Еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысуды ұйымдастыру

         ЖШС «КамСтройСервис» өкілділігінде еңбекақы бойынша  есептесу есеп айырысу төлеу – тізімдемесінде жүргізіледі. Жұмысшылар мен қызметкерлердің табысын, оның ішінде заңға сәйкес табыстан ұсталатын ұстанымдарды және оларға төленуге тиісті еңбекақыны жинақтап, қорытындылауға арналған құжат. Бұл тізімдемеде жұмысшы- қызметкерлердің аты – жөні, табельдік нөмірі, оларға есептелінген негізгі және қосымша еңбекақылар мен  одан ұсталатын ұстанымдардың түрлері бойынша сомалар мен сол айдың басы мен соңындағы кәсіпорынның жұмысшыларға немесе жұмысшылардың кәсіпорынға қарыз сомалары көрсетіледі. Оған кәсіпорын жетекшісі мен бас бухгалтер қол қояды. Тізімдеменің «Есептелді» бөлімінде: кесімді, жоспардан тыс сома көрсетіледі. «Ұсталынды және ескірілді» бөлімінде жеке табыс салығының сомасы,  кестеге сатылған тауарларды ескеру сомасы, еңбекақы шотына берілген аванс пен басқа да ұстанымдар мен төлемдер жазылады.

 Кесте 8 -  ЖШС «СтройСервис» өкілдігінің жұмысшы – қызметкерлерінің еңбекақысы бойынша есеп айырысу төлеу – тізімдемесі, 2007.ж. ақпан.

Лауазым	Күн	Есептелінген еңбекаы	Барлығы есептелді	Басқада салықтар	Жинақтаушы	Барлығы ұсталды	Соңғы сальдо	Әлеумет тік	Әлеумет тік
Еден жуушы	20	20550	20550	892	20550	2947	17605	3247	370
8 кестенің жалғасы
Сату ісі жөнінде	20	75000,00	75000	6117	75000	13617	61383	8758	1350
Сервис- инженер	20	60000,00	60000,0	4362	60000	10362	49638	7408	1080
Сату ісі жөнінде	20	65000,00	65000	4947	65000	1144	53553	7857	1170
Офис- менеджер	20	40000,00	40000	2334	40000	6334	33666	5452	720
Бухгалтер	20	70000,00	70000	5532	70000	12532	54468	8308	1260
Директор	20	95000,00	95000	8457	95000	17957	77043	10558	1710
Сервис- инженер	20	60000	60000	6885	60000	12885	47115	5399	1080
Жүргізуші	20	35000	35000	1974	35000	5474	29526	4867	600
Барлығы	180	620550	620550		620550	61855	9370
Ескерту: Ұйымның мәліметтері негізінде жасақталды

 

     Топтамалық есептің  есептік регистрлерінің құрамы  мен тізімі №10 журнал -  ордермен  және №5 тізімдемемен шектеледі.

    Еңбекақыны есептеу сәйкестігін  жұмысшылардың санаттары мен  құрамы бойынша жазбаларды есеп  айырысу төлеу – тізімдемесімен  оған берілген құжатттардан алуға  болады. Бұл теңестірулер еңбекақы  қорын пайдалануды бақылау үшін  қолданылады. Еңбекақы төлеуге арналған қаражаттарды қалыптастыру мен пайдалану, әлеуметтік сипаттағы төлемдерді бақылауды ең алдымен кәсіпорын администрация мен  бухгалтерия қызметкерлері жүзеге асырады.

        Еңбекақыны  есептегенде, бухгалтерлер еңбек  уақытын пайдалану мен орындалған  жұмыс есебінің алғашқы құжаттарының дұрыс толтырылуын тексереді. Жұмысшыға төленетін қаражаттың жалпы сомасы, кәсіпорын жетекшілері бекіткен барлық тізімдемедегі  нәтижелермен сәйкес келуі керек. Тізімдеме бойынша төленген ақша қаражаттарының сомасы, сәйкес шығыс кассалық ордерінде көрсетілген  сомамен сәйкес келуі керек.

         Алғашқы  есептің барлық құжаттары есепті  регистрлерге негізделген жиынтық  құжаттарына бекітіледі:

• есептелген еңбекақы сомасы, ұстанымдар сомасы мен еңбекақының жалпы сомасы көрсетілетін беттік квитанциялар. Квитанциялар 2 данада шығарылады. Бірінші данасы тігіледі, екінші данасы-  жұмысшылардың қолына беріледі;
• Есептелген еңбекақының жалпы сомаы көрсетілген, 681 «Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» баланстық шоты бойынша айналым тізімдемесі, сонымен қатар жалпы кәсіпорында еңбекақыдан ұсталған жалпы сома көрсетіледі;
• 681(3350) баланстық шоты бойынша санаттарды тексеру;
• 681 (3350) баланстық шоты бойынша есептеулерді тексер;

     Депоненттелген еңбекақы  – бұл берелмеген еңбекақы. Уақытында алынбаған еңбекақыға келесі  бухгалтерлік жазу жазылады:

Дт 681 «Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу» (3350 «Еңбекақы төлеу бойынша қысқа мерзімді берешек»)

Кт 687 «Депоненттелген еңбекақы» (3390 «Өзге де қысқа мерзімді кредиторлық берешек»)

      Уақытында берілмеген  еңбекақының (депоненттелген сома) қалдығы 3 күн ішінде банктегі  ағымдағы шотқа тапсырылуы керек. Депоненттелген есеп айырысу  есебі  депоненттелген еңбекақы  есебінің кітабында немесе берілмеген  еңбекақы реестірінде жүргізіледі. Кітап 1 жылға ашылады. Әрбір депонент үшін табельдік нөмірі, аты – жөні, тегі, депоненттелген сомамен оның берілшені туралы белгілер көрсетілген жеке жазба беріледі. Жыл соңында төленбеген сома, жаңа кітапқа көшіріледі. Депоненттелген еңбекақы 3 жыл сақталады.

 

 

 

 

                      

 

 

 

 

 

 

 3. ЕҢБЕКАҚЫ ҚОРЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУЫН ТАЛДАУ

       

         3.1. Талдаудың міндеттері және оның мақсаты

 

Еңбек ресурстарына сәйкес салада білім және еңбек дағдыларына ие, қажетті физикалық  деректері бар тұрғын халықтың бөлігі кіреді.

Кәсіпорынның қажетті еңбек ресурстарымен жеткілікті қамтамасыз етілуі, олардың рационалды пайдаланылуы еңбек өнімділігінің, жоғарғы деңгейлі өнім көлемін арттыру үшін және өндіріс тиімділігін арттыру үшін үлкен маңызы бар. Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуіне және олардың пайдалану тиімділігіне барлық жұмыстардың көлемі мен орындалуының өз уақыттылығы, жабдық, машина, механизмдердің пайдалану тиімділігі тәуелді.

   Талдау міндеттері:

• кәсіпорынның және оның құрылымдық бөлімшелерінің еңбек ресурстарымен, сондай-ақ олардың категориялары мен кәсіптері бойынша қамтамасыз етілуін  зерттеу мен бағалау;
• кадрлар ағымдылығы көрсеткіштерін анықтау мен зерттеу;
• еңбек ресурстарының резервтерін анықтау, оларды анағұрлым толық және тиімді пайдалану;
• еңбек өнімділігін зерттеу;
• еңбек ақы төлеу шығындарын зерттеу;

Еңбек бойынша талдауды жүргізу үшін келесі қайнар көздер пайдаланылады: ф. №1-Т «Еңбек бойынша есеп» мемлекеттік статистикалық» есеп беру деректері, табельдік есепке алу  мен кадрлар бөлімі деректері.

    Еңбек  ресурстарымен  кәсіпорынның қамтамасыз етілуі  жұмыскерлердің категориялар мен  кәсіптер бойынша нақты санын, оның жоспарлық қажетімен салыстыру  арқылы есептеледі. Еңбек ресурстарының  біліктілігі бойынша сапалық  құрамына да талдау керек.

     Әкімшілік- басқару персоналы  әрбір жұмыскердің нақты білім  деңгейінің оның  лауазымына сәйкестігін  тексереді және кадрларды іріктеу, оның дайындығымен және біліктілігінің  жоғарлауымен байланысты сұрақтарды  зерттейді.

       Кәсіпорында жұмыс істейтін жұмысшыларды тізімдік және тізімдік емес деп бөледі.  Кәсіпорынның негізгі қызметімен байланысты 1 жылдан  астам жұмыс істейтін кәсіпорынның тізімдік персоналының құрамына барлық тұрақты, маусымдық және уақытша жұмыскерлер, ал басқа да қызмет түрімен айналысып 5 күннен аз жұмыс істегендерді тізімдік емес персонал құрамына кіргізеді.

     Жұмыскерлердің біліктілік  деңгейі көбіне олардың жасына, жұмыс өтілуіне, біліміне байланысты. Сондықтан талдау процесінде  жұмысшылар құрамында жоспар бойынша жұмыс өтілуі, білім бойынша өзгерістерін зерттейді. Олар жұмыс күшінің қозғалысы  нәтижесінде болатындықтан талдау барысында бұған үлкен көңіл бөлу керек.        Кәсіпорынның еңбек ресурстарымен қамтамасыз етілуіндегі қауырттылық қолда бар жұмыс күшін анағұрлым толық пайдалану есебінен, өндіріс интенсификациясы, өндірістік процестерді кешенді механикаландыру мен автоматтандыру, анағұрлым өнімді жаңа техниканы еңгізу, өндіріс технологиясы мен ұйымдастыруды жетілдіру есебінен кішкене басылуы мүмкін. Талдау процесінде жоғарыда аталған шараларды жүргізу нәтижесінде еңбек ресурстарына қажеттілікті қысқарту резервтері анықталуы керек.

     Егер кәсіпорын өз  қызметін ұлғайтса, өндірістік қуаттарын  арттырса жаңа жұмыс роындар  құрса, онда оның еңбек ресурстарына деген қосымша қажеттілігін категориялар мен кәсіптер бойынша анықтау керек және оларды кірістіру көздері анықталады.

     Еңбек ресурстарын  пайдалану толықтығын талданатын  мерзім ішіндегі бір жұмыскердің  істеген күндері мен сағаттары  саны бойынша бағалауға, сонымен қатар жұмыс уақытының қорын пайдалану деңгейі бойынша бағалауға болады. Мұндай талдауды жұмыскерлердің әрбір категориясы бойынша, әрбір құрылымдық бөлімше, кәсіпорын бойынша жүргізу керек.

      Еңбек өнімділігі  деңгейін бағалау барысында жалпылама, жеке және көмекші көрсеткіштер жүйесі пайдаланылады.

    Жалпылама көрсеткіштерге  бір жұмысшының орташа жылдық, орташа күндік, орташа сағаттық  өнім өнімділігі, сондай-ақ бір  жұмыскердің орташа жылдық өнім  өнімділігі құндық мағынада кіреді.                                                                                                                                                                               

      Жеке көрсеткіштерге  белгілі бір түрдегі өнім бірлігінің  өндірісінің уақыт шығындары немесе бір адам-күн немесе бір адам- сағаттағы натуралдық бірліктегі өнімнің белгілі бір түрінің шығысы.

     Көмекші көрсеткіштер  жұмыстардың белгілі бір түрінің  бірлігін орындауға қажетті уақыт  шығындары немесе уақыт бірлігіндегі  орындалған жұмыстар көлемі.

       Еңбек өнімділігінің  анағұрлым жалпылама көрсеткіші  ретінде бір  жұмыскердің орташа  өнім өнімділігі алынады. Оның  шамасы- жұмысшылар өнімділігіне  ғана емес. Сондай-ақ өнеркәсіптік - өндірістік персонал құрамындағы  жұмысшылардың үлес салмағы, олардың істеген күндер санына, жұмыс күн ұзақтығына байланысты.

     Кәсіпорында еңбек  ресурстарын пайдалануды, еңбек  өнімділігі деңгейін талдау еңбек  ақымен тығыз байланыста қарастыру  керек. Еңбек өнімділігі артумен  төлемақы деңгейін жоғарлату  үшін нақты алғы шарттар құралады. Төлемақы қаржыларын пайдалану барысында еңбек өнімділігінің арту қарқындары төлемақының арту қарқындарынан басым болатындай ету керек. Тек осы жағдайда ғана ұлғайтылған ұдайы өндіріс қарқындарын арттыру үшін мүмкіндіктер пайда болады.

     Осыған байланысты  әрбір кәсіпорында еңбекақыға  қаржыларды пайдалануды талдауға  үлкен көңіл бөлінеді. Яғни еңбекақы  қорын пайдалану барысын жүйелі  бақылауды жүзеге асыру керек, еңбек өнімділігі арту есебінен  қаржылардың үнемделу мүмкіндігі  анықталады және өнімнің еңбек сыйымдылығының төмендету есебінен үнемделу мүмкіндігі зерттеледі.

      Еңбек ақы қорын  пайдалануды талдауды бастар  алдында ең алдымен оның нақтыдан  жоспардың абсолютті мн салыстырмалы  ауытқуларын есептеу керек.

     Өнімнің еңбек сыйымдылығын талдау. Еңбек сыйымдылығы дайындалған өнімнің барлық көлемі немесе бірлігінің жұмыс уақыт шығындары. Өнім бірлігінің сыйымдылығы белгілі бір өнім түрін дайындауға жұмсалған жұмыс уақыт қорын натуралдық немнсе шартты-натуралдық мағынада берілген бұйымдар санына бөлеміз. Өнімнің бір теңгесінің еңбек сыйымдылығын да есептеуге болады. Ол үшін бүкіл өнім өндірісіне келетін жұмыс уақытының жалпы қорын өнім шығысы құнына бөлу керек. Алынған нәтиже өнімнің орташа сағаттық өнімділігіне кері көрсеткіш.

 

 

3.2. Еңбекті пайдалану тиімділігін және еңбек ақыны талдау

 

     Шаруашылық қызметін  талдауға еңбек ақыны ұйымдастыруды  жетілдіруде, оның еңбектің, өндірістік  нәтижелердің саны мен сапасына  тікелей тәуелсіздігін қамтамасыз  етуду маңызды орын беріледі.

     Талдау барысында еңбек өнімділігін көтеру еңбек ақы жүйесін жетілдіру, оны бақылауды күшейту резервтері анықталады.

      Еңбекті пайдалануды  және еңбек ақыны талдаудың  негізгі міндеттеріне жатады:

• Жұмысшылардың санын, құрамын және құрылымын, біліктілік деңгейін зерттеу;
• Жұмыс уақытын пайдалану туралы мәліметтерді тексеру және қажетті ұйымдық – техникалық резервтерді жасау;
• Жұмыс күшінің динамикасын, қозғалысын, еңбек тәртібін зерттеу;
• Жұмысшы санының өнім динамикасына әсерін талдау;
• Ұйым бойынша, цех, жұмыс орындары бойынша еңбек өнімділігінің деңгейін анықтау, алынған мәліметтерді өткен кезеңнің мәліметтерімен салыстыру;
• Еңбек өнімділігінің өсуінің интенсивті және экстенсивті факторларын анықтау, соның негізінде әсер ететін факторларды жіктеу және есептеу;
• Қолданылатын өнім нормасының сапасын, оның орындалуын және еңбек өнімділігіне ықпалын зерттеу;
• Қолданылатын нысанлар мен жүйелердің негізділік дәрежесін тексеру;
• Жұмысшылардың жекелеген категориялары мен мамандықтары бойынша орташа жалақының мөлшері мен динамикасын анықтау;
• Қолданылып жүрген сыйақы беру жүйесінің тиімділігін зерттеу;
• Еңбек ақының өсу қарқынын, оның еңбек өнімділігінің өсім қарқынымен арақатынасын зерттеу;
• Еңбек ақы қорын пайдалану тиімділігін көтеру резервтерін анықтау;