Дайын өнімнің талдауы және аудиті бойынша жетілдіру шаралары және жұмыс жоспарының есебін өзгерту

	МАЗМҰНЫ
	Кіріспе	7
1	Дайын өнiмДІ ШЫҒАРУ МЕН ҚОЛДАНУ есебiн ұйымдастырудың теориялық негізі	11
1.1	Дайын өнімнің экономикалық мәні мен экономикадағы алатын орны	11
1.2	Дайын өнім есебін жүргізудің негіздері	13
1.3	Дайын өнімнің есебін ұйымдастырудың шетел тәжірибесі	20
2	Дайын өнімді САТУ МЕН ШЫҒАРУ есебіНІҢ ЖҮРГІЗІЛУІН ТАЛДАУ («ВК МКК» АҚ-ның мысалында)	22
2.1	«ВК МКК» акционерлік қоғамының техникалық – экономикалық көрсеткіштерін зерттеу	22
2.2	Дайын өнімді өндіру есебінің ұйымдастырылуын талдау	25
2.3	Дайын өнімнің  сатылу  есебінің ұйымдастырылуы және талдау	28
2.4	«ВК МКК» акционерлік қоғамында пайдалануға арналған тауарлардың есебі	43
3	ДАЙЫН ӨНІМДІ САТУ МЕН ШЫҒАРУ  ЕСЕБІНІҢ АУДИТІ, ЖЕТІЛДІРУ ШАРАЛАРЫ	50
3.1	ВК МКК» АҚ-ның өнім өндірісіне факторлық талдау және дайын өнім есебіндегі кемшіліктер	50
3.2	«ВК МКК» АҚ дайын өнімінің аудитін жүргізу	54
3.3	Өнімді өндіру көлемін ұлғайту резерві ретінде еңбек ресурстарын пайдалану тиімділігін жоғарылату	57
3.4	Дайын өнімнің талдауы және аудиті бойынша жетілдіру шаралары және жұмыс жоспарының есебін өзгерту	61
	ҚОРЫТЫНДЫ	65
	ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР	68
	ҚосымшаЛАР	70

 

Кіріспе

 

Нарықтық экономиканың даму барысында, кәсіпорынды басқаруда бухгалтерлік есебінің рөлі мен қажеттілігі артуда. Тауар өндірушілер арасындағы бәсекелестіктің өсуінің, нарық коньюнктурасының жиі өзгерістерінің жағдайларында, кәсіпорынды басқаруда жедел және тактикалық басқару шешімдерін қабылдау мақсатында шынайы және аналитикалық ақпарат қажет. 

Қазіргі заман өзгерістері жағдайында кәсіпорын жұмысын жетілдіру және қадағалауда, бухгалтерлік есептің толыққанды қолданылуы артуда.

Қазақстан Республикасында бухгалтерлік есеп «Бухгалтерлік есеп» туралы заңымен регламенттеледі.

2005 жылдан бастап Қазақстанның  көптеген кәсіпорындары Халықаралық қаржылық есеп стандарттарын қолдана бастады. Халықаралық стандарттарда әр стандарттың қолдану мақсаты, қадағалау аясы, қолдану сферасы айқындалып көрсетілген. Осыған орай Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің «ҚЕХС бойынша қаржылық есеп беруші кәсіпорындар үшін бухгалтерлік есептің жоспарлы жұмысшы шоттарын қолдану нұсқаулықтарын бекіту жайлы» 2005 жылы 22 желтоқсанда бұйрық шықты.

Бухгалтерлік есепте дайын өнім есебіне ерекше көңіл бөлінеді. Кәсіпорынның өнідіріс процессінің және басты мақсатының қорытындысы ретінде дайын өнімді қарастырамыз. Дайын өнім  дегеніміз - өндіріс аясынан шығарылатын, негізгі және қосалқы цехтарының пайдалануға арналған өнімі. Дайын өнімнің өндірісте жасалғаны, оның біртұтастығы, стандартпен немесе техникалык шарттарға сәйкестігі, техникалық бақылау (сынау) кызметінен өткендігі, паспорты, сертификаты (яғни сапасы) және баскадай құжаттармен куәландырғаны, қоймаға тапсырылғаны, тапсырыс берушілердің кабылдап алғаны және басқа жайлары — міндетті түрде актімен рәсімделеді. Дайын өнім есебінің негізгі мақсаттары:

- шығарылған өнімнің сапасына, жоспардың орындалуына, ассортименті бойынша жоспардың орындалуына бақылау жүргізу

- кәсіпорынның қүрылымындағы  бірліктерде және қоймалар бойынша  өнімнің бар болуының және қозгалысының есебі

- дайын өнімнің табыстылығын  анықтау (оның түрлері бойынша)

- өнім түсіру бойынша  жоспардың орындалуына және уақытында есеп айрысуларга бақылау жүргізу.

Дайын өнімді есептеу үшін 1320 «Дайын өнім» деп аталатын активті инвентарлық (мүліктік) шот пайдаланылады. Дайын өнім кәсіпорынның айналым каражатының құрамына кіреді және ол қаржылық есеп беруде нақты езіндік құны бойынша көрініс табады.

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев «Қазақстан өз дамуындағы жаңа

серпіліс жасау қарсаңындағы Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Қазақстан халқына жолдауында: «Қазақстан әлемнің бәсекеге барынша қабілетті әрі серпінді дамып келе жатқан мемлекеттерінің қатарына қарай қадам басуы жолындағы негізгі басымдықтарын ұсынған. Қазақстанның әлемдік экономикаға ойдағыдай кірігуі – елдің экономикалық дамуының сапалық серпілісінің негізі. Біз қатаң бәсекеге әзір тұрып, дайын өнім сапасын арттыру керек және оны өз мүддемізге пайдалана білуіміз керек. Ал дайын өнімді сапасын арттыруда оның дұрыс есебін жүргізу де міндетті болып келеді. Басқару жүйесінде бухгалтерлік есеп маңызды орын алады. Бухгалтерлік есеп  өндірістің регионалдық процесстерін, тұтыну, тарату процестерін, кәсіпорынның қаржылық жағдайын, тұрақтылығын сипаттайды және кәсіпорын қызметін жоспарлауға негіз болып келеді. Бухгалтерлік есеп кәсіпорын мүлкінің бар болуының жүйелі қадағалайтын, олардың тиімді қолданылуын және өнімнің өзіндік құнын төмендетудің қосымша резервтерін айқындаушы құрал болып келеді. Дайын өнімді есепке алу мәселелерін қарастырудың өзектілігі дайын өнімді шығару кез келген өндірістік кәсіпорын қызметінің нәтижелесімен түсіндіріледі. Дайын өнімді сатуды басқару процесін ұйымдастыру мәселелерімен қатар бухгалтерлік есептің рөлі мен мәнін жоғарылату маңызды болып келеді.

Сол себепті, дипломдық жұмыстың өзектілігі кәсіпорынның қаржылық жүйесін және тұрақты дамуын, дайын өнім шығару процесін есепке алуды зерттеу маңызды болып табылады.

Дипломдық жұмыстың басты мақсаты. Кәсіпорындағы дайын өнім есебіне, дайын өнім есебі бойынша құжат айналымына, дайын өнім есебінің мен аудитінің ерекшеліктеріне жалпы сипаттама беру.

Дипломдық жұмыстың мақсатын жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер қойылады:

• дайын өнiмді шығару мен қолдану есебiн ұйымдастырудың теориялық негізін қарастыру;
• дайын өнімді шығару мен қолдану есебінің жүргізілуін талдау;
• дайын өнімді шығару мен қолдану есебі мен аудитінің мәселелері мен жетілдіру шараларын қарастыру.

Дипломдық жұмыстың объектісі. «Восточно-Казахстанский Мукомольно комбикормовый комбинат» АҚ-ның дайын өнім шығару процесі зерттеу тақырыбының объектісіболып табылады. 

Дипломдық жұмыстың зерттеу пәні. Кәсіпорындағы дайын өнімді сату және өндіру есебі бойынша қалыптасатын экономикалық-құқықтық қатынастар жүйесі тақырыптың зерттеу пәні болып табылады.

Диплом жұмысының ғылыми жаңалығы: Нарықтық экономика шеңберіндегі кәсіпорын қызметінің ерекшеліктерін есепке ала отырып, барынша толық және күрделі қалпында тұжырымдамалық тұрғыдан жүргізіліп отырған дайын өнім есебін зерттеп-зерделейтін жұмыстардың саны аз. Осы мәселеге арналған жұмыстарда экономиканың заңдылықтарына байланысты мәселелер нашар зерттелген. Ғалымдардың, экономистердің тарапынан қазіргі заманғы дайын өнімді шығару және қолданудың есебін ұйымдастыру мәселелерін зерттеуге деген үлкен қызығушылықтың болуына қарамастан, осы мәселенің аса маңызды бірқатар аспектілері жеткіліксіз зерттелген күйде қалып отыр. Дипломдық жұмыста кәсіпорын қызметінде шығарылған өнім мен оны қолдану бойынша бухгалтерлік есепті жүргізу мәселесі зерттеліп отыр. Қазіргі уақыттағы Қазақстан Республикасында жүргізіліп отырған бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың теориялық негізі анықталған, дайын өнімді өндіру мен қолдану есебін ұйымдастырудың мәні қарастырылған, есепке алу үрдісі, нақты кәсіпорын мысалында дайын өнімді есепке алу бойынша талдау жүргізілген, бірақ та қазіргі кезде бухгалтерлік есепте болып жатқан өзгерістерге байланысты есепке алу процесі әрдайым қозғалыста, дайын өнім есебін қамтамасыз ету қажеттілігі туындайды. Нәтижесінде институционалдық, ақпараттық-коммуникациялық, нормативтік-реттеуші немесе жалпыға таралушы жүйелі дағдарыс пайда болады, ал оның нәтижесінде кәсіпорын мүдделерінің жүзеге асырылу серпіні өзгереді де үрдіс үзіледі немесе реверсияланады. Сол себепті зерттеліп отырған тақырыптың маңыздылығы жоғары болып келеді.

Зерттеу жұмысы нәтижелерінің тәжірибелік маңызы: Дипломдық жұмысты жазу барысында алынған нәтижелер шаруашылық жүргізуші субъектілерінің дайын өнімді есепке алуын ұйымдастыруды жүзеге асырудың басым бағыттарын анықтауда қолданылуы мүмкін. Сондай-ақ кәсіпорындардың есептік саясатының тетігін дамытуда, дайын өнімді шығару мен қолданудың есебін жүргізу мәселелерін кейін талдау кезінде ақпараттық база ретінде қолдануда пайдаланылуы мүмкін.

Тақырыптың ғылыми қарастырылу дәрежесі. Тақырыптың қазіргі уақыттағы зерттелу жағдайының ерекшелігі экономикалық қатынастардағы бухгалтерлік есептің трансформациялану, бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың тұтас сипаттамаларын қарастыратын жалпылама еңбектердің, кешенді зерттеулердің, монографиялық жұмыстардың жоқтығында. Мәселені зерттеумен Кеулімжанов Қ.К, Әжібаева З.Н, Ержаноа Н.С, Торшаева Ш.М, Бауыржанов Қ, Родостовец О., Назаренко В.Н., Шмелов Т.Ф., Липсиц И.И., Мелюхина О.В., Серов Е.Б., Батурин А.Н., Хлыстунов В.Д., Савченко Е.С., Лошнус Б., Верьянов Н.В., Холод Л.Ю., Щербак В.В., Ільясов Қ.Қ., Расулов М.Р., Кенешбаев Б.Ж., Оспанов М.Т., Аутов Р.Р., Ертазин Х. Төрегожина М.Т. тәрізді зерттеушілері айналысқан. Сондай-ақ зерттеу тақырыбының теориялық-методологиялық негізіне отандық, шетелдік экономистердің еңбектері, ҚР нормативтік құқықтық актілері, ғылыми еңбектер мен есеп және аудит бойынша тәжірибелік материалдар, анықтамалар, әдебиеттер жатады.

Дипломдық жұмыста қолданылған әдістер. Әлемдік экономика ғылымының теориялық ережелері, сондай-ақ ТМД елдері мен алыс шетелдің экономист-ғалымдарының еңбектері, бухгалтерлік есеп жүргізуге қажетті қаржылық көрсеткіштері, статистикалық мәліметтер осы зерттеу жұмысына бастапқы негіз болды. Зерттеу жұмысы ақпаратты түрлі әдіс-тәсілдерді қолдану арқылы жүргізілді. Автор зерттеу барысында жалпы ғылыми әдістер жиынтығын қолданды: салыстырмалы, логикалық талдау, жүйелі көзқарас пен талдау, статистикалық талдау. Талдау әдісі құбылыстар мен оқиғаларды сипаттау барысында қолданылды, ал салыстырмалы, логикалық талдау әдісі құбылыстарды, фактілерді түсіндіруге мүмкіндік берді.

Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, негізгі бөлімнен, өорытынды мен пайдаланылған әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

Кіріспеде дипломдық жұмыс өзектілігі, мақсаты мен міндеттері, зерттеу объектісі мен пәні, тақырыптың ғылыми жаңашылдығы мен тәжірибелік маңызы, зерттеудің қарастырылу дәрежесі мен әдіснамалық негізі тұжырымдалған.

Бірінші бөлімде дайын өнім түсінігі және есебінің теориялық аспектілері, дайын өнім түсінігі, дайын өнім есебінің мақсаттары, дайын өнімнің бағалануы қарастырылды.

Екінші бөлімде өндірістен дайын өнімнің түсуі, атқарылған жұмыстар мен көрсетілген қызметтерді тапсыру есебі, бухгалтерияда және қоймада дайын өнімнің есебін ұйымдастыру, жүктелген өнімнің, атқарылған жұмыстар мен  көрсетілген қызметтер есебі, дайын өнімді пайдаланудың есебінің ұйымдастырылуы зерттеледі.

Үшінші бөлімде дайын өнім есебінің аудиті және оны тиімді талдау есебі және жетілдірі шаралары қарастырылған. Дайын өнім шығарылуының және өткізуінің талдауы, дайын өнімді түгендеу және дайын өнім есебі бойынша есеп беру.

Қорытындыда дипломдық жұмысты зерттеу барысындағы нәтижелер берілген.

 

 

 

 

 

 

1 Дайын өнiмДІ ШЫҒАРУ МЕН ҚОЛДАНУ есебiн ұйымдастырудың теориялық негізі

 

1.1 Дайын өнімнің экономикалық мәні мен экономикадағы алатын орны

 

Дайын өнімнің бухгалтерлік есебінің және оны сатудың негізгі міндеті болып табылады: өніммен болатын барлық операцияларды есепте көрсету және уақытында құжаттау, өнімді өндіру, сақтау, жылжу жоспарының орындалуын бақылау; босатылған тауарларды есептеу және босатылған тауарларды сатып алушылармен уақытында есептесуі; сату мақсатында дайын өнімдердің нормативтен жоғары қорын анықтау және басқалары.

Тауар өнімінің құрамына кіреді:

а) дайын бұйым (өнім), толық өңделген, бекітілген техникалық жағдайлар мен стандарттарға сәйкес, кәсіпорынның техникалық бақылауымен қабылданып, қоймаға тапсырылған немесе осы өнімге белгіленген қабылдау тәртібіне сай тапсырыс берушімен қабылданған;

ә) жартылай фабрикаттар, сатуға арналған және сатылған;

б) өнеркәсіптік сипаттағы жұмыс, шетте жасалған [1.Б.81].

Өнеркәсіптік кәсіпорындарда және өндірістік бірлестіктерде (комбинаттарда) жасалатын өндірістік процестің маңызды материалдық нәтижесі - өнім болып табылады. Оның көлемінің, технико-экономикалық сипатының және тұтынушылық қасиетін артуы экономиканың әріқарай дамуын және халық тұрмысының көтерілуін қамтамасыз етеді.

Кәсіпорынның негізгі цехтарымен шығарылған және басқа сатып алушыларға, сонымен қатар өзінің өнеркәсіптік шаруашылығына және меншіктік капиталдық құрылысына сатуға арналған дайын бұйымдар өнеркәсіптік өнім құрамының басты элементі болып табылады. Технологияық процестердің барлық кезеңдерінен өткен бұйымдар дайын өнім болып саналады. Олар барлық тиісті құрал саймандар және бөлшектермен жабдықталған, уәкілетті техникалық бақылау бөлімшесімен тексерілген және қабылданған, бекітілген стандарттарға сай екендігін куәләндыратын сертификат немесе басқа да құжаттармен жабдықталған. Әдетте, дайын өнім құрамына көрсетілген талаптарға сай болатын бұйымдар кіргізілуі мүмкін, егер оларға жүкқұжат (накладной) толтырып сату бөлімінің қоймасына тапсырылса. Жүкқұжатта: өнімнің аты, өлшем бірлігі, өнімнің саны, бағасы, соммасы жазылады. Бірақта ережеден тыс жағдайлар да болады.