берудің республикалық   көлемдегі үлес салмағы,  %-бен	тұрғын жайлардың жалпы алаңы, шаршы метр	орташа республикалық деңгейге %-бен
Қазақстан Республикасы	1 239009	129,4	100,0	74,3	100,0
Ақмола	19 993	90,1	1,6	27,3	36,7
Ақтөбе	35 905	103,7	2,9	45,6	61,4
Алматы	180 571	100,8	14,6	94,5	127,2
Атырау	56 490	114,7	4,6	103,9	139,8
Батыс Қазақстан	41 247	503,3	3,3	67,3	90,6
Жамбыл	25 733	120,6	2,1	24,4	32,8
Қарағанды	61 668	144,7	5,0	45,4	61,1
Қостанай	23 230	133,6	1,9	26,4	35,5
Қызылорда	25 947	83,8	2,1	36,4	49,0
Маңғыстау	64 956	90,9	5,2	118,7	159,8
Оңтүстік Қазақстан	95 768	506,2	7,7	36,5	49,1
Павлодар	23 108	782,5	1,9	30,9	41,6
Солтүстік Қазақстан	1 721	133,0	0,1	2,9	3,9
Шығыс Қазақстан	16 624	117,1	1,3	11,9	16,0
Астана қаласы	343 287	144,8	27,7	460,9	620,3
Алматы қаласы	222 761	108,1	18,0	153,6	206,7

 

       Өңірлер  бойынша тұрғын үй құрылысы  саласының дағдарыстан кейін  тағы да қарқын алған сипатын  байқауға болады. Мәселен, Оңтүстік  Қазақстан облысында өткен жылы  пайдалануға берілген тұрғын  үй көлемі 27,1 пайызға, Алматы облысында 10,7 пайызға, ал Астана қаласында 9,7 пайызға ұлғайды. Құрылыс-жөндеу  жұмыстары көлемінің өсу қарқыны, ең алдымен, тұрғын үй рыногындағы  жаңа объектілердің пайдалануға  берілуі және тұрғын үй құрылысы  саласын дағдарысқа қарсы іс-қимыл  шаралары шеңберінде мемлекет  тарапынан қаржыландырудың есебінен  болғандығын дәлелдеудің қажеті  жоқ. Өткен жылы еліміздің құрылыс  саласын, оның ішінде, үлескерлердің  қатысуымен салынып жатқан тұрғын үй кешендерін пайдалануға беру жөнінде мемлекет тарапынан теңдессіз қолдау көрсетілді. Ақиқатын айтар болсақ, өз еркімен құрылыс салушыға ақшасын берген үлескерді мемлекет тарапынан қолдау тәжірибесі ешқашан болып көрген емес. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың тікелей тапсырмасымен Үкімет алданып қалған үлескерлерінің мүддесін қорғау мақсатында мол қаржылық қолдау көрсетіп, шынайы жанашырлық жасады. Құрылыс-жөндеу жұмыстарының көлемінің артуына, сонымен қатар, елімізде қолға алынған ірі инвестициялық жобаларды іске асыру, оның ішінде «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» транзиттік көлік дәлізін салу шараларының айтарлықтай ықпал еткендігі даусыз. 

   Әлемнің ірі компаниялары  мен білікті сарапшыларының мәлімдеуінше, жаһандық қаржы-экономикалық дағдарыстың  қиындықтарына қарамастан Қазақстан  экономикасы өзінің инвестициялық  тартымдылығын сақтап қалды. 2011 жылғы деңгеймен салыстырғанда аздаған төмендеуге қарамастан (0,5 пайызға), 2010 жылдың соңында негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемінде өсу үрдісі байқалды. Жыл қорытындысы бойынша негізгі капиталға 4,7 триллион теңге инвестиция салынды. [29]

Мемлекет озық технологиялар трансфертiне, жаңа жоғары технологиялық өндіріс құруға, әсіресе тікелей шетелдік инвестицияларды тартуға бағытталған, қазақстандық шағын және орта бизнес бастамаларын қолдайды.

Жалпы қолайлы инвестициялық ахуал жасау шаралармен қатар Қазақстан Республикасы аумағында жобаларды іске асыру үшін трансұлттық компанияларға жағдай жасалатын болады. 2011 жылдың қорытындысында шикізаттық емес секторға тартылған тікелей шетелдік инвестициялар көлемі 1,9 миллиард доллар болса, бұл өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 26,5 пайызға артық. 2010 жылы Қазақстанның инвестициялық тартымдылығын арттыру мақсатында өткен жылы Индустрия және жаңа технологиялар министрлігі 28 маңызды іс-шара өткізді. Осының нәтижесінде, әртүрлі шет ел компанияларымен 150-ге жуық ынтымақтастық туралы екіжақты келісімдер аясында 9,6 миллиард АҚШ доллары шамасындағы инвестицияларға негіз қаланды.

 

 

Сурет 9. Негізгі капиталға салынған инвестициялар

 

Қаржыландыру көздері бойынша:

2012 жылғы қаңтар-ақпанда  шаруашылық субъектілерінің меншікті  қаражаттары инвестициялардың басым  көздері болып қалуда, 2011 жылғы  қаңтар-ақпанмен салыстырғанда олардың  көлемі (салғастырмалы бағаларда) 26,3%өсті.

 

Кесте 2

Негізгі капиталға салынған инвестициялар

 

	2012 жылғы қағтар-ақпан		2011 жылғы қаңтар-ақпан
	Млн. тг	Үлес салмағы пайызбен	Млн. тг	Үлес салмағы пайызбен
Негізгі капиталға салынған инвестициялар	457 211	100,0	411 617	100,0
соның ішінде келесі қаражаттар есебінен:
Мемлекеттік бюджет	52 568	11,5	34 314	8,3
меншікті	252 994	55,3	190 214	46,3
шетелдік	107 517	23,5	147 054	35,7
қарыз	44 132	9,7	40 035	9,7

 

 

Технологиялық құрылым бойынша:

2012 жылғы қаңтар-ақпанда 2011 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда  машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, мүкәммалдар сатып алуға бағытталған  инвестициялық салымдардың 43,7%-ға  артуы байқалады.

 

 

Сурет 10. Технологиялық құрылым бойынш жалпы көлемге пайызбен

 

Пайдалану бағыттары бойынша:

2012 жылғы қаңтар-ақпанда  негізгі капиталға салынған инвестициялардың  едәуір үлесі кен өндiру өнеркәсiбі  және карьерлерді қазу (41,4%), көлік  және қоймалау (13,9%) және жылжымайтын  мүлікпен жасалатын операцияларға (11,6%) келеді.

 

 

Сурет 11. Пайдалану бағыттары бойынша жалпы көлемге пайызбен салыстырма

 

Кәсіпорындардың мөлшерлілігі бойынша:

Ірі және орта кәсіпорындардың инвестициялық салымдарының көлемі 2012 жылғы қаңтар-ақпанда 338,4млрд. теңгені құрады.

 

Сурет 12. Кәсіпорындардың мөлшерлілігі бойынша жалпы көлемге пайызбен [50]

 

Өңірлер бойынша деректерге жүгінсек, негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемінің ең жоғары өсімі Қызылорда облысында (40,6 пайыз), Ақтөбе облысында (12,1 пайыз) және Маңғыстау облысында (11,4 пайыз) байқалып отыр.

        Ұлттық  Банк жаңадан құрылатын банктер  үшін 2 млрд теңге сомасында жарғылық  капитал белгіледі. Бұл банк құрылымдарының  бірігуіне ықпал ететін болады. Қазіргі уақытта екінші деңгейдегі  барлық жұмыс істейтін банктердің  ширегіне жуығы қосылу мен  бірігу процесімен бетпе-бет кездесті.Бірігуден  кейін олардың негізгі қаржылық  және сапа көрсеткіштері жақсарып, оларға елдің тұрақты банкілерінің  қатарынан көрінуге мүмкіндік  береді.

        Ұлттық  Банк банк санын қысқартуға  ұмтылмайды, керісінше, әрбір банктің  таратылуы банк жүйесінің беделін  кетіруі мүмкін және бұл өте  ауыр ұзақ уақыт жалғасатын  жұмыс.

Бүгінгі таңда Қазақстанның банк жүйесі 36 қаржы институттарының басын құрайды. Екінші деңгейдегі 35 банктің басты төрт банк осы жүйенің 63% құрайды. Банк секторы соңғы жылдары жылына 50% қарқынмен дамып келеді.

2012 жылғы қаңтарда шағын  кәсіпкерлік субъектілеріне кредит  беру өткен аймен салыстырғанда 4,4%-ға төмендеді. Берілген кредиттердің  сомасы 1328,7 млрд. теңгені құрады  немесе экономикаға кредиттің  жалпы көлемінің 15,1%. Берілген кредиттердің  едәуір сомасы саудаға (жалпы  көлемнің үлесі – 31,7% ), құрылысқа (17,0%) және өнеркәсіпке (15,0%) келеді.  [29]

Ұлттық Банк операциялары бойынша ставкаларды реттеу, қайта қаржыландырудың ресми ставкасын қосқанда жүзеге асырылатын болады.

 

Сурет 13. Ұлттық валюта депозиттерінің шетел валютасындағы депозиттерге қатынасы

 

Қазақстанда барлық банктердің 75% Алматы қаласында орналасқан. Сондықтан бәсекелестік осы қалада барынша шоғырланған: Қазіргі уақытта Алматы қаласын аймақтық қаржы орталығы ретінде дамытудың тұжырымдамасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары жүзеге асырылуда.

Соңғы жылдары банктер құрамына сақтандыру компаниялары, зейнетақы қорлары, зейнетақы активтерін басқару жөніндегі компаниялар, сондай-ақ өнеркәсіптік сауда және басқа да кәсіпорындар кіретін үлестес тұлғалардың үлкен топтарының бөлігі қалыптасты. Осыған байланысты банк қадағалауы, атап айтқанда біріктірілген қадағалау жөніндегі жаңа заңнама және нормативтік-құқықтық кесімдердің қабылдануы негіз болу керек. [15]

 

Кесте 3

Отандық экономиканы тұрақтандыру мақсатында берілетін несиелер

 

	2012 жылғы қаңтар			2011 жылғы қаңтар
	Млрд. тг	Үлес салмағы пайызбен	2012 жылғы қаңтар  2011 жылғы қаңтарға, пайызбен	Млрд. тг	Үлес салмағы пайызбен	2011 жылғы       қаңтар 2010 жылғы қаңтарға, пайызбен
Барлық несиелер	1328,7	100,0	96,6	1375,4	100,0	81,0
Өнеркәсіп	198,7	15,0	138,5	143,4	10,4	86,8
Ауыл шаруашылығы	52,6	4,0	72,9	72,1	5,2	61,2
Құрылыс	225,4	17,0	133,6	168,7	12,3	64,6
Көлік	38,6	2,8	82,4	47,0	3,4	114,6
Байланыс	17,7	1,3	104,8	16,9	1,2	99,0
Сауда	421,0	31,7	81,1	519,0	37,7	75,8
Басқа салалар	374,7	28,2	91,8	408,3	29,8	99,2