Дайын өнімнің талдауы және аудиті бойынша жетілдіру шаралары және жұмыс жоспарының есебін өзгерту

Дайын өнімді сату (атқарылған қызмет) кәсіпорындармен келесідей бағалар арқылы жүзеге асырырлады:

• нарықтық еркін бағалар мен тарифтер;
• Қосылған құн салығының сомасына;
• Мемлекеттік қадағалаудағы бағалар мен тарифтер (отын-энергетикалық комплекстің өнімдері, өндірістік-техникалық қызметтер)
• Мемлеткеттік бөлшек бағалар (сауда шегерімдерінсіз).

Мемлекетаралық, республикааралық дайын өнімді өткізу есеп айырысулары, экономикалық ынтымақтастық келісім шарты бойынша, ағымдағы нарықтық бағалар мен тарифтер бойынша жүзеге асырылады. Дайын өнім жіберілгендегі бағаларды орнатқанда , франко орнатылады, яғни жабдықтаушыдан сатыпалушыға дейінгі жеткізу шығындардың кім төлейтіні жайлы ақпарат. Франко-станция қабылдаушы – сатыпалушыға жеткізу шығындарын өткізу бағасымен жабдықтаушы төлейді. Франко-станция жіберуші- дайын өнімді вагонға тиегенге дейінгі транспортировка шығындарын (теміржол тарифі, су фрахтын және тағы басқалары) сатыпалушы төлеуі тиіс. Шығарылған дайьн өнім өндіріс сомасынан айналым саласына ауысады. Бүл процессті алғашқы қүжттарда көрсегіледі қабылдау - тапсыру накладнойларда. акттерде, ведомостарда. жоспар-карталарда.

Дайын өнім бүйрық накладной негізінде босатылады (ол: қоймаға - бүйрык және босатуға - накладной). Қоймага бүйрықты сәйкес қызмет сатьп алушылармсн шарт жағдайлары неіізінде толтырады, онда: сатып алушының аты. коды. өнімнің көлемі және ассортименті, түсүрү мерзімі корсетілсді. Сатып алушыларға онім түсірү накладнойлармен, шот-фактуралармен қүжатталады.

Төлем талабы - жабдықтаушының банкке толеу үшін есеп айырысу шотынан шот-фактураға сайкес түсірілген өнімнің құнын аударуға бүйрық (ассортимент, түсірілгсн өнімшң қүны, откізү бағасы, көлемі жазылады).

Шот-фактураның немесе төлем-талаптың жеке жолында ыдыстың қүны, сатып алушымен төленетін темір жол тарифы көрсетіледі. Жеке жолда қосымша қүнға салынған салық сомасы жазылады.

Шарт жасасқанда жабдықтаушының және сатып  алушының арасында франко-орын туралы ескерту берілсді,  оган дейін түсірүге байланысты барлық шығындарды жабдыктаушы алады. Франко-орындардың түрлері:

■жабдыктаушьшың   франко-қоймасы   (барлық   шыгындарды. өнім шыгарушының қоймасында өнімді жүктеүдсн бастап ары карай тасымалдау үшін, өнімді сатып алушы езінс алады;

■жіберу франко-станциясы (жабдыктаушы жіберү станциясында өнімді түсірүге дсйін шығындарды өзіне алады, ал темір жол вагонына жүктсүдсн бастап жеткізүге сатып алушы жауапты болады;

■жіберу станция франко-вагон  темір жол бойынша жүкті жібергсндс жабдықтаушы өнімге вагонға тиегенге дейін жауапты;

■  белгіленген   станция   франко-вагон   өнімді   сатып   алушы вагоннан түсірү және келесі жүмыстарды төлсйді, ал оның алдындағы жүмыстарды - жабдықтаушы төлейді;

■  белгіленген   франко-станция-   өнімді   тасымалдау   бойынша жабдықтаушының міндеттері белгіленген станцияда тауарла түсірүмсн аяқталады;

■  сатып  алушының франко-қоймасы-  өнімді  сатып  алушыға жеткізу мен байланысты барлық шығындарды жабдықтаушы өзіне алады.

Дайын өнімді сатуға , тиеуге, қоймадан жіберуге , қабылдауға сатыпалушыға негіз болатын құжаттар- кәсіпорынның маркетинг немесе өткізу бөлімінің бұйрық қағаздары. Тауарлы-көліктік, теміржол накладнойлар және басқа да дайын өнімді қоймадан жіберуге арналған құжаттар негізінде қаржылық бөлімінде немесе кәсіпорын бухгалтериясында сатыпалушыдан банк арқылы есеп айырысу үшін бірнеше данада төлем талап құжаттары рәсімделеді. Төлем талабында – жабдықтаушы мен сатыпалушының мекен жайы жабдықтау келісім шарттың төлеу сомасын, қосымша тара мен өнімнің орамдарының қосымша төленетін құны, көлік тарифі, қосылған құн салығының сомасы.

Қосылған құн салығының объектісіне жатпайтын дайын өнімді жібергенде, есеп айырысу құжаттарында және реестрлерде қосылған құн салығының сомасының көрсетілуінсіз және «қосылған құн салығынсыз» (без налога ан НДС) деген штампен көрсетіледі. Төлем талаптар жабдықтаушымен жазылып инкассоға банкке тапсырылады (сатыпалушыдан төлем алу туралы талап негізінде) және төлем талап құжаттары жүкқабылдаушыға дайын өнім тапсырғаннан кейін немесе дайын өнім тиелгеннен кейін 1 күн аралығында банкқа тапсырылуы тиіс. Төлем талап құжатының 1 данасы сатыпалушыға төлем шарттарын орындау үшін жіберіледі.

Төлем талап деректерін күнделікті дайын өнім есебі мен өткізу ведомосында тіркейді. Ведомоста төлем талаптың күні мен нөмірін, жабдықтаушының аты-жөні мекен жайы дайын өнім түріне қарай нақты, шоттар бойынша  жалпы сомаларын және төлену; төленбеуін көрсетеді. Ведомость тиелген тауардың аналитикалық есебі үшін қолданылады.

Қосылған құн салығының объектісіне жатпайтын дайын өнімді жібергенде, есеп айырысу құжаттарында және реестрлерде қосылған құн салығының сомасының көрсетілуінсіз және «қосылған құн салығынсыз»  деген штампен көрсетіледі. Төлем талаптар жабдықтаушымен жазылып инкассоға банкке тапсырылады (сатыпалушыдан төлем алу туралы талап негізінде) және төлем талап құжаттары жүкқабылдаушыға дайын өнім тапсырғаннан кейін немесе дайын өнім тиелгеннен кейін 1 күн аралығында банкқа тапсырылуы тиіс. Төлем талап құжатының 1 данасы сатыпалушыға төлем шарттарын орындау үшін жіберіледі.

Төлем талап деректерін күнделікті дайын өнім есебі мен өткізу ведомосында тіркейді. Ведомоства төлем талаптың күні мен нөмірін, жабдықтаушының аты-жөні мекен жайы дайын өнім түріне қарай нақты, шоттар бойынша  жалпы сомаларын және төлену; төленбеуін көрсетеді. Ведомость тиелген тауардың аналитикалық есебі үшін қолданылады.

Ведомоста дайын өнімді жіберу және есеп бағалары бойынша көрсетеді. Дайын өнімнің өткізу есебінің оперативтік есебі маркетинг бөлімінде арнайы карточкаларда, кітаптарда және журналдарда жүргізіледі, ал егер электронды есептеуіш машинаны қолданғанда – күнделікті дайын өнім өткізуге арналған машинограммаларында жүргізіледі.

Дайын өнім кәсіпорын территориясынан жүкқабылдаушы кәсіпорынның өкілдеріне өткізу үшін тауарлық материалдық құндылықтарды жіберу рұқсат қағазы беріледі. Рұқсат қағазына кәсіпорынның басшысы және бас бухгалтер қол қояды. Рұқсат қағазының орнына тауралық көліктік немесе есеп фактураларының көшірмелері қолданылады. Егер дайын өнім сатып алушыға жабдықтаушы қоймасынан немесе басқа басқа дайын өнім сақтау орнына жіберілсе, сатып алушы жүк қабылдауға арналған сенім хатты көрсетуі қажет

Дайын өнімді сату есебінің синтетикалық есебі, дайын өнім сату есебінің  қандай әдісті қолдануына байланысты . Салық салу мақсатында дайын өнім өткізуден түскен табыс, жіберілген өнімнің төлену сәтінде немесе төлем құжаттарын сатыпалушыға жібергенде кәсіпорынмен анықталып отырады. Бухгалтерлік есепте дайын өнім тиелгеннен кейін өткізілген деп есептеледі.

Бөлшек сауда кәсіпорындарында тауарды сату бойынша сауда бойынша сауда ережесіне сәйкес кепілдік міндеттемелер пайда болуы мүмкін.

Кепілділікті берілген мерзімінің ішінде немесе жарамдылық мерзімінде, ал олар жоқ болған жағдайда тауардың сапасына қарап келісім-шарт негізінде белгілеуіне болады. Сондықтан келісім-шартта айтылған немесе алдын ала белгіленген жағдайда тұтынушы талап ете алады:

• сатып алу бағасын азайтуды;
• тауардың кемістігін тегін орнына келтіруді (гарантиялы жөндеуді);
• кемістігін орнына келтіруге жасаған шығысын өтеуді;
• тиісті сапасы бар тауарға айырбастауды;
• зиянды өтегеннен кейін келісім-шартты бұзуға құқығы бар.

Кепілдік мерзімі нормативтік құжаттарында белгіленеді және ол сатылған күнінен бастап есептеліне бастайды. Егер де бұндай нормативтік құжаттары болмаса, онда ол келісім-шарттың негізінде анықталады. Егер де тұтынушы тауарды пайдаланудан бас тартса, бірақ жөнделгеннен кейін алатын болып ниет білдірсе, онда тауардың кемістігіне кепілдік мерзім беруші кәсіпорынның есебінен тауарды жөндеу жұмыстары жасалынады. Кепілдік мерзім негізгі бұйыммен қатар олардың құрастырушы бұйымдарына да қатысты болады.

Сатып алынған тауардың кемістігі табылған жағдайда 14 күннің ішінде сол тауарды сатушы кәсіпорынға һабарлауы тиіс, сатып алынған күнін есептемегенде, ал егер де оның ашық дефектісі бар болған кезде және оны эксперт (сараптаушы) қуаттаған жағдайда, оның хабарлау мерзімі алты айға дейін күшін жоймайды.

Енді біз кепілдік міндеттемесінің орындалу жағдайының әртүрлі көрінісін бухгалтерлік есепте көрсетеміз.

Гарантиялы жөндеу (жөндеуге кепілдеме беру немесе тауар кемістігін тегін қалпына келтіру). Гарантиялы жөндеу бойынша шығыс сатып алушы мен сатушының арасында және сатушы сауда ұйымымен және өндіруші кәсіпорынның арасында жасалатын келісім-шартта міндетті шығыс ретінде көрсетіледі және ол сатушы ұйымның шығысы болып табылады. Әдетте, сатушы ұйым өз бетінше сатылған (сатылатын) бұйымның кемістігіне кепілдік бола алмайды. Болашақта пайда болатын кепілдік міндеттемелерді орындау үшін, сатушы ұйым тауарды өндіруші кәсіпорынмен қосымша келісім-шартқа отырады, тек жазбаша келісім болған жағдайда ғана ол іске асады.

Мысал. Кәсіпорын халыққа тоңазытқыш (холодильник) сатумен айналысады. Сатушы ұйым тоңазытқышты жасаушы кәсіпорыннан алу үшін келісім-шартқа отырады, онда сол тоңазытқыштың бағасынан 10% жеңілдік жасауы туралы айтылған, себебі алынған тоңазытқышты жөндеу қажет болған жағдайда алушы кәсіпорын (яғни, сатушы ұйым) бар шығынды өз мойнына алады.

Кесте 5 - Енді осымен байланысты шоттар корреспонденциясын келтіреміз.

                                                                                     (Кесте5 жалғасы)

Жыл соңында тауарды сатумен және жалпы және әкімшілік шығыстарымен байланысты барлық жұмсалған шығыстарын жинақтап, олардың үлес салмағын және келесі жылға жасалатын сауда үстемесінің орташа деңгейін анықтап, кәсіпорынның болашақ шығыстарын барынша дәлдік тұрғысында жоспарланған.

Егер де тауардың кемістіктері тұтынушылардың кінәсінен болса, атап айтқанда, тасымалдау, сақтау және пайдалану ережелерін бұзса, онда тұтынушылардың талабы қанағаттандырылмайды.