Қазақстандағы іскерлік туризмді дамыту мен арттыру жолдары

3) Мекемеде квалификацияланған кадр жұмыс істейді - әр қызметкердің туризм саласында жоғары білікті немесе турбизнесте тәжірибесі бар.

4) Фирманың басшылығы маркетинг бөлімінің жұмысына үлкен көңіл бөледі. Бұл бөлімнің  зерттеулері нақты сатып алушыларды табуға, клиентердің барлық сұраныстарын ескере отырып турларды дайындауға, негізгі бағдарламалардан тұтынушылардан дайындауға, негізгі бағдарламалардан тұтынушылар арасында көп сұранысқа ие турларды бөліп, жолдамалардың бағасын көтермей, сапасын жоғарлату көмектеседі.

5) Әлемдегі тіл дамыту орталықтарымен ұзақ уақыт қарым-қатынасының арқасыннда «KAZAKHSTAN Travel Group» компаниясы өзін сенімді серіктес ретінде көрсете білді.

6) Мекемеде жарнамаға үлкен көңіл бөлінеді: жарнамалық каталогтар, тарифтік буклеттер жасалады, көпшілік газеттерге, интернетке жарнама беріледі.

Кез келген компанияны жақсы танып білу үшін бізге оның шаруашылық әрекетін экономикалық жағынан қарастыруымыз қажет. 1-ден біз  кез келген компанияны жақсы танып білу үшін бізге оның шаруашылық әрекетін экономикалық жағынан қарастыруымыз қажет. 1-ден біз «KAZAKHSTAN Travel Group»  компаниясының негізгі экономикалық көрсеткіштерінің динамикасын көре аламыз. Көріп отырғанымыздай компанияның өндіріс көлемі жылдан-жылға артып келеді. (2008 жылы 53740 мың тг болса, 2009 жылы 59570 мың тг, 2010 жылы 64870 мың теңгеге жеткен).

Экономикалық көрсеткіштер салыстырмалы қарастыру арқылы 2008-2009 жылдардағы өзгерістерге қарағанда 2009-2010 жылдардағы өзгерістер кәсіпорын үшін тиімдірек блғанын байқауға болады. 2009 жылы жалпы табыс 1,1%-ға артса 2010жылы ол көрсеткіш 1,08%-ға артқан (кесте 1).

 

кесте 1- «KAZAKHSTAN Travel Group» ЖШС- ң қаржылық      көрсеткіштерінің  деңгейі мен динамикасын талдау

 

Көрсеткіштер	Бірлік көрсет	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	өзгеруі, %-бен
					2009 ж./ 2008 ж.	2010 ж./ 2009 ж.
1	2	3	4	5	6	7
жалпы табыс	мың тг	53740	59570	64870	1,1	1,08
өнімнің өзіндік құны	мың тг	53059	54726	56239	1,0	1,0
жалпы табыстың бір теңгесіне кеткен шығын	мың тг	0.91	0.92	0.95	1,0	1,0
таза табыс	мың тг	2718.4	3015.8	3456	1,1	1,1
сату рентабельділігі	%	5.0	5.3	5.9	1,06	1,113
кестенің  жалғасы
1	2	3	4	5	6	7
өнім рентабельділігі	%	5.2	5.6	6.2	1,076	1,107
маркетингке жұмсалған шығын	мың тг	520.6	590.5	698	1,134	1,182
бір өнімге есептегенде маркетингке кеткен шығын	мың тг	0.009	0.010	0.011	1,111	1,1
Е с к е р т у – [27; 28; 29] әдебиеттер негізінде автор құрастырған

 

Кесте 1 ден көріп отырғанымыздай мұнда тағы бір көңіл бөлетін жағдай көрсетілген қызметтердің жалпы көлемінің 0,8%-ға ғана артқан кезде, рентабельділік 1,1%-ға артқан. Ол дегеніміз кәсіпорынның жылдан жылға табысы ұлғайған сайын, оның шығындары да көбейе түседі. Яғни маркетингке жұмсаған шығын көбейеді 2008 ж - 520,6 мың тг, 2009 ж - 590,5 мың тг, ал 2010 - 698 мың тг құраған. Ал таза табыс 2008 ж - 2718,4 мың тг, 2009 ж - 3015,8 мың тг құраған, ал 2010 ж - 3456 мың тг құрады. Кәсіпорынның шығысы мен табысын есептеп осы кәсіпорынның жұмыс істеу тиімділігін анықтауға болады. Мұнда жеке кәсіпорынға сипатты компания басшылығының тиімді жұмыс істеуі байқалады. Жеке меншік кәсіпорындар нарықтық заңдылықтарға сәйкес кәсіпорынның ішкі ресурстарын мобилизациялау арқылы максималды пайда алуды өзіне негізгі мақсат етіп алады. 

Ал кіріс көздерін талдайтын болсақ, олардың басым бөлігі негізгі қызметтен, яғни туристік жолдаулар сатудан түседі. Сонымен қатар қосымша қызметтерден де едәуір пайда түседі, әсіресе әуебилеттерді сатудан түсетін табыс. Бұл жағдайды ескеретін болсақ бұл кіріс көзін негізгілер қатарына жатқызуға болады дегенмен ол қосымша қызмет ретінде көрсетіледі. Кіріс көреткіштерін келесі кестеден көруге болады (кесте 2).

 

кесте 2 - «KAZAKHSTAN Travel Group» ЖШС-ң кіріс көздерінің көрсеткіштері

Табыс көзі	2008 ж.	2009 ж.	2010 ж.	өзгеруі, %-бен
				2009 ж./ 2008 ж.	2010 ж./ 2009 ж.
1	2	3	4	5
негізгі қызметтен табыс, мың тг	50789.2	65780	90510	1,2	1,3
қосымша қызметтен табыс,мың тг	25678.5	38425.2	49587.5	1,4	1,2
әуебилеттері бойынша, мың тг	17875.8	20015.9	36542	1,1	1,8
ОВИР бойынша, мың тг	2154.5	2845.7	4956	1,3	1,7
құжаттар бойынша, мың тг	895.2	1055.6	1865.5	1,1	1,7
барлығы, мың тг	97393,2	128122	183461	1,3	1,4
Е с к е р т у – [27; 28; 29] әдебиеттер негізінде автор құрастырған

 

Бұл кесте 2 ден көріп отырғанымыздай әр түрлі қызмет көрсетулерден түсетін табыс, жылдан жылға артып келеді. Мұның себебі өте тиімді пайдаланған маркетингтік стратегия, сапалы қызмет көрсету, тұтынушылардың қажеттіліктерін жоғарғы дәрежеде қанағаттандыру болып табылады. Негізгі қызметтен түскен табыс 2008 ж - 50789,2 мың тг құраса, 2009 ж ол баға - 65780 мың тг блдған, ал 2010 ж - 90510 мың тг құраған. Ол дегеніміз 2008 ж- 2009ж қарағанда 1,2% - ке өзгерген ,ал 2009 ж- 2010 ж табыс 1,3% - ға көбейгендігін көрсетеді.

Қосымша қызметтен түскен табыс 2008 ж - 25678,5 мың тг, 2009 ж - 38425,2 мың тг, ал 2010 ж - 49587,5 мың тг құраған. Ол дегеніміз 2009 ж - 2008 ж қарағанда 1,4% -ға өскендігін, ал 2010 ж - 2009 ж қарағанда 1,2% -ға артқандығын көрсетеді. Ал әуе билеттерін сатудан түскен табыс 2008 ж - 17875,8 мың тг, 2009 ж - 20015,9 мың тг,ал 2010 ж - 36542 мың тг құраған, ал құжаттар бойынша түскен табыс 2008 ж - 895,2 мың тг, 2009 ж - 1055,6 мың тг, 2010 ж - 1865,5 мың тг болды. 

Мекеменің негізгі қызметтен түсетін табыс ретінде шығу туризмін қарастырамыз, себебі «KAZAKHSTAN Travel Group» ұсақ агенттіктер қатарында болған соң ол көбінесе табысты туристерді сыртқа шығарудан табады. Жалпы елімізде туризм саласы дамып келе жатқан сала болғандықтан турфирмалардың саны жылдан жылға өсіп келеді.Оны мына мәліметтерден көруге долады: Егер 2007 жылы олардың саны 713 болса 2008 жылы 751-ге артып  2009 жылы 846-ға жеткен. Олардың екеуі мемлекеттік, 797-сі жеке меншік.  Статистикалық агенттіктің мәліметтері бойынша 2008 жылы аталған турфирмалармен 434943 туристке қызмет көрсетіліп  4596021.4 теңге сомасына 125533 жолдама сатылған [30].

Сонымен қатар компания  саяхат түрлері бойынша мына елдерге туристік маршруттар ұсынады: Турция, ОАЭ, Тайланд, Италия, Испания ингапур, Китай, Мальта, Индонезия, Малайзия, Сейшеллы,  Хорватия, Словения, Чехия, Иордания, Африка, Франция, Германия, Венгрия, Болгария, Австралия, Бразилия, Куба, Греция, Кипр. Ал енді қаржылық талдаудың анықтылығы үшін оның шығындар кестесін қарастырып өтейік. Ол төмендегідей кестеде көрсетілген. Онда 2009-2010 жж аралығынлағы «KAZAKHSTAN Travel Group» ЖШС-ң шығындардың көрсеткіштері көрсетілген. Яғни ол компанияның барлық еңбекақы, коммуналдық, жалға алу, банктік қызметтер, автокөлікті жалға алу және ұйымның басқа да шығындары көрсетілген (кесте 3).

 

 

 

кесте 3- 2010-2011 жж. «KAZAKHSTAN Travel Group» ЖШС- ң шығындар құрылымы

 

Айналыс шығындары	2010 жыл		2011 жыл		Ауытқу, теңге
	Сомасы, теңге	Табыс-тағы үлесі, %	Сомасы, теңге	Табыс-тағы үлесі, %
1	2	3	4	5	6
басқа ұйымдардың қызметтері	431704	4,46	468295	4,7	36591
автокөлікті жалға алу	97500	1,0	101630	1,02	4130
еңбекақы	6115200	63,2	6165076	62,1	49876
амортизациялық аударымдар	37660	0,39	38080	0,38	420
банктік қызмет көрсету бойынша шығындар	76896	0,8	81684	0,82	4788
жалға алу	840000	8,7	842000	8,5	2000
кеңсе шығындары	48110	0,5	50260	0,5	2150
коммуналды шығындар	211100	2,2	241225	2,4	30125
барлығы:	7858170	81,2	7988250	80,5	130080
табыс (ҚҚС – ты есептемегенде):	9675580	18,8	9925733	19,5	250153
Е с к е р т у – [27; 28; 29] әдебиеттер негізінде автор құрастырған

 

Кесте-3 тен көріп отырғанымыздай шығындар кестесін қарағанда олардың жылдан жылға өзгерісін байқауға болады. Турларды брондау, әуебилеттерге шығындар және басқа өндірістік шығындардың өсуі, қызметтер сұранысының артуымен түсіндіріледі. Шығындар статьясында негізгі қорларға аударым шығындары көптеп өсіп келеді.

Сонымен қатар мұнда анық байқалатын жағдай басқа шығындардың өсуі кезінде іс-сапар шығындарының төмендеуі. Оны немен түсіндіруге болады, мүмкін бірінші жылдары «KAZAKHSTAN Travel Group»  компаниясының басшылары серіктес фирмалармен байланыс орнатуға шетелге іс-сапарға көп барған, ал байланыстар орнатылған  соң олар телефон, интернет арқылы байланысып отыр. Сонымен автокөлікті жалға алуға кеткен шығын 2009 ж - 97500 тг болса, 2010 ж - 101630 тг құраған. Еңбекақыға кеткен шығын 2009 ж - 6115200 тг, ал 2010 ж - 6165076 тг құраған. Амортизациялық аударымдарға кеткен щығындар 2009 ж - 37660 тг болса, ал 2010 ж - 38080 тг құраған. Банктік қызмет көрсету бойынша шығындар 2009 ж - 76896 тг, 2010 ж - 81684 тг болды. Кеңсе шығындары 2009 ж - 48110 тг құраса, 2010 ж - 50260 тг құрады. Және сонымен қатар комуналды  шығындар 2009 ж - 211100 тг, ал 2010 ж - 241225 тг болды. Шығындар кез келген кәсіпорынға тән және ол шығындар әртүрлі болып келеді. Олар: тұрақты және айнымалы шығындар болып бөлінеді [29].

Туризм Қазақстанда нарықтық қатынастарды қалыптастыруда көптеген аспектілердің жетекшісі болып табылады. Халықаралық және отандық тәжірибе көрсеткендей, туризм қысқа мерзім ішінде экономиканың ең табысты саласына айналуы мүмкін. Жүргізіліп отырған реформалар мен өзгерістердің методологиялық жоспарында туризм аясының ең тиімді және мақсатты бағытты саясатын таңдау маңызды рөл атқарады.  Олар әр түрлі мақсаттармен саяхатқа шығады. Енди туристердің ең көп баратын елдерінің тізімін қарастыратын болсақ, ол келесідей кестеде көрсетілген [29, 10 б.].

 

кесте 4 - «KAZAKHSTAN Travel Group» ЖШС- нің елдер бойынша қызмет көрсетілген туристер саны және алынған табыс көлемі

 

Туристік бағыт	2009 жыл		2010 жыл		2011 жыл
	Туристер саны, адам	Табыс, мың тг.	Туристер саны,адам	Табыс, мың тг.	Туристер саны,адам	Табыс, мың тг.
1	2	3	4	5	6	7
Түркия	78	65422	82	7162.2	85	7920.6
БАӘ	82	8562.7	88	9036	89	10670
Тайланд	56	7200	31	2807	40	3605
Египет	26	1025	19	840	20	1022.3
Еуропа	18	2565	20	3335.7	19	2835
Қытай	625	9500	650	9500	651	10441
Басқа елдер	13	48650	15	6278.9	9	4389.9
Барлығы	898	142924,7	905	38959,8	913	40883.8
Е с к е р т у – [27; 28; 29] әдебиеттер негізінде автор құрастырған

 

Бұл кесте 4 де  «KAZAKHSTAN Travel Group» ЖШС- нің елдер бойынша қызмет көрсетілген туристер саны және алынған табыс көлемі көрсетілген. Яғни туристік кәсіпорынның қандай елдермен тығыз қарым-қатынас жасайтындығы және туристердің әр түрлі мақсаттармен таңдайтын мемлекеттер тізімі көрсетілген. Көріп отырғанымыздай туристер әр түрлі мақсаттарына байланысты елдерді таңдайды және сапар шегеді. Түркия елін туристер көбіне демалу, бос уақытты өткізу, танымдық мақсатта таңдайды екен. Өйткені бұл елді туристердің таңдауына көпиеген факторлар әсер етеді. Олар: ең алдымен көрсететін туристтік қызмет сапасы, яғни сервисінің жоғары дәрежеде болуы, бағасының оңтайлығы немесе қол жетімділігі, тамақтануында барлығы қосылған жүйесінің болуы да әсер етеді. Яғни 2008 ж - 65422 мың тг құраса, 2009 ж - 7162.2 мың тг құраған, ал 2010 ж - 7920.6 мың тг дейін жеткен екен осы елден түскен табыс. Ал осы елге баратын туристер саны да өсіп келеді 2008 ж - 78 адам болса, 2009 ж - 82 адам, 2010 ж - 85 адам болды. Бұл мемлекеттен кейінгі сервисі жоғары ел болып   БАӘ табылады, ол елден түскен табыс 2008 ж - 8562.7 мың тг болса, 2009 ж - 9036 мың тг, ал 2010 ж - 10670 мың тг құраған екен. Бұл елге туристер көбіне демалу, сауда-саттық және іскери мақсаттарда барады.  Тайланд елі көңіл-көтеру және жақсы демалу мен бос уақытты қызық өткізуге болатын ел  болып табылады. Бұл елге деген қызығушылық пен сұраныс жыл сайын артып келеді, өйткені бұл мемлекеттің кедендік және визалық формалдылықтары жеңілдетілген. Яғни визасыз ел болып табылады. Бұл елден түскен табыс 2008 ж - 7200 мың тг, 2009 ж - 2807 мың тг, 2010 ж - 3605 мың тг құраған екен. Көне елдердің бірі Египетке де саяхатқа туристер көптпе барады, өйткені әлемнің жеті кереметінің бірі – Пирамида орналасқан. Сонымен қатар ең таза теңіз Қызыл теңізі бар және оның әр түрлі балықтары мен корал рифтері қызығушылық туғызады. Және де осы елден  Иордания мен  Иерусалмге бір күндік экскурсия жасауға болады, сондықтан осы елге туристер ағымы көптеп барады. Египеттен 2008 ж -1025 мың тг табыс түскен, ал 2009 ж - 840 мың тг, 2010 ж -1022,3 мың тг құраған екен. Ал іскерлік және емделу мақсатында туристер Еуропа елдеріне сапар шегеді, Чехиядағы Карловые Вары және Хорватиядағы Черногорья курорттарына сапар шегеді. 2008 ж - 18 адам барып  2565 мың тг табыс түскен, ал 2009 ж - 20 адам барып 3335,7 мың тг табыс түскен, 2010 ж - 19 адам сапар шегіп 2835 мың тг табыс әкелген екен. Ал ең таңдаулы ел болып Қытай болып табылады. Өйткені онда туристер көбіне сауда-саттық мақсатта барады, бирақ тек қана ол мақсатта ғана емес сонымен қатар емдік-сауықтыру мақсатта да Хайнань аралдарына сапар шегеді. Бұл елге 2008 ж - 625 адам барып 9500 мың табыс әкелген, 2009 ж -650  адам барып 9500 мың тг, ал 2010 ж -651 адам барып 10441 мың тг табыс әкелген екен. Бұдан басқада елдерге туристер сапар шегеді.