Экономикалық өсудің мәні және көздері

        Тәуекелдерді  басқару жүйесіне және банктердің  ішкі бақылауға талаптар күшейтілетін  болады. Ең алдымен банктер өтімділікті  жоғалту тәекелі мониторингіне  тәсілдерді елеулі түрде қайта  өңдеуі тиіс болады, ал банктердің  активтері мен пасивтерін басқару  стессті ахуалдардың туындауын  ескере отырып үлгіленуі тиіс.

         Көрсетілген шаралар банктерге  жекешеде, шоғырландырылған негізде  де, сондай-ақ банк конгломераты  шеңберінде де қолданылатын болады.

            - жинақтаушы зейнетақы жүйесінің  жаңа жағдайлардағы жұмыс істеу  тетіктері пысықталатын болады.

        Зейнетақы  қорларының салымшыларының мүдделерін  қорғау мақсатында Үкімет халықтың  зейнетақы жүйесіндегі жинақтарының  сақталуын, жинақтаушы зейнетақы  қорларының салымшылары үшін  ашықтықтың жоғарғы деңгейіен  қамтамасыз етеді, олардың хабардар  етілуін және қаржылық сауаттылығын  арттырады. [48]

Қаржы жүйесінің тігісі сетіней бастады. Альянс Банк тахникалық дефолтқа ұшырады. “Техникалық дефольт деген сөз-банктердің төлем қабілеттілігінің жоқтығын сыпайы түрде жеткізу. Нарықтық экономиканың заңы бойынша, төлем қабілеттілігі жоқ болған соң, міндетті түрде банкротқа ұшырайды”. Келесі кезек БТА-ға келуі мүмкін. Бұл банктің жағдайы ауыр. Онда ең үлкен әрі, әрі ең агрессияшыл болып табылады. Агрессияшыл дегенде сарапшы сыртқы қарыздарының көптігі мен сол қаражатты шетелге белсенді түрде тартқанын меңзейді. Бұл жағынан БТА – жетекші әрі ең қарызы көп банк. Мұхтар Әблязов өте қомақты қаржыны шетелге салды. Банктің проблемасы өте үлкен екенін түсінгенше қаржының қадағалау органдары бұған жайбарақат қарап отырған.

 «Альянс Банк» «БТА  Банктен» кейінгі   сырттан  қарыз алу жөнінен де, бұл қаражатты  экономикаға бағыттау жөнінен  де ең агрессияшыл болып келді. Нәтижесінде қаржы дағдарысы  кезде оның имиджіне үлкен  нұқсан келген. Банкке деген сенім  сенім құлеғаны соншалықты, банк  иелері банкті мемлекетке қара  бақырға беруге де мәжбүр болды. Мемлекет банкке төлем қабілетін  уақытша ұстап тұра алатындай  ғана қаржымен кірді. Өйткені, банктердің  валюталық қарызы мемлекеттің  валюталық резервінен елеулі  түрде көп.

Үкіметтік емес қарыздар бойынша қаржылық сектордың біршама проблемалар бар. 2007 жылдың бірінші тоқсанында банктердің сыртқы қарызы жалпы ішкі өнімнің 50 пайызына тең болған-ды.

Қаржы министірлігі әлемдік дағдарысқа байланысты ҚР Ұлттық қоры қаражатын жуық мерзімде ұлғайту қарастырылып отырмағандығын да жеткізді. Ұлттық қордың қаражаттары қазіргі уақытта 27 млрд долларды құрайды. Осы қаражаттың 5 млрд доллары Ұлттық қордың «Самұрық-Қазына» ұлттық әауқат қорының облигациялық бағдарламасына және «ҚазАгро» компаниясының осындай бағдарламаларына бағытталды. 

        Халықтың  зейнетақы қорларына барлық салымдарын  мемлекет зейнетақы жинақтарын  төлеу сәтіне инфляцияның деңгейінде  олар бойынша кірістерді есепке  ала отырып кепілдік береді. Үкімет  азаматтарға зейнетақы қорларынан  тұрақты төлем мониторингін жүзеге  асыратын болады және жыл сайын  инфляция есебі бойынша зейнетақы  жарналары бойынша және зейнеткерлікке  шыққан сәттегі іс жүзіндегі  жинақтар арасындағы айырмашылықтың  орнын толтыру үшін республикалық  бюджетте жыл сайын қажетті  қаражат көзделеді.

        Жылжымайтын мүлік рыногындағы проблемаларды шешу

        Азаматтардың  тұрғын үй прблемаларын шешу  және Астана мен Алматы қалаларында  жылжымайтын мүлік рыногын жандандыру  үшін «Самұрық-Қазына» қоры арқылы  ипотекалық кредит берудің және  тұрғын үй секторын дамытудың  арнайы бағдарламасы іске қосылатын  болады.Осы бағдарламаны қаржыландыруға  Қор Ұлттық қордың және жинақтаушы  зейнетақы қорларының қарыз қаражаттарын  тарту есебінен қалыптастырылатын 5млрд АҚШ доллары мөлшерінде  сома беретін болады. Осы бағдарламаның  қаражаты есебінен екінші деңгейдегі  банктер арқылы Алматы және  Астана қалаларында құрылысы  аяқталмаған тұрғын-үй кешендерін  аяқтауға қарыздар беру қамтамасыз  етілетін болады.

           Жылжымайтын мүлік рыногындағы  ахуалды тұрақтандыру жөніндегі  бағдарламаның негізгі параметрлері:

          - «Самұрық-Қазына» қоры екінші  деңгейдегі банктерде жеңілдікті  ставка бойынша 15 жылға бірқатар  несиелік желілер ашатын болады. Өз кезегінде екінші деңгейдегі  банктер қарыз алушылардың әр  түрлі топтарына ипотекалық кредиттерді мерзімінен бұрын өтеу құқығымен 10,5%-12,5% -бен 15 жыл мерзімге дейін беретін болады;

           - қаражаттың бір бөлігі жаңа  қарыз алушылар үшін түпкілікті  ставканың 10,5% деңгейінде болуын  және 2009 жыл бойы іске асырылуын  көздейтін жаңа ипотекалық бағдарламаға  жіберілетін болады.осы бағдарлама  халыққа ипотека бойынша жеңілдікті  ставкалар мен және тұрғын-үйдің  қолжетімді бағасы бойынша тұрғын-үй  алуға мүмкіндік береді. Екінші  деңгейдегі банктер құрылысы  аяқталмаған нысандардан пәтерлер  сатып алуға ипотекалық қарыздар  беру жолымен қарыз алушы-құрылыс  компаниялар мен ахуалды түзетуге  және кредиттік портфельдің сапасын  елеулі дәрежеде жақсартуға мүмкіндік  алады;

          - екінші деңгейдегі банктер бұған  дейінгі  кезеңдерде алаңы 120 шаршы  метрден аспайтын тұрғын-үй алуға  ипотекалық қарызға қызмет көрсету  бойынша өз міндеттемелерін адал  орындаған, қарыз алушының, ипотекалық  қарыз алуды қамтамасыз ететін  тұрғын-үйді қоспағанда, басқа тұрғын-үйі  ьолмаған жағдайда кредит желісінің  бір бөлігін қарыз алушылар  үшін ипотекалық қарыз бойынша  пайыздық ставкаларды 10,5%-12,5% дейін  төмендетуге бағыттайтын болады;

         - өз кезегінде мемлекет ұлттық  компаниялардың және мемлекет  қатынасатын акционерлік қоғамдардың  атынан Астана және Алматы  қалаларының рыногынан әділ бағамен  жаңа тұрғын-үйлер сатып алатын  болады.

         Үкімет, сондай-ақ тұрғын-үйге қолжетімділікті қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдайтын болады. Бұл үшін  қолданыстағы тұрғын-үй құрылысын дамыту бағдарламасына өзгерістер енгізіледі.

         Шағын және орта бизнесті қолдау 

Қазір нақ шағын және орта бизнес жақын перспективада ЖІӨ-нің барынша көп үлесін  50-70%-ын құрауы үшін алдымызға кеуделі, бірақ толық орындауға болатын міндет қоюға қабілетіміз жетеді. Бұл экономиканың тұрақтылығына, оны әртараптандыруға, шикізат бағытынан шығуға кепілдік болады. Саясата біз онсыз қоғамдағы ұзақ мерзімді және кепілдік берілген тұрақтылықты ойлау мүмкін болмайтын күшті орта сыныпқа ие болатымыз.

         Экономиканы отандық қаржы институттары  тарапынан қаржыландырудың қысқаруы  жағдайында шағын және орта  бизнеске көмек көрсету жалғасатын  болады. Мемлекеттік қолдау олардың  сапалық тиістілігіне қарамастан, шағын және орта бизнестің  барлық субъектілеріне көрсетілетін  болады.

          - осы мақсаттарға «Самұрық-Қазына» қоры 2011 жылы 3млрд АҚШ долларын бөледі. Бөлінетін қаражат шеңберінде 70% ағымдағы жобаларды қайта қаржыландыруға және 30% жаңа жобаларды іске асыруға бағытталатын болады.

          Екінші деңгейдегі банктер шағын  және орта бизнеске кредит  беру бойынша барлық бағдарламалардың  операторлары болады.

          Үкімет «Самұрық-Қазына» қорымен  бірлесіп шағын және орта бизнес  үшін сыйақы ставкасын дағдарысқа  дейінгі деңгейге дейін (14%-дан  аспайтын) тұрақтандыру бойынша  шара қабылдайд, сондай-ақ тиімді  ставканы тағайындай отырып, шағын  және орта бизнесті қолдау  бойынша қабылданған барлық бағдарламалар  қайта қаралатын болады.

          «Даму» кәсіпкерлікті дамыту  қоры  шағын және орта бизнеске  берілетін кредиттерге кепілдік  беру тетігін енгізетін болады;

           - «Самұрық-Қазына» қоры ауылдық  жерде шағын кредит берудің, оның  ішінде ауылдық кәсіпкерлерге  кредит берудің бағдарламасын  әзірлейді;

           - шағын және орта бизнес субъектілерін  тұрақты тапсырыстармен қамтамасыз  ету мақсатында олардың «Мемлекеттік  сатып алу туралы» жаңа заңның  қолданылуы шеңберінде мемлекеттік  органдардың, мемлекеттік холдингтер  мен ұлттық компаниялардың мемлекеттік  тапсырыстарына қол жеткізуіне  жағдай жасалады;

          Жер қойнауын пайдаланушылармен  және сервистік компаниялармен  қазақстандық қатысуды ұлғайту  бойынша жұмыс күшейтілетін болады.

          - Үкімет кәсіпкерлікті дамыту  үшін әкімшілік кедергілердітөмендету  және рұқсат беру жүйесін одан  әрі жетілдіру бойынша жұмысты  жалғастырады.

          Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту

          Қазақстандағы агроөнеркәсіптік  кешені ұлттық экономиканың базалық  салаларының бірі болып табылады.

         Аграрлық сектордың орасан зор  әлеуеттілігіне ауыл шаруашылығы  жерінің айтарлықтай көлемі дәләл бола алады, 2012 жылдың басында оның жалпы ауданы 223 млн гектарды құрады, оның 21 млн гектары егістік жерлер.

         Оған қоса, республика халқының 45 пайызға жуығы ауылдық жерлерде  тұрады және орасан мол еңбек  әлеуетін құрайды.

         Агроөнеркәсіптік кешенде ұлттық  табыстың үштен біріне жуығы  өңдіріледі.

         Канада мен Австралия сияқты  Қазақстан да негізгі ауыл  шаруашылығы дақылы бидай болып  табылатын, климаты қатал ұшы-қиырсыз  ұланғайыр ел.

          Қазақстан халқының онша тығыз  орналаспағандығын назарға алатын  болсақ, ішкі рыногының шектеулі  екенін көреміз.қазақстан өз өнімінің  үлкен бөлігін экспортқа шығаруға  мәжбүр.

        Бәсекеге қабілеттілікті көтеру  үшін тасымалдау сапасын жақсарту  қажет. Дәнді дақылдарды жеткізу  нүктесін – Ақтау қаласын жаңарту, елдің солтүстік өңіріі мен  Каспий теңізін жалғастыратын  теміржол желісін ашу керек.

        Агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға  ерекше назар аударылатын болады.Агроөнеркәсіп  секторын экономиканы тұрақтандыру  мен сауықтандыру бағыттарының  бірі ретінде белгілеуге мүмкіндік  беретін негізгі факторлар мыналар:

          - агроөнеркәсіптік кешен жұмыспен  қамтылған халықтың жалпы санының 30%-ын шоғырландырады. Сондықтан  ол халықты жұмыспен қамту  деңгейін қолдауға бағытталған  шаралардың орталық буыны болып  табылады;

          - ауыл шаруашылығы өнімдеріне  сұраныс жағымсыз экономикалық  үрдістің әсеріне неғұрлым азырақ  ұшырайды;

          - агроөнеркәсіптік кешен елдің  азық-түлік қауыпсіздігін қамтамасыз  ету жөніндегі міндетті шешеді;

          - Қазақстан экспорт рыногында  өнімнің бәсеке қабілеттілігін  қамтамасыз ету үшін жеткілікті  түрде салыстырмалы артықшылықтарға  ие болып отыр.

         Осы айтылған себептерге байланысты агоөнеркәсіп секторындағы өндірісті қолдау мен көлемін кеңейту экономикалық белсенділіктің және халықтың жұмыспен қамтылуының артуына, ал орта мерзімді перспективада-экспортты әртараптандыру мен экономикалық дамудың орнықтылығын қамтамасыз етуге елеулі түрде оң ықпалын тигізеді.

          Республикалық бюджеттен агорөнеркәсіптік  кешенді дамытуға бөлінетін шығыстар 2010-2012 жылдары шамамен 350 млрд теңгені құрайды.

          Инвестициялар, ең алдымен, астық секторы, ет және сүт өнімдерін қайта өңдеу және жеміс-көкеніс дақылдарын өңдіру сияқтықолданыстағы секторларды қолдауға және жаңа экспортқа бағыталатын болады. Дамыған экспорттық инфрақұрылымдары бар жылыжай шаруашылықтарының, көкнеіс қоймаларының, құс фабрикаларының, таурлы-сүт фермаларының, бордақылау алаңдары мен қасапханалар желілері құрылатын болады.Қазіргі заманғы ет өңдеу кешендерін ұйымдастыру, тамшылатып суару технологияларын қолданып жеміс-көкеніс дақылдарын өңдіруді және биязы жүнді терең өңдеуді дамыту. Қазақстан астығы экспортының инфрақұрылымын дамыту, аграрлық техникалық маркеттерді құру және дамыту, сондай-ақ ауыл шаруашылығы техникасын құрастыру жөніндегі жобалар іске асырылатын болады. [34]

        Инновациялық, индустиялық және инфрақұрылымдық жобаларды іске асыру

         ҚР-ның Үкіметі елді инновациялық даму жолына түсіру үшін жан-жақты жағдайлар жасап жатыр.атап айтқанда, заңнамалық базаны қайта қарап, оны бүгінгі күннің талаптарына сәйкестендіру, отандық инновациялық инфрақұрылым элементтерін қалыптастыру және олардың негізгі мақсаттары мен міндеттерін белгілеу, еліміздің даму институттары арқылы инновациялық жобаларға қаржы бөлу. Әйтсе де инновациялық ортаның қалыптаспауы инновациялық жүйенің дамуына кедергі болып отыр.

          Инновациялық орта дегеніміз - ғылыми білімдер мен техниканың жетістіктерін өндіріске енгізіп, одан табыс табу мақсатында кәсіпкерлер мен түрлі ұйымдардың жеке тұлғаларының әрекет етуіне ыңғайлы экономикалық кеңістікті айтуға болады.

           Еліміздің жоғарғы оқу орындарында инноавциялық ортаға қажетті кадрларды дайындау