Жасөспірімдердің девиантты мінез-құлқы

- Сыныптас оқушылардың   арасында психобелсенді заттарды  қолданушылар  бар ма, бар болса  қанша? 

- Достарынның арасында  психобелсенді заттарды қолданады ма?

- Психобелсенді заттарды  табу көзі қандай, оларды кім  таратады?

- Есірткілер туралы  ата – анадан, мұғалімдерден,  достардан, радио теледидардан  алынған ақпаратты қалай бағалайсын?

- Сен есірткі, алкоголь, темекіні қолданасын ба?

- Егер құрбыларын естең  таңдырушы заттарды ұсынса, бас  тартасын ба?

-  Ата – анаң, басқа  туысқандарын аздап ішкеніне  байланысты уайымдаған жағдайлар  болды ма?

- Сенің денсаулығына  зияны тимейтінін білсен белгілі  – бір естең таңдыратын затты  қабылдап  көрер едін бе?

-  Адамдар психобелсенді  заттарды  қабылдаудан мүлдем  бас тарту керек пе, әлде керек  емес пе?

 

3.3. Эксперименттік зерттеу барысы

 

1. «Өзіндік  көңіл – күй, белсенділік, көңіл  - күй» тестісінің қорытындысы:

Бұл әдістеме респонденттердің субъективті баға беруі арқылы өзіндік көңіл – күй, белсенділік, көңіл – күй параметрлерінің әрқайсысының деңгейін анықтауға мүмкіндік береді.

Әдістемені өңдеуде  біз сапалық және сандық талдау жасадық. Өңдеуде Стьюденттің t – критерийі қолданды. Эксперименттік топ пен бақылаушы топтың арасындағы айырмашылықтарды анықтау үшін мына 1 формула қолданды:                                            

 

                                                  Х 1 – Х 2

t = —————————                       (1)

                                                √  m 1 + m 2

Эксперименттік зерттеу жұмысы жасөспірімдердің өзіндік көңіл – күйін, белсенділігін, көңіл – күйін анықтауға бағытталды. Зерттеуге 14 – 16 жас аралығындағы оқушылар қатысты. Жалпы зерттелушілер саны 50. Эксперименттік топ 25 адам, тәуекел топты құрушы жасөспірімдер. Бақылау тобында 25 адам.  Жүргізілген зерттеудің шикі баллдарын өңдеу нәтижесінде эксперименттік және бақылау тобында мынадай нәтиже шықты:

Кесте 4. Эксперименттік топ.

 

№	Өзіндік көңіл – күй	Белсенділік	Көңіл - күй
1	6,9	5,7	6,5
2	2,3	5,8	3,0
3	4,5	4,6	5,0
4	6,1	4,9	3,9
5	6,9	3,8	6,2
6	4,5	2,7	5,2
7	4,9	4,2	5,4
8	3,8	2,3	5,5
9	5,7	6,5	6,7
10	6,1	5,0	6,9
11	6,3	4,7	6,4
12	5,7	5,8	6,3
13	6,8	4,7	6,8
14	5,4	2,8	5,9
15	5,0	4,1	5,4
16	6,1	5,2	6,2
17	3,7	3,8	3,7
18	5,9	3,2	5,5
19	2,9	4,4	4,2
20	4,5	3,9	6,0
21	5,0	4,9	5,0
22	5,4	4,3	5,3
23	5,2	4,3	5,2
24	3,9	5,5	5,1
25	4,5	4,6	6,5
Орташа	5,1	4,4	5,4

 

Кесте 5. Бақылау тобы

 

№	Өзіндік көңіл – күй	Белсенділік	Көңіл - күй
1	5,9	3,0	6,2
2	6,5	5,4	6,3
3	5,8	5,4	6,4
4	5,1	4,0	5,3
5	4,8	4,6	4,7
6	5,8	4,0	5,9
7	5,1	3,4	6,2
8	3,2	3,3	5,8
9	4,6	4,7	6,4
10	6,0	6,2	6,6
11	6,2	4,4	6,9
12	5,7	5,8	6,0
13	6,8	4,7	6,3
14	5,4	2,8	6,8
15	4,5	4,1	5,9
16	6,1	5,2	5,4
17	6,0	3,8	6,2
18	3,7	3,2	3,7
19	5,9	4,6	6,5
20	2,9	3,9	4,2
21	4,5	4,9	6,0
22	5,0	4,3	5,0
23	5,4	4,3	5,3
24	5,2	5,5	5,2
25	3,9	6,0	5,1
Орташа	5,3	5,5	5,6

 

Зерттеу барысында үлестірімдер арасында статистикалық мәнді айырманың  болуын немесе болмауын анықтау үшін Стьюденттің t – критериі қолдандық. t – критерий бойынша екі топ арасындағы айырмашылықты анықтауға болады.

Н0 болжамы: 2 топ зерттелінушілерінің эмоционалдық аумағының арасында жеткілікті мәнді айырмасы жоқ.

Н1 болжамы: 2 топ зерттелінушілерінің эмоционалдық аумағының арасында  жеткілікті мәнді айырмасы бар.

  Зерттелінушілер мәліметтері 3 – кестеде көрсетілген.

Деңгейлердің санын  форуламен есептейміз:

V = (К – 1) ● (С - 2)                                        (2)

К – белгінің класс  саны.

С – салыстырылынып отырған топ саны.

Біздің зерттеуіміздің шеткі мәндер саны тең болады:

(3 - 1) ● (2 - 1) = 2

 

 

Кесте 6. Өзіндік көңіл  – күй,  белсенділік, көңіл –  күй сауалнамасының 2 топ зерттелушілерінің t – критерий көрсеткіштері.

 

Шкалалар	Эксперименттік топ	Бақылау тобы	Стьюденттің t – критериі
Өзіндік көңіл – күй	5,1	5,3	t  = 4,3
Белсенділік	4,4	5,5	t  = 16,4
Көңіл - күй	5,4	5,5	t  = 5,2

 

V = 2 критикалық мәнін анықтаймыз:

t крит ={2,01 (Р≤0,05)

2,68 (Р≤0,01)

t эмп  >t крит

Жауап: Н1 болжамы дәлелденді, екі топтың үлестірімдері арасында статистикалық мәнді айырма бар. (Р≤0,01).

«Өзіндік көңіл –  күй», «белсенділік», «көңіл - күй» сияқты әрбір параметр бойынша эксперименттік және бақылаушы топ зерттелушілерінің жауаптарынан алынған қосындысы келесідегідей жалпыланды:

Өзіндік көңіл – күй  – қалыпты, жағымды деңгейде.

Белсенділік – қалыпты  деңгейден төмен, жағымсыз дәреженің  белгісі.

Көңіл – күй –   жоғары -  қалыпты, жағымды деңгейде.

Әдістеменің нәтижелері бойынша, зерттеу жүргізілген эксперименттік және бақылаушы топтың «өзіндік көңіл - күй», «белсенділік», «көңіл - күй» сияқты параметрлерінің сұрақ – сауалдарына берген жауаптарының орташа көрсеткіштері ұқсас болды.

Әдістеменің авторларының мәліметтерінше, қалыпты бағалау  шкаласы «өзіндік көңіл – күй», «белсенділік» параметрлері бойынша 5,0 ден 5,5 балл және «көңіл күй» параметрінде 5,5 тен 6,0 ге дейінгі ұпайлар диапазонында жатыр. 

«Өзіндік көңіл –күй, белсенділік, көңіл - күй» сауалнамасына  берілген жауаптардың талдауын жасаудан келесідегідей  нәтиже алынды. Зерттелуші эксперименталды топтың өзіндік көңіл – күйінің орташа көрсеткіші 5,1 ұпай. Осылайша эксперименттік топтың өзіндік көңіл – күйін, өзіндік хал – жайын, денсаулықтарын,  өзін - өзі сезінулерін және жалпы жағдайын әдістеменің нәтижелеріне қарап, бағалайтын болсақ, олардың өзіндік көңіл – күйі норма деңгейінің  ең алғашқы, бастапқы  сатысында орын алады. Ал эксперименттік топ респонденттерінің көңіл – күйі сияқты зерттеу параметріне берілген жауаптардан алынған нәтиженің   орташа көрсеткіші 5,4 ұпай болды. Бұл орташа, жаман емес  көрсеткіш, себебі  зерттелушілердің көңіл – күйлері қалыпты.   Бірақ зерттелушілердің белсенділіктерінің орташа көрсеткіші 4,4 болды. Ол қалыпты жағдайдан төмен, яғни белсенділіктің төмен болуы зерттелушілердің оқу үлгерімінің төмендеуіне, өзін - өзі сезінудің нашарлауына, мінез – құлықтың ауытқуына өз әсерін тигізе алады.

Ал, бақылаушы топтың жауап беруі арқылы алынған көрсеткіштерге көз жүгіртетін болсақ, респонденттердің  өзіндік көңіл – күй деңгейінің орташа көрсеткіші 5,3 ұпай болды. Бұл жақсы дәреженің белгісі, себебі  зерттеуге қатысқан зерттелушілердің өзін - өзі сезінулері, денсаулықтары, жалпы жағдайы бағалаудың қалыпты, нормадағы деңгейінде жатыр. Бірақ осы бақылаушы топтың «белсенділік» параметрінің көрсеткіші қанағаттандырарлықтай емес болып тұр,  бұл деңгейдегі  орташа көрсеткіштің жалпы сомасы  4,3 ұпайды жинақтады. Бұндай көрсеткіш қалыпты деңгейден төмен, яғни зерттелушілердің  белсенділігі, іскерлігі, сонымен қатар оқуға, іс жасауға, қимыл – қозғалысқа деген ынталары, талаптары жоғалған. Себебі қалыпты деңгей 5,0 ден 5,5 ке дейінгі параметрде орналасқан.   Бұл жақсы көрсеткіш, себебі  зерттелушілердің көңіл – күйлері  жоғары.

Осылайша, бұл сауалнама  бойынша келесідегідей қорытынды  шығаруға болады. Эксперименттік және бақылаушы топтың өзіндік көңіл – күй мен жалпы көңіл – күй параметрлерін бағалау дәрежесі қалыпты, жағымды. Бірақ осы екі топ респонденттерінің белсенділік параметрінің деңгейі жоғары емес, керісінше, қалыптыдан төмен, яғни жағымсыз да, пайдасыз полюсте орналасқан. Бұндай жағдай оқушылардың оқу үлгеріміне, қоғамдық өмірдегі іскерліктеріне жағымсыз ықпал жасауы мүмкін.  

 

2. «Басса – Даркидің агрессивтілік тестісінің қорытындысы:

 

 

 

 

 

 

Кесте 7. Эксперименттік топ:

№	Физика- лық агрес- сия	Жанама агрессия	Тітірке – нушілік	Негати визм	Өкпеле гіштік	Күдіктену шілік	Вербалды агрессия	Кінәні сезіну
1	5	5	4	4	3	3	3	3
2	4	4	5	2	2	1	2	3
3	0	4	2	4	2	2	2	4
4	2	1	4	2	1	3	3	4
5	3	3	3	4	2	3	3	3
6	5	5	5	4	3	4	4	4
7	2	3	3	5	1	4	4	3
8	2	2	3	3	4	3	5	4
9	3	5	4	4	4	5	3	1
10	0	4	5	3	3	3	3	3
11	3	5	3	3	3	4	4	3
12	1	0	1	2	3	3	2	5
13	2	3	3	2	5	1	2	3
14	1	5	4	4	0	0	4	3
15	4	5	3	2	3	4	1	5
16	3	2	2	4	4	2	3	4
17	2	5	3	3	2	4	2	4
18	0	0	5	3	3	1	2	4
19	3	2	2	4	2	4	2	4
20	1	0	5	1	1	5	2	5
21	3	2	2	3	2	1	3	5
22	1	1	2	3	1	0	5	1
23	2	5	3	3	5	3	5	3
24	4	5	4	2	4	5	3	1
25	4	5	4	5	4	5	2	2
Орта- ша	2,4	3,2	3,4	3,2	2,6	2,9	2,9	3,3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кесте 8. Бақылаушы топ.

№	Физика- лық агрес- сия	Жанама агрессия	Тітірке - нушілік	Негати визм	Өкпеле гіштік	Күдіктену шілік	Вербалды агрессия	Кінәні сезіну
1	3	2	2	2	2	2	3	0
2	3	1	2	1	1	1	2	3
3	3	3	2	4	3	2	0	2
4	2	3	1	2	1	1	1	0
5	5	5	4	4	2	3	0	1
6	2	2	4	2	1	0	2	4
7	2	0	3	4	5	2	3	3
8	3	2	5	4	4	3	1	5
9	2	2	2	4	0	0	1	4
10	1	2	2	1	3	5	0	5
11	3	3	1	0	2	4	3	4
12	1	3	3	4	2	1	1	4
13	5	2	2	2	0	0	4	3
14	1	2	4	4	1	1	3	4
15	2	1	3	2	5	0	2	3
16	3	2	2	4	0	0	4	5
17	2	1	3	3	3	4	1	4
18	0	0	2	3	4	2	2	5
19	3	2	2	4	2	2	3	4
20	1	0	2	1	3	1	2	4
21	3	2	2	3	2	4	3	5
22	1	1	2	0	1	2	2	5
23	2	5	3	3	2	1	2	4
24	2	3	3	3	1	0	1	3
25	0	2	2	4	1	3	3	0
Орта- ша	2,1	1,8	2,5	2,7	2,04	1,5	1,8	3,3