Тұлға қабілеттерін қарым-қатынас процестері арқылы артырудың теориялық негізі

3. Релаксационндық  жаттығу «Жайлау-орман-жайлау»

Көзіңізді жабыңыз... Тек қана мені тыңдаңыз. Бүкіл зейінді менің дауысына аударыңыз. Терең 3 рет тыныс алыңыз және тыныс шығарыңыз. Мұрнымен тыныс алып, ауызымен тыныс шығарыңдар. Сіз тек қана менің дауысымды естіп отырсыз. Барлық ойлар кетіп отыр.  Тыныс алу тыныш және ақырын, ақырын – тыныш – ақырын.

Ауамен бірге сіздің денесінің ішіне «ақ көңіл» энергияның өтіп жатқаның елестетіңіз. Ол таза, мейірімді, жағымды. Әр тыныс алуымен ол көбейеді. Энергияның жылулығын, тазалығын сезіңіздер. Тыныс алыңыз – тыныс шығарыңыз.

Сіз күннің көзі жылынып  тұрған жайлауды елестетіңіз. Сіз сол  жайлауда демалып жүрсіз. Айналада қандай гүлдер өседі, қандай көбелектер мен құстар ұшып жатқанын да көз  алдына елестетіңіздер. Жайлау бойы жүріңіздер. Сіз бір жол бойы жүріп жүрсіз. Бұл қандай жол: тар – кең, түзу – қисық, аяқтың астында не – шөп, құм, асфальт?Не сезінесіз?

Алдында қалын орманды  көріп тұрсыз. Ақырын орманға жақындап, орманның ішіне кіріп жатырсыз. Мұнда  қандай ауа, қандай иісті сезінесіз? Қандай дыбыстарды естисіз? Айналада қандай ағаштар бар? Бәрін көз алдына елестетіңіз. Енді алдында орманнан шығаратын жолды байқайсыз. Сол жол бойы жүріп, орманнан ақырын шығасыз. Қайтадан – жайлау. Бұл қандай жайлау? Иіс – гүлдер – жел...

Жеңіл және еркін тыныс  алыңыз. Көңіл-күй көтеріңкі. Өмірге деген көзқарасы көңілді. Тұрып, қимыл жасағысы келеді. Сіз күш пен энергияға толымдысыз. Ақырын, терең тыныс алып, қолдарын көтеріп, «Мяу» деп, көздерімізді ашамыз да, орнынан тұрып, «Мен!» деп, айғайлаймыз!

Ал қазір әркім өзінің көргенін қағаз бетіне сурет ғып түсіреді.

4. Жаттығу «Келесі  кездескенше!»

Мақсаты: бір-бірілердің арасындағы түсінушілікті, сенімді  дамыту, кері байланысты алу.

Уақыты: 5 минут.

Қажетті құралдар: «Күн сәулесі» жұмсақ ойыншығы.

Нұсқау: Менің қолымда  әдемі, жылы күн сәулесі бар. Ол бүгінгі күннің қуанышын, жылылығын, бақытын бәріне сыйлайды. Қазір сіздер бұл күн сәулесін бір біріне беріп, бүгінгі өткен тренингтік күні туралы өздерінің сезімдерімен бөлісесіздер.

Талдау:

Бүгінгі күн сіздерге не берді?

Қандай жаңалық болды?

Сабақ №2. Тақырыбы: «Сұраныс»

1. Қалай дұрыс керек нәрсені сұрай алу және оған қалай жауап беруді үйрену;
2. Өзінің және айналадағы адамдардың психологиялық мінездемелерін ажырата алу;
3. Өз-өзіңде сенуді жоғарылату;
4. Сыныптың ұжым болып қалыптасуына жағдай туғызу.

1. Жаттығу «Сәлем, мен сені білемін!»

Бүгінгі сабағымызды  еркше сәлемдесумен бастаймыз. Әрбіреуіміз  бір-бірін атынан атап, сол кісінің  бойында бар жақсы қасиетін ескертеміз. Мысалы: «Ербол, сәлем! Сені көргеніне  өте қуаныштымын! Мен білемін, сен  өте қайырымды адамсың!».

2. Жаттығу «Маскасыз»

Бұл топта ашық, шынайы болуға бола алатынынына сенеміз. Қазір  бір-біріне тағы да өзі туралы ақпарат  береміз. Міне, менің қолымда қапшық бар. Сол қапшықта көп қағаздар бар. Әркім қағаз алып, қағазда жазылған аяқталмаған сөйлемді тез өз ойымен аяқтауқажет. Әрбіреуіңіз өте шынайы болуға тырысыңыз. Сынып оқушылары сіздердің айтқанын тыңдап, егер өтірікті сезініп қалса, онда сіз қайтадан басқа қағазды аласыз.

• Кәне, кім бірінші бастайды?
• Қағаздардың мазмұны:
• «Маған өте ұнайды, қашан мені қоршаған адамдар ...»
• «Маған өте қиын ұмыту, бірақ мен ...»
• «Кей-кездерде мен шынайы тілеймін ...»
• «Маған қызықсыз болады сол кезде, қашан мен ...»
• «Мені ызаландырады, егер ...»
• «Мен өте қуанамын, қашан мені ...»
• «Өте жиі мені ешкім түсіңбейді, өйткені мен ...»
• «Шын, мен әлі де болса ...»
• «Мен үшін маңызды – ол ...»
• «Менің достарым өте сирек ...»
• «Мен мақтан етемін ...»
• «Шеберлік іс-әрекетінде менің ең күшті жағы – ол ...»
• «Менің өз-өзіме сенуім жоғалады, егер ...»

3. Жаттығу «Ерекше  кесе»

Көзіңізді жұмыңыз. Бүкіл ойларды өзіңізден жіберіңіз. Терең, ақырын тыныс алыңыз. Демалу қалпына жетіңіз. Көз алдына ақ түсті экранды елестетіңіз. Өзіңіздің бүкіл назарын соған аударыңыз. Енді сол ақ түсті экранда өзіңіздің сүйкімді кесені елестетіңіздер. Сізде сүкімді кесе болмаса, онда сізге ұнайтын бір әдемі кесені елестетуге тырысыңыз. Оны өз қалауынша түрлі түстерге бояп, түрлі суреттер мен бейнелерді салыңыз. Тағы да өзіңіздің кесесін жан-жақтан қарап шығыңыз. Енді өз сүкімді кесесін шетіне дейін өзіңіздің жақсы көретін шырынмен толтырыңыз. Ал қазір өз кесесінің жанына басқа, бөтен бір кесесін салыңыз. Ол ештеңеге толы емес. Өзіңіздің кесесінен бос кесеге шырынды құйыңыз. Жанында тағы да көп-көп бос тұрған кеселер бар. Оларға да өз кесесінен шырынды толтырып құйыныз. Енді қайтадан өз кесесіне қараңыз. О! Қандай керемет! Ол әлі де болса, шетіне дейін шырынға толы. Онымен не болды? Неге солай болыпты?..

Сіздің кесеніз жай  емес – ерекше. Біз одан қаншама  құйсақта, ол әрқашан толымды болады. Бұл кесе – сіздікі!!! Ол сіздің ақкөңілімен, мейірімділігімен, қайырымдылығымен және өз-өзіне деген сенуіне толы. Қазір өз-өзіңде бар барлық жақсылықты, жақсы қасиеттерді, мінез бітістерді сол кесеге толтырыңыз. Бүкіл жақсылықты дененің әр мүшесімен сезіп, үш рет терең тыныс алып, көзіңізді ашыңыз. Өз-өзіңе сенуімен айтыңыз: «Бұл МЕН! Және менде осындай ерекше кесесі бар!!!».

Тапсырма: өзіңіздің кесесін  суретке салыңыз.

Рефлексия

—  Жаттығуды орындағаннан кейін не сезініп отырсыз?

— Неліктен сіздің кесесі әрқашан толымды болды?

4. «Бәрі менің  қолымда» (рефлексивтік технология)

Ватман қағазында суреттелген  алақан тақтаға жабыстырылады. Бас  бармақ – «Бұл тақырып бойынша  маған әлі жұмыс істеу қажет.», Балан үйрек – «Мұда маған  нақты кеңестер берілді», Орта терек  – «Мұнда маған өте ұнамады», Сылдыр шүймек – «Психологиялық эстафета», Кішкене бөбек – «Мұнда маған жетіспеді...».

Оқушылар қағаз бетіне өзінің қолын салып, әр саусақта өзінің жауаптарын жазады. Кейін бәрі өздерінің  қағаздарын тақтаға іледі де, бір-бірінің  жауаптарымен танысуға уақыт беріледі.

5. Жаттығу «Келесі  кездескенше!»

Мақсаты: бір-бірілердің арасындағы түсінушілікті, сенімді  дамыту, кері байланысты алу.

Уақыты: 5 минут.

Қажетті құралдар: «Күн сәулесі» жұмсақ ойыншығы.

Нұсқау: Менің қолымда  әдемі, жылы күн сәулесі бар. Ол бүгінгі күннің қуанышын, жылылығын, бақытын бәріне сыйлайды. Қазір сіздер бұл күн сәулесін бір біріне беріп, бүгінгі өткен тренингтік күні туралы өздерінің сезімдерімен бөлісесіздер.

Талдау:

Бүгінгі күн сіздерге не берді?

Қандай жаңалық болды?

Сабақ №3. «Әр күні менде бүкіл жұмыстар жақсыдан жақсы!»

1. Жаттығу «Поезд».

Бұл ойын шеңбер құрып  ойнатылады. Ең алдымен барлық адамдар  бірінші-екінші деп саналады. Біріншілер – бір шапалақ, аяғымен екі  рет басу. Екіншілері – екі шапалақ, аяғымен бір рет басу. Қозғалыстар рет-ретімен қайталанады: бірінші – екінші – бірінші – екінші және т.с.с. Яғни шеңбер бойынша поездың доңғалақтарының дыбыстары жасалынады. Бұл ойын көңіл-күйді көтеруге және жұмысты белсендіруге бағытталған.

2. Жаттығу «Мен  істей алмаймын…»

Оқушылар қағаз бетін алады да, соған өзінің сол іс-әрекетін немесе қасиетін жазады, қандай олардың ойлауынша олар істей алмайды. Мысалы, «Я не могу закончить начатое дело до конца». Кейін әрбіреуі келесі сызба бойынша жұмыс істейді: «Я не хочу закончить начатое дело до конца»,  «Я хочу закончить начатое дело до конца».

Бұл жаттығу өзінің ойлау  әрекетін жағымды жағына өзгертуге  бағытталған.

3. Ескерту бланкі  «Менің ең жақсы касиеттері»

Менің ең жақсы                    Менің қабілеттері мен                 Менің 

        бітістері                                   таланттары                      жетістіктері

Нұсқау: «Менің ең жақсы  бітістері» - бұл бағанына өз міңездің ең жақсы бітістері мен ерекшеліктерін жазыңыз.

«Менің қабілеттері  мен таланттары» - мұнда өзінің әр түрлі салаларында бар қабілеттері мен таланттарын белгілеңіз.

«Менің жетістіктері» - бұл бағанға өмірдің әр саласында  жеткен жетістіктері жазылады.

Әр адамда оған өмірдің  қиын жағдайларында көмектесетін, ол оларға сенімді болатын және оларды бағалай алатын күшті жақтар, жағымды қасиеттер мен мінез бітістері болады.  Қазір өздерінің күшті жақтарын жазған кезде, сізде жоқ, бірақ сіз олар сізде болсын деп тілесеңіз, онда сондай жағымды қасиеттерді де ескертіп жазуға болады. Тізімді құрастыруға сіздерге бес минут уақыты беріледі. Жұмысты аяқталғаннан кейін шеңберге отырып, өздерінің қасиеттерін айтамыз. Айтқан кезде, «бірақ», «егер», «болатын шығар», «мен әлі де болса, өзіне сенімді емеспін» сияқты сөздер кездеспесін. Өз қасиеттерін оқуға 1,5 минут уақыты беріледі.

Рефлексия

- Жаттығуды орындағаннан  кейін қандай сезімдер туды?

          - Бұл жаттығуды жасау сіз үшін  маңыздысы неде болды?

          - Сіз өзіне не алдыңыз және  нені келешекте пайдаланасыз?

4. Жаттығу «Кім  өзіңді басқалардан көбірек мақтайды? Немесе «қара күнге» арналған ескерту».

Мақсаты: өзі туралы жағымды  ішкі диалогты жүргізу дағдысын дамыту, өзіңді өзі талдай алу қабілетін  дамыту.

Уақыты: 15 минут.

Қажетті құралдар:  әр қатысушыға арналған кесте сызылған бланктер.

Нұсқау: Шеңбер құрып  отырамыз. Әр адамның өмірінде өмірдің қиыншылықтары кездеседі. Сол кезде адам өзінің құнын ұмытып, не істесе де, қолын түсіріп жүреді. Өмірде болған барлық қуанышты уақыттарын, қызығушылықтарын ұмытып қояды. Бірақ та, өмірде мақтанатын нәрселері аз емес. Психологиялық кеңес беруде сондай әдіс бар. Психолог осындай жағдаймен келген клиентпен бірге ескертуді құрастырады. Оған өмірлік жетістіктер, адамның жағымды қабілеттері жазылады да, көңілі түскен кезде, адам сол ескертуді оқып, ол оған күшін беріп, өзіңді адекватты түрде бағалауға көмектеседі.

Қазір біз өздеріне осындай  ескертулер жасаймыз да, кейін оларды өздеріңде қалтырамыз.

5. Жаттығу «Келесі  кездескенше!»

Мақсаты: бір-бірілердің арасындағы түсінушілікті, сенімді  дамыту, кері байланысты алу.

Уақыты: 5 минут.

Қажетті құралдар: «Күн сәулесі» жұмсақ ойыншығы.

Нұсқау: Менің қолымда  әдемі, жылы күн сәулесі бар. Ол бүгінгі  күннің қуанышын, жылылығын, бақытын  бәріне сыйлайды. Қазір сіздер бұл  күн сәулесін бір біріне беріп, бүгінгі  өткен тренингтік күні туралы өздерінің сезімдерімен бөлісесіздер.

Талдау:

Бүгінгі күн сіздерге не берді?

Қандай жаңалық болды?

Сабақ № 4. «Өз-өзіне  сенуді көбейту!».

1. Жаттығу «Мен  кім?».

Әр оқушыға таза қағаздар таратылады. Әр оқушы қағазға өзінің бойындағы 10 жағымды бітістерін жазуға міндетті. Мысалы: «МЕН әдемі, сұлу қызымын, МЕН әрқашан бәріне көмектесемін, МЕН өлең жазамын, МЕН шығармашылық адаммын, МЕН спортпен айналысамын және т.с.с.».

2. Жаттығу «Мен  саған сенімдімін».

Қазір екі-екіден бөліңіздер. Бір-біріне қарама-қарсы отырыңыздар. Бір-бірінің көзіне қарап, тыныш отырыныз.

Бұл қиын және үйреншікті емес.

Енді бір-біріне сөз  еткенде, сөйлемді келесі сөздерден  бастаңыздар: «Мен сенемін, СЕН ...». Мысалы: «Мен сенемін, СЕН ешқашан мені қиын жағдайда қалтырмайсың!».

Рефлексия

—  Сіз қазір не сезініп отырсыз?

— Сіздердің сезімдері  жаттығу орындаған кезде өзгерді  ме?

• Жаттығуды қандай жерінде жасау қиын болды?

           3. Жаттығу «Шеңберде құлау».

Барлық оқушылар шеңбер құрып, қолына қалың матаны алып тұрады. Бір оқушы партағның үстіне мініп, артына құлаған кезде, қалғандары оны ұстауға тырысады. Осылай әр оқушы артына құлау қажет. Егер біреуде қорқыныш сезімі пайда болса, ол оқушы жаттығудан босатылады. Бұл жаттығу өз-өзіне және топтағы сенімді арттыруға бағытталған.

Талдау:

- Құлаған кезде не сезетін болдыңыз?

- Бұл жаттығу барысында  өз үшін не алдыңыз?

4. Жаттығу «Батыр  көрген түс»

Біз көп ойнадық және шаршадық. Қазір қолайлы отырыңдар  да, өзінізден бүкіл қажуды және теріс ойларды тастаңыз. Көздеріңізді жауып, үш рет терең тыныс алыңыз...

Денедегі күш ақырын, бірте-бірте кетеді, сіз босаңсу  қалпына жетесіз. Сіздің денеңіз  демалуда.

Сіз бір үлкен ағаштың  астында отырып, бір уақытта ұйықтап  кетіңіз деп көз алдына елестетіңіз. Сіз өте сүйкімді түсті көріп  жатырсыз. Әркім сол түсте өзінді бес жылда алда көріп отыр...