Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысуды ұйымдастыру

 Төлем кезінде салық салынбайтын  табысқа  салық төлеушілердің  өздерімен есептеледі. Салық төлеуші  міндетті түрде төлем кезінде  салық салынбайтын табысты  жариялау  керек.

Берілген өзгертулердің негізінде 2004 жылы 1 – желтоқсаннан бастап жеке табыс салығының мөлшерлемесі айтарлықтай төмендетілді, сонымен қатар жеке тұлға алғае салық салынатын табыс мөлшеріне байланысты, мөлшерлемелер бойынша оңтайлы аудару қарастырылған. Табыс салығының салынуын қарастырайық.

 2008 жылғы жеке табыс салығы мен әлеуметтік салықты есептеу тәртібі. 14 желтоқсан 2007 жылы Қазақстан Республикасының қаржы Министірлігінің салық комитетінің төрағасы №641 «Жеке табыс салығы мен әлуметтік салықты есептеу туралы» бұйрықты бекітіп, нормативті- құқықтық актінің  29 желтоқсан  2007 жылы №4501 мемлекеттік тіркеу Регистірінде тіркелді.

Бұйрық заңды күшіне ресми түрде басылған күннен бастап енеді. Бұйрық заңды 2008 жылы 1 қаңтарынан бастап күшіне енді.

Бұйрық заңды күшіне  енген соң 2005-2007 ж.ж жеке табыс салығы мен әлеуметтік салықты есептеу №613 2004 жылдың 1 желтоқсанның  Қазақстан Республикасының қаржы Министірлігінің салық комитетінің төрәғасы бекіткен өз күшін жояды.

Бұл жағдайды мысалда көрейік: қызметкер кәсіпорында күнтізбелік жылды толығымен жұмыс істеп, айлығы 50000 теңге еңбек ақыдан ұсталынатын шығындар салық кодексінің 152 4,6,7, бөлімі бойынша салық ұсталымдары минималды еңбекақы кодексінің жоғарыда айтылған баптың 1-ші бөліміне сәйкес.

      Бұл кестенің 2графада қызметкердің есептелген табысы бұл жағдайда ол 50000 теңге құрайды.

3 графада табыс сомасы көрсетіліп  қызметкерге жыл басынан жоғарылай  отыра, әлеуметтік салықты есептеу  үшін бұл жағдайда ол 50000 теңге  құрайды.

4 графада көрсетілгентабыс сомасы  салық салу объектісіне жатпайды, салық кодексінің 144 бабы бойынша осы мысалда табыс жоқ, сондықтан бұл графа толтырылмайды.

5 графа міндетті зейнетақы жарнаса  ол 10 % құрады, бұл 5000 теңге құрайды.

6графа міндетті зейнетақы жарнаса  жыл басынан  бастап есептелінеді және әлеуметтік салық есептеуге қажет ол да 5000 Ошибка! Ошибка связи.

7 графа Қазақстан Республикасының Заңына салық кодексінің 152 бабы 1 тармағына сәйкес жеке 2008 жыл Республикалық бюджет қабылданғандай еңбек ақыдан салық үстемелері минималды еңбек ақы көрсеткіші түрінде 9752 теңге құрайды.

8 графада табыс сомасы көрсетіледі  бұдан жеке табыс салығын ұстайды 50000-5000-9752=35248

9 графа Жеке табыс салығы  сомасы көрсетіледі ол35248*10%=3524,8 сомамен  ЖТС есептелді,енді әлеуметтік  салықты есептеу тәртібін көрейік.

10 - 11 графада біздің мысалымызда  толтырылмайды өйткені шығындар  жоқ.

12 – 13 графада кәсіпорынның шығындары  әлеуметтік салық қаңтарға  жыл  басынан ол 45000 = (50000-5000)

14 графада қайта есептеу коэффиценті  ол қаңтарда 12(12/1)

15 график табыстың есепті сомасы  оның ішінде әлеуметтік салық  сомасы кіреді 45000*12=540000

16графада 90353=(88452+(540000-524160)*12%)

17 график әлеуметтік салық 7529 теңге  ол 90353/12 қаңтар айына ол соиа 18 графаға қойылып,ақпан айына есептелініп, әлеуметтік салықтың сомасы біздің  жағдайымызда ол толтырылмайды  өйткені, есеп қаңтар айына жүргізілді.

19 графа әлеуметтік салықты бюджетке  аудару ол 7529 теңгені құрайды.

20 графа табыс сомасы көрсетіледі  бұл жағдайда ол 45000 құрайды (50000-5000)

21 графа әлеуметтік сақтандыру  мемлекеттік сақтандыру фонды  Қазақстан Республикасының Заңы  «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» заңы бойынша 2008 жылғы 3 % құрады,біздің жағдайымызда 1350 теңге құрайды.

Қосымша ЖЕК – жылдық есептік көрсеткіш – 1092*12=13104тг. 2008 жылға айлық есептік көрсеткіш (АЕК) ҚР 01.01.2008. №194-ІІІ бекітілген 1097 теңгені құрайды.

Салық салу мақсатында жұмысшы табысы ретінде тек еңбекақы мен жұмыс нәтижелеріне немесе жұмыс жағдайларына байланысты қосымша төлемдер ғана емес,сонымен қатар әлеуметтік және материалдық көмек, сондай – ақ материалдық пайда түріндегі жұмыс берушінің өзінің жұмысшыларына жұмсаған шығындары да есептелуі керек. Бұл ережелер ҚР салық кодексінің 149.150.151 бөлімдерінде көрсетілген. ҚР салық кодексінің 149 бабының 2 тарауына байланысты жұмысшының табысына жұмыс берушінің ақшалай және заттық формада төленетін кез – келген табысы, жұмыс берушінің ұсынған әлеуметтік материалдық  түсініктер және басқа да материалдық көмек түріндегі табысы жатады.

Жұмысшының табысына  және бір жылғы төлемдерге салық салу айтарлықтай ерекшеленеді. ҚР Үкіметінің №683 жарлығымен бекітілген ережесінің 5 бабына сәйкес жұмысшының табысынан ұсталатын зейнетақы аударымдары бір жолғы төлемнен алынбауы тиіс; бір жолғы төлемдік аударымдар еңбекақы бөлімінде төлнеді.

Бір айдың ішінде еңбекақы, сыйақы, қосымша төлем және басқа да табыс бірнеше рет бекітілген болса, салық салу мақсатында заңнамалық және нормативтік актілердің келесі ережелерін ескеру керек:

-  жеке табыс салығы бойынша (төлеушілер – жеке тұлғалар). Салық кодексінің 147 бабының 2 тарауында  сақталуы тиіс,  оған сәйкес  нақты төленетін кейінгі айдың 15 жұлдызына дейін бюджетке төленуі керек;

- жұмысшылардың бекітілген табысынан  ұсталатын әлеуметтік салық (төлеушілер  – жұмыс берушілер). Салық кодексінің 319 бабының 1 тарауына сәйкес, есепті  айдаң  кейінгі айдың 15 жұлдызынан  кешіктірмей бюджетке төлеуі керек;

-      міндетті зейнетақы  аударымдары (төлеушілер - жұмысшылар) №245 жарлықпен бекітілген оларды есептеудің ережесінің 3-1 п. Сәйкес жұмысшыға төленетін табыстан айдың 15-нен кешіктірілмей жинақтаушы зейнетақы қорына аударылуы керек,

-           әлеуметтік  аударылымдар (Ошибка! Ошибка связи.) ҚР Үкіметінің  21.06.2007 ж. №694 жарлықпен бекітілген оларды есептеудің ережесінде қарастырғандай әлеуметтік  сақтандыру мемлекеттік қорына аударылымдар  есепті айдан кейінгі  15-нен кешіктірілмей жасауы тиіс;

2004 ж. 1- желтоқсанның  әлеуметтік  салық  әрбір  жұмысшының  төлеумен  байланысты жұмыс берушінің  шығындары ескеріледі, жұмыс берушінің  шығыны  неғұрлым  көп  болса, соғұрлым  әлеуметтік салық мөлшерлемесі төмен болады. (4 кесте)

Еңбекақы есебін ұйымдастыруға, ҚР 07.07.2007 ж. №177-ІІІ «ҚР заңнамалық актілеріне салық салу бойынша толықтырулар мен өзгертулер енгізу туралы» Заңына сәйкес, 2008 ж. бастап, жеке табыс салықынын тіркелген  мөлшерлемесі  10 пайызды құрайды, ол енгіген күннен бастап  салықтық төлемдер сомасын қайта есептеуді керек етеді. Сондай – ақ жеке табыс салығы  бөлімінде осы салық есебіне әсер ететін өзгертулер енгізіледі:

Салық кодексінің 144 б. 3п. өзгертулер енгізді. Тексттен (жоғалтылған еңбекақы бөлігін өтеуден басқа) сөздері алынып тасталды. Бұл сөздерді  тексттен алынып тастау, 2008 ж. 1 желтоқсаннан ҚР заңнамасында қарастырылған жеке тұлғаның өміріне және денсаулығына байланысты зиянды зардаптарын өтеу сомасы, сонымен қатар жоғалтылған еңбекақыны өтеу көлемі жек тұлғалардың (жұмысшылардың) салық салынбайтын табысына жатады:

- ҚР СК 152б. өзгертулерге сәйкес  салық салу мақсатында жұмысшыларға тиісті жылға бекітілген республикалық бюждет туралы заңымен бекітілген ең төменгі еңбекақы көлемінде салықтық шегерілімдер ұсынылады, олардың асыраушыларына салықтық шегерілімдер қарастырылмаған;

-  ҚР СК 152б  жұмысшыға, салық  салу мақсатында оның асыраушыларына салықтық шегерілімдер беру туралы шегерілімдер алынып тасталды. Жұмысшының өзіне  салықтық шегерілімдер айлық есептік көрсеткіштердің көлемі негізінде емес, тиісті жылға  республикалық бюждет туралы заңымен бекітілген ең төменгі еңбекақы мөлшерінде ұсынылатын болады;

-   ҚР СК өзгертулер енгізілмей  тұрып, таза табысты бөлгеннен  кейін алынатын және әрбір  салымшының қатысу үлесі сақталатын  заңды резидент – тұлғаның  жарғылық капиталын көбейтуге  бағытталған табыс, салық кодексінің 144 б. 5.2 п. сәйкес салық салуға жатпайды. 2008-жылдан бастап бұл пункті алып тастады, сондықтан табыстың бұл түрін енді салықтан босатылмайды. Яғни, 2008 бөлінген таза табыс, ол қандай мақсатқа бағытталғанын тәуелсіз, салық салынатын табыс болып саналады. Жеке тұлғалық табыстың бір түрі дивиденттерге  қатысты, және 2008 ж. ҚР СК 145 б. сәйкес төлем кезінде салық салынатын табыстан 5 пайыз ұсталуы керек.

-        ҚР СК 148 б. және 147 б.  өзгертулерге сәйкес, жеке  табыс салығының бюджетке төлеу  мерзімі төлем айынан кейінгі айдың 20 дейін бекітілді, ал  жеке табыс салығы бойынша квартал сайынғы есептеуді ұсыну мерзімі қорытынды беру кварталынан кейінгі айдың 20 дейін бекітілді.

      Қазақстандық ұйымдардағы  әлеуметтік салықты есептеу, ҚР  2008 ж. 1 қаңтарынан №6131 30.12.2008ж. №587 толықтыруларымен Қаржы министірлігімен салық комитетінің төрәғасының жарлығымен бекітілген.

      2007ж. 1 желтоқсаннан бастап ереженің 2 бөлімінің 11 бөлімшесінің тексіне келесі толықтырулар енгізілді: «жұмысшының жұмысқа келу (кету) кезінде әлеуметтік салықты есептеуде келу (кету) айына сәйкес келетін қата есептеу коэффиценті қолданылады. Жұмысшы салық жылы аяқталғанға дейін жұмыстан босатылған жағдайда әлеуметтік салықты төлеуші әлеуметтік салық салынатын объект болып саналатын шығындар есебінің сомасын және жұмысшының жұмыс атқарған мерзімінде осындай шығындардан төленген салық сомасының есептерін әзірлейді.  Көрсетілген есеп  жұмысшының оны жаңа жұмыс орнына ұсыну үшін дайындалады». Бұл толықтыру ҚР ҚМ Салық комитетінің түсіндірмесін дәледейді. Оған сәйкес жұмысшы  жұмыстан босатылған кезде, оның табысынан есептелген «1» коэффицентіне жүргізілмейді, кестеде ай басындағы жұмыс ескерілсе, жеке табыс салығын және әлеуметтік салық қайта есептеу коэффиценті ұсынылған.

Ережелерге өзгертулер нәтижесінде салықты есептеудің тәртібі өзгермейді, бірақ қайта есептеу коэффиценттерін қолдануды нақтылау енгізіледі.

 Кесте 6 -  Анықтама ай сайынғы хеке табыс салығы мен   әлеуметтік салықты есептеу бойынша ҚР ҚМ Салық комитетімен 01.12.2008. №613 жарлығымен бекітілгенесептеу негізінде құрылды.

Жыл басын дағыесептеген табыс	Жыл баснан Салық салын байтын табыс көлемі	Жыл басынан МЗТ сомасы	Жыл басынан салықтар шагарм дер	Жылбасынансалық салына тын табыс сомасы	Жыл басынан нақты ұсталған ЖТС сомасы	Жыл басынан табыстан аударылған ӘС	Есептің кезеңдегі ӘСсома	өткен мерзім-ге есептелген ӘАсомасы	өткен кезеңде бюджетке төленген сома
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
65000		6000	4120	54880	2744	54000	10900	1080	9720

 

 Салық заңнамасының  табыс арқылы есептеудің үдемелік нәтижесінің есебін орындау үшін салық агентіне (ЖТС бойынша) және салық төлеушіге (ӘС бойынша) анықтамада бар ақпарат жеткілікті. Жаңа жұмыс орнына (08.05.2007. қабылданды) бухгалтерия және табыс салығы мен әлеуметтік салықтар ҚР ҚМ салық комитетінің 01.12.2008. №613 жарлығымен бекітілген ай сайынғы есеп айырысу формасы бойынша есептеледі. Жұмысқа жаңадан алынған жұмысшы бұрынғы жұмыс орнынан анықтама ұсынған жағддайда, жаңа жұмыс орнынан салықтарды есептеу үшін мамыр айына сәйкес келетін қайта есептеу коэффиценті – 2,9 қолданады. Белгіленген еңбекақы 20000 теңгені құрған жағдайда, мамыр айының нәтижесі келесі түрде бейнеленеді:

       Мысал ретінде, 4 қосымшадағы «СтройСервис» ЖШС бір жұмысшының еңбекақысы жөніндегі анықтама беріледі.

3. Бұйрық құжаттары бойынша  ұстанымдар соттың шешімі  нотариалдық органдардың жазбаларына даусыз тәртіпте өндіру туралы администраторлық органдардың жарлығымен берілетін және негізгі еңбекақыдан және тұрақты сипаты бар басқа да төлмдерді, сыйақы, зейнетақы, уақытша жұмысқа қабілетсіз болған жағдайда берілетін жәрдемақыдан алынады. Келіп түскен бұйрық құжаттары  арнайы реестрде тіркелуі керек.

ҚР 30.06.1998. №253-1 «Сот шешімін орындаушылардың мәртебесі мен атқарушылық өндіріс туралы » Заңының 59б. сәйкес еңбекақыға немесе табыстың басқа да түрлеріне бұйрық құжаттарымен өндіріп алу туралы үндеу жіберілсе, қарыз адамның еңбекақысының немесе  басқа да табысының 50 пайызы аз емес мөлшерде сақталуы керек.

Алимент бойынша берешектің мөлшері сот шешімін орындаушымен, өндіріліп алу жүргізілмеген уақытқа немесе орындаушы таңдауына сәйкес берешекті анықтау уақытына алған еңбекақыдан шешімді орындау орнына сәйкес анықталады. Егер бұл уақыт мерзімінде борышкер жұмыс атқармаған болса, берешектің мөлшері орташа еңбекақының негізінде анықталады.

Бұйрық қағаздармен ұсталатын төлемдер жұмысшының еңбекақына пайыздық қатынаста анықталады:

     25% - бір бала; 33% - 2 бала  және келесі бухгалтерлік жазбамен  беріледі.

Дт 681 «Қызметкерлер мен еңбекақы бойынша есеп айырысу»  (3350

«Еңбекақыны төлеу төлеу бойынша қысқа мерзімді кредиторлық берешек»)

   Кт 3210 «Басқа да кредиторлық  берешек» (3390 «Басқа да қысқа мерзімді  кредиторлық берешек»)

4. Кәсіпорынға берешекті қайтаруға  айналған шегерімдер (жұмысшының  кәсіпорыннан алған авансы, қате  төленген сомалардың қайтарылуы,  жұмысшы кінәсінен келтірілген мүліктің мүліктің залалын өтеу сомалары) белгіленген тәртіпте администрацияның шешімімен іске асады. Барлық ұстанымдардың мөлшері жұмысшыға тиесілі еңбекақының 50% аспау керек. Жұмысшы айдың аяғына дейін жұмыстан босатылған жағдайда немесе оның еңбек демалысына кетуіне байланысты еңбекақымен есеп айырысу толтырылады да, оның мәліметтерді айдың соңында есеп айырысу төлем тізімдемесіне көшіріледі.