Экономикалық өсудің мәні және көздері

2011 жылы жалпы өңірлік ауыл шаруашылығы өнімінің көлемі 187,3 млрд. теңгеге  жетіп, 2000 жылдың деңгейіне қарағанда (53,5 млрд. теңге) 3,5 есе өскен. Қала маңындағы ауылдарды қолдау жылдарында аграрлық секторда түбегейлі қайта құрулар жүргізіліп, ауыл шаруашылық өндірісінде құрылымдық реформалар жүзеге асырылған.

8- кесте 

ЖӨӨ өсіміне салалардың қосқан үлестері,%

 

Салалар	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Ауыл шаруашылығы	28,9	25,6	28,0	26,9	27,8	19,9	18,1	17,6	18,1
Өнеркәсіп	30,8	30,2	31,2	31,8	35,9	32,5	23,9	19,8	22,1
Құрылыс	2,7	5,3	4,5	5,3	8,1	12,7	10,8	8,5	9,4
Сауда	8,3	9,5	7,9	7,8	7,4	7,6	9,0	9,3	7,9
Көлік және байланыс	13,8	14,6	15,4	15,5	13,8	13,2	12,9	11,0	8,3
Басқа салалар	15,4	14,8	12,9	12,7	13,0	14,1	25,3	33,8	34,2
Жиынтығы	100	100	100	100	100	100	100	100	100

 

Қала халқын жыл бойы қамтамасыз ету және Алматы қаласының тұрғындарын маусым аралық кезеңде жаңа піскен көкөністермен қамту мүмкіндіктерін кеңейту үшін жылпы алаңы 13,5 гектар, пленка қабатымен жабылған 171 жылыжай салынып, 2,1 гектарда 46 жылыжай құрылысы жүргізілуде.

Қала маңында 6,4 мың гектар бақ және оның ішінде 1,2 мың гектары – 30 жастан асқан. Соңғы сегіз жыл ішінде 0,4 мың гектарға жаңа бақтар мен 1,1 мың гектарға жүзімдіктер отырғызылды.

Ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді сапалы көшет материалдарымен қамтамасыз ету үшін 24 асыл тұқымды шаруашылықтар, 14 түпнұсқа шаруашлықтары мен 39 тұқым шаруашылықтары жұмыс жасайды.

 Барлық мал және  құс түрлері санының, мал шаруашылығы  өнімдері өндірісінің өсуі байқалуда. МІҚМ басының саны 2010 жылы 2000 жылға  қарағанда 54,4 пайыз өсіммен 788,8 мың  басты құраған, сәйкесінше қой  мен ешкі саны – 2944,4 мың басты (131,9%), шошқа - 140,9 мың басты (114,6%), жылқы  – 219,7 мың басты (138,3%), құс – 8384,3 мың  басты (196,1%) құраған.

Қаланы Алматы облысының өзі өнідіретін ет, сүт және жұмыртқа өнімдерімен толықтай қамтамасыз етеді.

9 асыл тұқымды зауыттар, 117 асыл тұқымды шаруашылықтар, 1 асыл тұқымды және 2 дистрибьюторлық  орталықтар жұмыс жасайды.

2010 жылы Алматы қаласының  айналасында азық-түлік белдеуін  құру жөніндегі салалық жоба  әзірленіп, қазіргі уақытта жүзеге  асырылуда, аталған жоба бойынша заманға сай жемдеу және сүт кешендерін, жоғары технологиялық өңдеу кәсіпорындарын құруды, жылыжай кешендерінің, жеміс-көкөніс сақтау қоймаларының құрылысын, жеміс бақтары мен жүзімдіктерді отырғызуды көзделген.

2008 жылдан 2011 жылдары аралығында қалада өнеркәсіп өндірісінің өсімі байқалады.

 

 

Сурет 21. 2008 жылдан 2011 жылдары аралығында қалада өнеркәсіп өндірісінің өсімі

Соңғы тоғыз жыл ішінде, 2003-2011 жылдары өнеркәсіптегі орташа жылдық өсім қарқыны 27,2 пайызды құраған. Бүгінгі таңда, ЖӨӨ құрылымындағы өнеркәсіптің үлесі - 22 пайыздан астам. Өнеркәсіп өнімі өндірісінің көлемі 4,3 есе (2000 жылғы 69,9 млрд. теңгеден 2010 жылы 301,7 млрд. теңгеге дейін) өскен. Осы сала қаланың салық базасының 32,5 пайызын қалыптастырады, оның 30 пайызы өңдеу саласына тиесілі.

2011 жылы 2003 жылға қарағанда жалпы өнеркәсіп өндірісінің көлеміндегі өңдеу өнеркәсібінің үлесі 6,4 пайыздық тармаққа өсіп, 83,2 пайызға жеткен.

 

 

Сурет  22. Қалалық өнеркәсіп көлеміндегі өнім үлесі.

 

Өнеркәсіпте құрылымдық өзгерістер орын алған. Өнеркәсіп өндірісінде тау-кен саласының үлесі 2003 жылғы 1,7 пайыздан 2011 жылы 2,8 пайызға дейін, өңдеу саласы 76,8 пайыздан 83,2 пайызға дейін көбейген. Өнеркәсіпті дамытуға 2010 жылы 39,3 млрд. теңге салынған немесе облыстың негізгі капиталға салынған инвестицияларының көлемінен - 22,5 пайыз. [14]

        Пайдалы қазбалардың (құм, қиыршық тас, саз балшық, мрамор және басқалары) айтарлықтай мол қоры құрылыс материалдарының кең ауқымды түрлерін өндіруге септігін тигізді.

Шикізат базасын дамыту және басты кәсіпорындарды әртараптандыру облыс өнеркәсібінің ауыл шаруашылығы өнімін өңдеу секторында мамандануын анықтады.  860-тан астам өңдеу өндірістері жұмыс жасайды, өңдеу өнеркәсібінің жалпы көлемінде ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеудің үлестік салмағы 68,7 пайызды құрады.

2004 жылдан бері 32,1 млрд. теңге  сомасына индустриалды-инновациялық  бағытта 31 жоба жүзеге асырылған.

  Косметикалық өнімдер шығаратын «Үркер-Косметик» ЖШС-ң, инфизиялық ерітінділер шығаратын – «Нұрмай» ЖШС-ң, кварц шығаратын және металлургиялық кремний өндіретін – «Қазсиликон» ЖШС-ң, табиғи тастан жасалатын қаптама плиткаларын өндіретін – «Текелі Гранит» ЖШС-ң, керамзиттен инновациялық құрылыс материалдарын шығаратын – «Строитель» ЖШС-ң, керамо-граниттік плиткаларын шығаратын – «Гранито-Плюс» ЖШС-ң, алкогольсіз сусындар мен майды жабуға арналған полиолефин қақпақтарын өндіретін - «Bericap Kazakhstan» ЖШС-ң зауыттары және жергілікті шикізатты пайдаланумен, қуаттылығы 240 мың тонна цемент өндіретін, облыста алғашқы - «Almaty Cement Company» ЖШС-ң зауыты іске қосылған.      Қала экономикасына 9 жыл ішінде салынған инвестициялардың жалпы сомасы 354,7 млрд. теңгені құрады.        2003 жылдан 2011 жылдары аралығында негізгі капиталға салынған инвестициялардың көлемі 23,7 есе көбейген. 2006 жылдан 2011 жылдары аралығында салалық құрылымда құрылысқа инвестициялар салу және жылжымайтын мүлікпен жүргізілетін операциялар, өңдеу өнеркәсібі, көлік және байланыс анағұрлым басымырақ болып есептелген.      2011 жылдың бірінші жарты жылдығында бағалауға дейінгіні есептегенде, негізгі капиталға салынған инвестициялардың көлемі 169,3 млрд. теңгені құраған немесе 2010 жылдың деңгейіне қарағанда 174,8 пайыз.

Республикалық бюджет қаражаты есебінен негізгі капиталға салынған инвестициялар 7,1 млрд. теңгені құраған немесе 4,2 пайыз, жергілікті бюджет есебінен -3,6 млрд. теңге немесе 2,1 пайыз, кәсіпорындар мен ұйымдардың жеке қаражаты есебінен - 44,8 млрд. теңге немесе 26,5 пайыз, шетел инвестициялары - 97,6 млрд. теңге немесе 57,6 пайыз, қарыз қаражат есебінен - 16,2 млрд. теңге немесе 9,6 пайыз.          

Кесте 9            Экономика салалары бойынша 2006-2011 жылдардағы негізгі капиталға салынған инвестициялар (млн. теңге)

 

	2006 ж.	2007 ж.	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	2011 ж.
Инвестициялардың жалпы көлемі (бағалауға дейінгіні есептегенде)	49020,0	56687,0	99501,0	112414,0	142636,0	236717,0
ауыл шаруашылығы, аңшылық және орман шаруашылығы	2232,0	5525,0	4445,0	3438,0	3355,0	3130,2
тау-кен өнеркәсібі	1725,0	554,0	934,0	2084,0	2388,0	1391,5
өңдеу өнеркәсібі	16250,0	13900,0	16934,0	25807,0	41531,0	28686,1
электр қуатын, газ және су өндіру және бөлу	1941,0	1104,0	889,0	1508,0	8438,0	7756,8
Құрылыс	3365,0	3468,0	26066,0	15823,0	3136,0	32610,4
сауда: автомобильдер, тұрмыстық бұйымдар мен жеке пайдалынымдағы заттарды жөндеу	1996,0	3292,0	9272,0	9582,0	4343,0	9805,0
қонақ үй және мейрамханалар	51,0	261,0	86,0	1357,0	2188,0	46,5
көлік және байланыс	3782,0	6153,0	6502,0	8743,0	14552,0	68019,5
қаржылық қызмет	41,0	38,0	204,0	335,0	786,0	1923,0
жылжымайтын мүлікпен жүргізілетін операциялар, жалдау және тұтынушыларға қызмет көрсету	3857,0	8889,0	22707,0	27372,0	44933,0	37308,3
мемлекеттік басқару	11987,0	11913,0	9910,0	14863,0	1191,0	30506,5
білім беру	1255,0	127,0	139,0	78,0	7137,0	5284,8
денсаулық сақтау	109,0	1021,0	1015,0	1193,0	1293,0	3428,3
коммуналдық, әлеуметтік және жеке қызметтерді көрсету	429,0	442,0	398,0	231,0	7365,0	6820,0

 

Қаланың қаржы нарығында серпінді дамып жатқан белгілерінің бірі болып табылатын - несие нарығы бүгінгі таңда азғантай өзгерістерге ұшырады. 2009 жылдың 1 шілдесіндегі жағдай бойынша екінші деңгейдегі банктердің заңды және жеке тұлғаларға берген несиелерінің көлемі 81692,7 млн. теңгені құрады.

       Жалпы облыс бойынша 2011 жылы 4670,6 млн. кВт/сағ. электр қуаты өндірілген, бұл 2003 жылдан 21,7 пайызға артық. 2010 жылдың І жарты жылдығында 2188,3 млн. кВт/сағ. электр қуаты өндірілді.

       2008 жылы белгіленген жалпы қуаттылығы 11 МВт 3 шағын СЭС-ы (Ақсу өзенінде қуаты 2 МВт – Ақсу СЭС, Есік өзенінде қуаты 5 МВт – Есік СЭС, Қаратал өзенінде қуаты 4 МВт – Қаратал СЭС) іске қосылған.

2009 жылы іске қосылатын, жалпы қуаттылығы 25 МВт 3 шағын СЭС-ң  құрылысы жүргізілуде. 2009 жылы Қаратал  өзенінде қуаты 4 МВт – Қаратал  СЭС-н іске қосу жоспарлануда. [49]

 

 

Сурет 23. 2009-2011 жылдар аралығында қаланы дамытуға кеткен шығын.

2001 жылдан 2011 жылдар аралығында қалада құрылыс саласында көлемдердің өсуі байқалады.

ЖӨӨ-і құрылыстың үлесі 2001 жылғы 2,7 пайыздан 2011 жылы 9,4 пайызға дейін көбейген. Бағалауға дейінгіні есептегенде құрылыс жұмыстарының көлемі 2001 жылға қарағанда 8,9 есе өсіп, 107,0 млрд. теңгені құраған.

Жалпы 2001 жылдан бастап тұрғын үй құрылысына инвестициялар - 18,8 есе (2,3 млрд. теңгеден 2010 жылы 41,3 млрд. теңгеге), тұрғын үйді қолданысқа беру көлемі 4,6 есе (113,3 мың ш.метрден 526,9 мың ш.метрге дейін) көбейген. Оның ішінде Тұрғын үй құрылысын дамыту бағдарламасын жүзеге асыру аясында төрт жыл ішінде 1629,5 мың шаршы метр тұрғын үй салынған және қолданысқа берілген (немесе 2000 жылы іске қосылған тұрғын үйден - 71,5%). Құрылыс индустриясын дамытуда дұрыс факторлар болып төмендегілер табылады:

• құрылыс материалдарын өндіру үшін шикізат ресурстарының (құм, саз балшық, қиыршық тас, мрамор және т.б.) болуы, кірпіш, цемент және бетонның қасиеттерін арттыратын, құрылыс материалдарының бір бөлшегі – цеолитті шығару және өңдеу;
• инновациялық құрылыс материалдарын шығару жөнінде өндіріс қуаттарының болуы.

Өткен жылдары, шағын бизнесті дамыту үшін қолайлы жағдай жасаудағы оңтайлы фактор болып салық заңнамасындағы кәсіпкерлерге салынатын салық жүктемесін азайтуға бағытталған өзгерістер табылды.

2001 жылдан 2011 жылдар аралығында шағын кәсіпкерлік субъектілерінің және ондағы жұмысшылардың саны 2 еседен артық көбейген.

Шағын кәсіпкерлік субъектілерінен бюджетке түсетін төлемдер 2,4 млрд. теңгеден 11,2 млрд. теңгеге дейін (4 еседен астам) артқан.

Екінші деңгейдегі банкттердің шағын бизнесті несиелендіруі 8 есе өсіп, 10,1 млрд. теңгені құраған.

Кәсіпкерлікті қолдау жөнінде 77 инфрақұрылым объектілері жұмыс жасайды, олардың қатарына қаржы ұйымдары, бизнес орталықтары және басқа да құрылымдар кіреді. 2011 жылы шағын және орта бизнесті несиелендіруге «Даму - Өңірлер» бағдарламасы бойынша (28/28 бағдарламасы) 1 млрд. теңге бөлінген (облыстық бюджеттен – 500,0 млн. теңге және «Даму» қорынан – 500,0 млн. теңге). 2010 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша 972,1 млн. теңге сомасына 97 жоба қаржыландырылған. Тұрақтандыру бағдарламасының бірінші және екінші транштары бойынша 4,8 млрд. теңге сомасына шағын орта бизнестің 130 жобасы қаржыландырылды.

2011 жылдың 1 шілдесіне облыста 92,6 мың белсенді шағын және орта кәсіпкерлік субъектілері жұмыс жасайды, өндірілген өнім (жұмыстар, қызмет көрсетулер) көлемі 55,5 млрд. теңгені құраған.

Шағын және орта бизнес жобаларын қаржыландыру үшін «Даму» қоры 1,5 млрд. теңге бөліп, оларды екінші деңгейдегі 5 банкке орналастырған, қаражат толық игеріліп, 58 жоба қаржыландырылды.   

Ауыл халқын шағын несиелендіру арқылы қаржыландыру үшін облыстық бюджетте 500,0 млн. теңге қарастырылған. Бұл сомадан «ҚазАгро» ҰБХ» акционерлік қоғамының еншілес ұйымдарына 300,0 млн. теңге бөлінген.

Тұтыну нарғын дамытуға халықтың төлем жүргізе алатын сұранысы құрылымының өзгеруіндегі оң үрдістер, бөлшек және көтерме сауданың тауар қорымен қамтамасыз етілу деңгейінің жақсаруы әсерін тигізді.

2001-2011 жылдар аралығындағы кезеңде бөлшек тауар айналымының көлемі (қоғамдық тамақтану айналымынсыз) 3 еседен артық көбейіп, 58,7 млрд. теңгені құрады.

Бөлшек тауар айналымының барлық көлемі (100,0%) экономиканың мемлекеттік емес секторына тиесілі.

Көтерме тауар айналымы 2011 жылы 147112,6 млн. теңгені құраған, бұл 2001 жылдың деңгейінен 8 есе артық. Тауарлардың барлығы мемлекеттік емес сектордың кәсіпорындарымен өткізілген, оның ішінде шағын кәсіпорындармен – 85,9 пайыз. Көтерме тауар айналымы көлемінің орташа жылдық өсімі шамамен 50 пайызды құрады, бұл жалпы республикалық көрсеткіштен жоғары, бұған республикадағы тұтыну тауарларының негізгі жеткізушісі – Қытайдың жақындығы (азық-түлік, киім, тұрмыстық тауарлар және басқалары) және облысқа әкелінетін тауарлардың бір бөлігі республикадағы ірі - Алматы қаласының  базарына жеткізілетін өнімдердің тұтынылуының жалпы өсімі септігін тигізеді.

2011 жылы  сауда және қызмет көрсету саласында 759 кәсіпорын іске қосылып, 2994 жұмыс орны құрылды.2011 жылдың 6 айында бөлшек тауар айналымының көлемі 22,1 млрд. теңгені құрады.

Ағымдағы жылдың бірінші жарты жылдығында сауда және қызмет көрсету саласында 222 кәсіпорын іске қосылып, 1601 жұмыс орны құрылған.