Автор работы: Пользователь скрыл имя, 13 Августа 2012 в 09:55, дипломная работа
Қазіргі заман ағысына ілесу уақыт талабы. Сол орайда еліміздің әр саласын жетілдіріп, дамытуда түрлі шаралар қолға алынып жатыр. Спорттық-сауықтыру туризмі – көптеген демалу түрінің бір түрі болып есептеледі. Спорттық-сауықтыру туризмі түрлері жай туристер ортасында үлкен танымалдылықта болып жүр. Шаршағанды басуға көмектесетін тек қана жағажайдағы демалу емес, сонымен қатар созылған жүйке-жүйе мен физикалық төзімділікте көмектеседі.
КІРІСПЕ........................................................................................................................3
1 СПОРТТЫҚ-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ...................................................................................................................6
1.1 Спорттық-сауықтыру туризмі ұғымы және оның мәні......................................6
1.2 Спорттық-сауықтыру туризмінің түрлері және ерекшеліктері.......................11
1.2 Туризмнің белсенді түрлерінің техникасы мен тактикасы.............................22
2 ТУРИСТІК-СПОРТТЫҚ ЖОРЫҚТАРДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ......................................................................................................38
2.1 Туризмнің белсенді түрлеріндегі тактикалық әзірлену әдістері.....................38
2.2 Белсенді туристік іс-әрекетке физикалық дайындау және туристерді жорыққа дайындау циклдарының құрылымы........................................................45
2.3 «ЕРМА-ТУР» ЖШС-ның сипаттамасы және оның туризм түрлерін дамытудағы ролі........................................................................................................55
3 ҚР СПОРТТЫҚ-САУЫҚТЫРУ ТУРИЗМІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ БОЛАШАҒЫ .............................................................................................................65
3.1 Қазақстанның спорт саласын мемлекеттік қолдау және оның спорттық туризмді дамытудағы әлеуетті мүмкіндіктері........................................................65
3.2 Туризм және спорт салаларының қазіргі жағдайы мен даму үрдісін талдау..........................................................................................................................75
3.3 Талдықорған өңірінің туристік-рекреациялық әлеуетінің спорттық туризмді дамытудағы ролі және перспективалары................................................................83
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................94
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.........................................................97
Оған қауіптілігі мен біліктілік дәрежесі 4а, 4 туристік бағыттары жатады.
V Өту өте қиын V дәрежелі туристік бағыттарда кездесетін аса қиын кедергілерден өтутұрақты дайындықты, іскерлік-дағды мен техникалық тәсілдерді жетілдіруді, қосымша күш-қуат пен құрал-жабдықтарды, әсіресе көш басшылар үшін байлауд мен байланыстыру тжағынан сапалық қасиеттерді қажет етеді. Туристік бағыт бойындағы V дәрежелі аса қиын бөліктерден өту барысында туристерді сақтандыру үшін сақтандыр белбеулерін, карабин мен ілгектерді пайдаланады. Жүріп баражатқанда қосарланған арқанды пайдалану қажет. Өту аса қиын бағыттарға қатысатын туристер үшін жартасқа өрмелеу дағдыларын меңгерудің маңызы зор. Өту аса қиын ты, н дайындығы жақсы жартасқа өрмелеушінің өзі сақтандыру жібі мен арқанын пайдалануды қажет етеді. Оған қауіптілігі мен біліктілік дәрежесі 5а, 5б туристік бағыттары жатады.
VІ Өту аса қиын VІ дәрежелі туристік бағыттарда Ең жақсы деген жартасқа өрмелеушілер еркін өте алады. Қолға ұстайтын жерлер өте аз көптеген бөліктерінің өту мүмкіндігі шектеулі болғандықтан аралықтары қысқа көптеген сақтандыру қосындарын құруды қажет етеді. VІ дәрежелі туристік бағыттар бойындағы өту аса қиын бөліктеріне өту үшін ілгектерге байланған жіп сатылар, арқандартұғырлар сыяқты жасанды тірек нүктелерін құру қажет. Оған қауіптілігі мен біліктілік дәрежесі 4а, 4 туристік бағыттары жатады.
Кедергілердің қиындық дәрежесі дегеніміз белсенді туристік саяхаттағы кедергілерді сипаттайтын көрсеткіш. Оны саяхаттың өзін сипаттайтын күрделілік дәрежесімен шатастырмау керек.
Асулардың қиындық дәрежесін төрт негізгі көрсеткіш бағалайды: 1) жолдың ең күрделі кесінділерінің сипаты; 2) асудан өту үшін қажетті техника мен тактика, түнеу орындарының ерекшеліктері; 3) бағыттың сандық сипаттамалары (жүру уақыты, сақтандыру нүктелерінің саны); 4) қажетті арнайы құрал-жабдықтардың болуы.
Асудың қиындық дәрежесі төрт көрсеткіштің барлығының жиынтығымен анықталады. Жоғары категорияның кейбір көрсеткіштері кездесетін болса, оларды өтуді қиындататын фактор ретінде белгіленеді, бірақ асудың қиындық дәрежесін жоғарылатпайды.
Кесте 4
Асу қиындық дәрежелерінің шкаласы
Асудың қиындық дәрежесі | Жолдың ең күрделі кесінділерінің сипаты | Асудан өту үшін қажетті техника мен тактика, түнеу орын-дарының ерекше-ліктері;
| Асудан өту үшін қажетті уақыттың барлығы. Жүру уақыты(Т1);өзара сақтандырумен журу уақы-ты(Т2); сақтандыру нүктелерінің саны(n) | Қажетті арнайы құрал-жабдықтар |
1А | Жай шөгінді, қарлы, жартасты 30 аспай-тын беткейлер, жайпақ(15 аспайтын) жарықтары жоқ мұздықтар, кейде бетіне тастар шығып тұрған шөпті беткей-лер, әдетте соқпақтар бар. | Ең қарапайым жеке техника, өзін альпеншток немесе мұзшапқышпен сақтандыру. Түнеу әдетте көгалда палат-ка немесе үйшікте | Бірнеше сағат. Т1= 4-8 T2=0 n=0 | Табаны тайға-намайтын аяқ киім; мұзшапқыш немесе альпеншток, топқа 1-2арқан |
1Б | Қиын емес, құлауы орташа жартастар, қарлы беткейлер(20-40), мұзды жерлер, қардың астында көрінбейтінжарықтары бар мұздықтардың кесінділері. Әралуан шөгінділер. | Беткейлер мен жабық мұздықпе жүрудің тізбекпен(в связках) ең қарапайым топтық техникасы; кейде қысқа(40 м-ге дейін) кесінділер мен өткелдерде қанат(перила) асу. Ыңғайлы жерлерде, мұздық зонасының шетінде түнеу. | Әдетте 1 күннен аспайды. T1=4-10 T2=1-4 n=0-5
| Трикони немесе вибрам, кеуденің орау белдері(обвязка) альпенштоктар, мұзшапқыштар(топқа 1-2), әрбір 3-4 адамға бір негізгі арқан |
2А | Құлауы орташа(20-40) жартасты, қарлы, мұзды беткейлер, жабық мұздықтар мен қиын емес мұз құлаулары | Күрделі жеке және топ-тық сақтандыру: ауыс-палы сақтадыру, кош-каларды қолдану неме-се баспалдақ жасау, іл-гектерді қолдану. Мұз-дық зоасында түнеу бо-луы ықтимал | Тәуліктен кем T1=6-10 T2=3-6 n=5-10 | Трикони немесе вибрам, кошки, арқан, ілгек, мұзшапқыштар |
2Б | Тік(40-тан жоғары) қиындығы орташа, ұзындығы 100-150 м қарлы, мұзды, жартасты беткейлер, қиындығы орташа мұз құлаулары | Барлық техникалық әдістерді қолдану: 3-4 арқанда ауыспалы сақ-тандыру, кошкалар, бас-палдақ жасау, ілгектер, өлегенде алдыңғысы, түскеде артқысы рюк-заксыз жылжиды, рюк-зактарды өзі арқанда отырып бөлек көтеру мен түсіру (дюльфер-мен). Түнеу – мұздық зонасында, кейде асудың үстінде | 1-2 тәулік T1=8-16 T2=5-10 n=5-15 | 2А жабдықталуына қоса – ілгектер, кошки барлық кісілерде, 40м қосымша арқан, ілмектер, арқанның шығын ұштары, түскенде тастап кетуге арналған ілгектер |
3А | Өте тік(60-қа шейін), ұзындығы 200-300 м қарлы, мұзды, жартас-ты беткейлер, қиын мұз құлаулары | Барлық техникалық әдістерді қолдану, бір-бірін сақтандыру, ілгектер мен басқа жасанды тіреулерді қолдану, маршрутты алдын ала барлау және дайындау. Тактиканың маңызы одан да жоғары болады. Бірнеше рет мұз зонасында түнеу, суды қар ерітіп жасау | 2 тәуліктен кем емес. T1=10-20 T2=8-16 n=10-30 | Алдында аталғанға қоса – ұзындығы 60-80м-ге шейін негізгі және қосымша арқандарды қолдану, штопорлық, якорлық ілгектер, сатыларды қолдану және т.б. |
3Б | 3А-дай, бірақ қиын жерлердің одан үлкен ұзындығы, олардың әртүрлілігі немесе ең қиын сипаты(мысалы, 60 асатын қабырғалар) | Бірнеше сағат, тіпті бір-неше тәулік бойы үзбей сақтандыру жасау, өте жоғары деңгейдегі тех-ника, онымен қоса, дәл осы асудан өтудің ар-найы техникасы, қате-сіз тактика. Ыңғайлы түнеу орындарының жоқ болуы, отырып ұйықтайтын бивактар | 3 тәуліктен кем емес T1 20-дан кем емес T2 16 кем емес n 25-тен артық | 3А-дағыдай және оған қоса дәл осы асудан өту үшін арнайы жасалған құрал-жабдықтарды қолдану
|
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық туризм). Талдықорған, 2009. – 140б.
Туристік жорық бағыттарының күрделілік дәрежесін бағалау
Туристік жорықтар күрделілігі мен қиындық дәрежесіне қарай алты дәрежеге бөлінеді. Жорықтардың күрделілік дәрежесі: 1. Ұзақтығы, 2. Ұзындығы, 3. Бағыттың техникалық күрделілігі сияқты үш біліктілік дәрежесіне жіктеледі.
Туристік бағыттың ұзқтығы топтың бағыттың бойымен жүріп өтетін уақыты дайындығы мен күрделілігін ескере отырып жасалады Оны анықтау барысында демалатын және бағыттың күрделілігіне, ауа райының қолайсыздығына байланысты жұмсалатын артық уақыт ескерілмейді.жоғарыда келтірілген кедергілерге кететін уақыт туристік бағыт ұзақтығының 20% құрайды. Егер табиғи кедергілерден өту ұзаққа созылса жорықтың ұзақтығына ұзгеріс енгізу жөнінде ұсыныс жасалып, оңтайлы шешім қабылданады.
Туристік бағыттың ұзындығы– саяхат күрделілінінің белгілі дәрежесінің ең кіші мөлшерін Ұзындығын тек қана асқан техникалық қиындығы болса ғана азайтуға болады, оның өзінде азайту мөлшері 25% аспайды.
Күрделілік дәрежені анықтағанда белгілі нүктелерден өтетін жол есептеледі, кейбір объектілерге радиалдық шығулар арқылы жетуге болады. Бағыттың негізгі бөлігі сызықтық немесе айналма, және ережеде нұсқауланған қашықтықтың 75 % кем болмауы тиіс, тау маршруты болса, осы күрделілікке нұсқауланған ең қиын екі асудан кем асулар саны болмауы тиіс. Сәуле тәрізді шығу дегеніміз бағыттық кітапшада белгіленген, жолдың бастапқы нүктеге қайтатын кесіндісі. Айналмалы(басқа жолмен қайту) сәуле тәрізді шығуларда өткен қашықтықтар мен кедергілер толығымен, сызықтық –сәулелі шығулардікі – жартылай есептеледі. Кедергілер қиындығы өзгермесе, туристік бағыттың қашытығының ұзартылуы бағыттың күрделілігін көбейтпейді.
Кесте 5
Жорық күрделілік дәрежесіне сәйкес бағыттың ұзындығына қойылатын талаптар
| Жорық күрделілігінің дәрежесі | |||||
I | II | III | IV | V | VI | |
Ұзақтығы(... күннен кем емес) | 6 | 8 | 10 | 13 | 16 | 20 |
Жорық жолының ұзын-дығы(... км-ден кем емес)- жаяу |
120 |
50 |
190 |
220 |
250 |
300 |
- шаңғы | 130 | 160 | 200 | 220 | 300 | 300 |
- тау | 100 | 20 | 140 | 150 | 160 | 160 |
- су(ескекті кемелер) | 150 | 60 | 170 | 180 | 190 | 190 |
- велосипед | 250 | 00 | 600 | 900 | 1000 | 1000 |
- мотоцикл | 1000 | 500 | 2000 | 2500 | 3000 | 3000 |
- автомобиль | 1500 | 000 | 2500 | 3000 | 3500 | 3500 |
- спелеожорықтар (үңгірлер саны) | 5 | -5 | 1-2 | 1-2 | 1 | 1 |
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық туризм). Талдықорған, 2009. – 140б.
Күрделілігі 3-6 дәрежедегі саяхаттар үзіліссіз өткізілуі тиісті. Бағыттың үзілуі – төтенше жағдай болмаған кезде елді мекенде екі тәуліктен артық уақыт болуы және маршрут ішінде механикалық көлік қолдану.
Тау туризм жорықтарының күрделілігін асулар жиынтығын қолданады:
Кесте 6
Асулар жиынтығына қойылатын талаптар
Күрделілік дәрежесі |
Асулардың жалпы саны | Жорық күрделілігін анықтайтын асулар саны | Спорттық дәреже талаптарына сәйкес жорықтың мерзімінде өтілетін асулардың ең үлкен рұхсат берілген саны | |||||
1А |
1Б |
2А |
Б |
А |
3Б | |||
1 | 2 | 2 | - | - |
| - | - | 3 |
2 | 3 | - | 2 | - | - | - | - | 4, оның ішінде 1Б – 3 |
3 | 4 | - | 1 | 2 | - | - | - | 5, оның ішінде 2А – 3 |
4 | 5 | - | 1 | 1 | 2 | - | - | 6, оның ішінде 2Б – 3 |
5 | 6 | - | - | 1 | 2 | 1 | - | 7, оның ішінде 3А – 2 |
6 | 6 | - | - | 1 |
| 2 | 1 | 7, оның ішінде 3Б – 2 |
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық туризм). Талдықорған, 2009. – 140б.
1989 жылдан бастап тау жорықтарына шыңдарға шығу мен траверстер де енгізілетін болды. Мұндай элементтер саны екіден аспау керек, ал қиындығы – маршрут күрделілігін анықтайтын асулар қиындығынан аспау керек. Өз еркімен шыңға шығу мен траверстері бар жорықтарын қабылдау үшін қажетті асулар санын қысқартуға қақысы бар.
Күрделігі 1-ден төмен жорықтар дәрежесіз болып есептеледі (мысалы, демалыс күнгі жорық). әрбір жорықта қандай да болсын қиындық дәрежедегі кесінділер кездесуі ықтимал. Осындай жорыққа қатысқан адамдардың тәжірибесі сондай кесінділерге сәйкес келу қажет. Ондай тәжірибе болса қатысуға рұхсат беріледі, бірақ спорттық дәреже берілгенде есептелмейді.
Кесте 7
Туризмнің спорттық дәрежелеріне қойылатын нормативтік талаптары
Спорттық дәрежелер | Күрделілік дәрежелері | |||||||||
I | II | II | IV | V | ||||||
қатысу | басқару | қатысу | басқару | қаты су | басқару | қатысу | Басқа ру | қатысу | басқару | |
Спорт шеберіне кандидат, ерлер(СШК) |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
1 |
1 |
1 |
- |
Спорт шеберіне кандидат, әйелдер (СШК) |
- |
- |
- |
- |
- |
- |
1 |
- |
1 |
- |
I | - | - | - | 1 | 1 | 1 | - | - | - | - |
II | - | 1 | 1 | - | - | - | - | - | - | - |
IIІ | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - | - |
Қайнар көзі: Туризмді дамыту сұрақтары бойынша әдістемелік құрал (спорттық туризм). Талдықорған, 2009. – 140б.
Күрделілігі әр түрлі дәрежелі туристік жорықтарда кездесетін табиғи кедергілердің түрлері мен олардан өту
Туризмнің белсенді түрлерінде кездесетін табиғи кедергілерге өтуі қиын ормандар, батпақтар, тік тау беткейлері мен қорым тастар, жылысулар, асулар, биік тау шыңдары, мұздықтар, кар аңғарлары мен тереғ тік шатқалдар, ағыны қатты өзендер тағыда басқалар жатады. Олардың сипаты 5 кестеде көрсетілген.
Соқпақпен жүру ережелері. Ритм.Жоғары-төмен. Тамыр соғуы тоқтағаннан 5-6 мин. Кейін қалпына келуі тиіс, шынықпаған адамдікі – 8-10 мин. Жазық жердегі рюкзакпен жүргенде 3,5-4 км/сағ. болады.Тоқтау, күту.
Шөпті беткей. Қаүіптер: тас құлауы, тайғанақ. Өкшесін толық басып қою. Тастарды пайдалану. Қиғаштап жүру. Альпеншток қолдану. Траверс. Жатас үстіндегі шөпті беткейге бармау.
Шөгінді үйінділер, мореналар. Мықты жатқан тастар: күңгірт, қына өскен. Тас құлағанда айғайлау керек.
Қар түрлері өте көп. Фирн. Ережелер:
1.Бағыт – су ағу бағытына сәйкес болу керек: қар көшкіні қаүпі азаяды
2.Беткейге еңкеймей тұру керек.
3. Тәңертең жүрген жөн.
4. Күндіз қар траверсін жартас немесе бетінде жатқан тастардың жанында ең тар жерде жасау.
5. Аяқ қарға кіріп кетсе, оны екі-үш рет тығыздаған соң ғана салмағын ізге салу.
6. Қадам сайын қарға кіріп кете берсе, жылдам шаршап қаласың, сондықтан тірелу мөлшерін тізе, алақан, мұзшапқыш арқылы үлкейту керек.
7. Баспалдақты горизонталды, беткейге қиғаштамай жасау керек.
8. Алдағы келе жатан адамның ізіне аяқты абайлап, артыңдағы үшін ізді бұзбай қою керек.
9. Күн көзінен еріп, балқып кеткен фирнде кошкасыз жүру керек.
10. Алда келе жатқанды жиі ауыстырып тұру қажет.
11. Көлбеуі 30 аспаса, бүкіл топпен бірігіп жүруге болады - өздерін өзі ұстап қалуы мүмкін. Егер күдіксенсең, сақтандыру қолданылады.
12. Бейтаныс беткейде, әркелкі қар мен фирнде, жарық, жартас, шөгінділер мен жар үстінде сырғанауға(глиссаж жасауға болмайды).
Соқпақпен жүру ережелері. Шөпті беткей. Шөгінді үйінділер, мореналар Қарлы жер бедерімен қозғалу қар күйіне байланысты. Ең қолайлысы – тәңертең. Күндіз, еріген кезде қиын. Дәл осындай жағдай – жаңа қалың қар түссе болады.
Мұздыта қар астында көрінбеітін жарыққа құлау қаүіпі бар.
Информация о работе Спорттық-сауықтыру туризмі ұғымы және оның мәні