Салт-дәстүрлер негізінде оқушыларды тәрбиелеудің психологиялық –педагогикалық жолдары

2-сұрақ. Еліміздегі қазақ  халқына есімдері қайта оралған  «Бес арысты» атаңыз.

Жауабы: М. Жұмабаев, Ж. Аймауытов, Ш. Құдайбергенов, М. Дулатов, А. Байтұрсынов

ІІІ. кезең. Қол өнер.

ІҮ кезең. Көрініс.

Ү кезең. Мақал-мәтел.

ҮІ кезең Білімін анықтау, тест беру.

ҮІІ кезең. Бала тілі бал. Баласының  қызық сәтін әңгімелеп беру, жеке-жеке ата-аналар.

ҮІІІ кезең. Өз өнерін көрсету.

ІХ кезең. Шешенше сөйлеу.

Х кезең. Қазақтың қонақ жайлылық кәдесі.

ХІ кезең. Тыйым сөздер.

1. Киімді желбегей жамылма.

Ол жаман ырым. Тек қол  жоқ мүгедек адамдардың ғана толық  мүмкіндігі жоқ. Ал сау адам олай жүрсе  әдепсіздік.

2. Қолыңды артқа айқастырып  жүрме, аяқ-қолыңды жіппен бавйлап  ойнама.

Себебі, тек қылмысты адамның  екі қолын артына қайырып байлайды. Жайшылықта олай істеу – жаман  әдет.

Қорытынды.

Ұлтымыздың әр сөзі,

Асып жатыр кәдеге.

Шаңырақ сайысы мінекей,

Келіп мәреге дей отырып, ендігі әділ қазылар алқасына берейік. 

 Осы қазақ салт-дәстүрлерінің  неізінде өткізілген сыныптан  тыс тәрбиелік іс-шаралардың үлгілерін  бере отырып, біз мынаған көз  жеткіземіз салт-дәстүрлерге қатысты  тәрбиелік іс-шаралар  өткізгенде  оқушылар тек жақсы қасиеттерді   бойына сіңіріп, инабатты, шыншыл, адамгершілікті азамат болуға  тырысады.

Сыныптың балалары кішкентай болғандықтан, біз зерттеудің қарапйым түрін алдық, яғни, ертегілердің баланың психикалық және тәрбиелік мінез-өылықтарына әсерін анықтау.

Эксперименттің бірінші  кезеңінде біз зерттеудің эмпирикалық  әдісін қолдандық, яғни- анкеталық әдіс. Біз тікелей анкеталық сұраныс өткіздік- балалрдың барлығын анкеттедік, арнайы анкеталық бланкілер тарқаттық, анкетада 2 сыныптық 18 оқушысы қатысты.

Балаларға төмендегі сұрақтарға жауап беруге ұсынылды:

1. Ертегідегі қай кейіпкерге ұқсағың келеді? Неге?
2. Атап кеткен кейіпкерлердің қайсысын сен жақсы, мейірімді деп есептейсін? Неге?- Қамбақ-шал, Ер-төстік, Жезтырнақ, Қарашаш. Неге ол?
3. Егер сен армандарыңды орындайтын алтын балықты ұстап алсаң, одан не сұрайтын едің?
4. Ертегі адамға не үшін керек?

Нәтижелерді өңдеу. Талдау мынадай  нәрселерді анықтадық: ұл балаларда үлгі ретінде Ертөстік, ал қыздарда Қарлығаш болып келеді. Негізгі көрсеткіш ерекшеліктері- мейірімділік, қаһарлық, ақыл, сұлулық, данышпандық.

3-ші сұраққа жауап балалрдық  әлеуметтік және материалдық  жағдайын анықтауға себеп болды,  яғни, балалардық көбісі материалдық  жағдайы орташа немесе төмен отбасыдан шықан. Жауаптар: «Ақша сұрайтын едім», «әкеме жұмыс сұрайтын едім», «жаңа үй сұрайтын едім», т.б. осы сияқты жауаптар.

Диаграммада балалрдың 4-ші сұраққа жауабы талданады:

 

Диаграмма1.

 

1. Ақыл-ойды дамыту үшін
2. Мінез-құлықты дамыту үшін
3. Бос уақытты ұйымдастыру үшін.

 

Эксперименттің бірінші  кезеңіден кейін біз 4-ші сынып  оқушылардан әңгімелесу және жоғарыда атап кеткен ашық сабақтарды ұйымдастырдық. Соның нәтижесінде мынадай жауаптар алдық: егер бұның алдында балалар  тек материалдық жағдайды ойласа, енді балалар басқаларға өз көмегін  көрсетуге бағытталған. Мысалы, алтын  балықтан енді адамдарға тек жақсы  болсын деге арман-мақсаттарын айтты, ал 4-ші сұраққа жауап, әрине, 2-ші сынып  оқушылардық жауаптарынан айырмашылықтар бар екенін анықтады, мысалы- ертегі бізге өтірік айтпауға, адамгершілік, т.б қасиеттерга ұйретеді-деген  сияқты жауаптар берді.

Жауптарды біз 2 диаграммада  сұреттедік:

Диаграмма2.

1. Ақыл-ойды дамыту үшін
2. Бос уақытты ұйымдастыру үшін
3. Мінез-құлықты дамыту үшін.

 

Сойтіп, ертегілер баланың  дамуына және оның мінез-құлықтық қасиеттерінің  қалыптасуына әсерін тигізеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорытынды

Сансыз жылдар бойы төмендетіп, қағажау  көріп келген ұлт мәдениетін, өнерін, халқымыздың бай салт-дәстүрін бүгінгі  заман талабына сай қайта дәуірлетіп, жаңғыртудың, сөйтіп жас ұрпақты  саналы азамат етіп тәрбиелеудің қуатты құралына айналдыратын кезең туды.

Зерттеу жұмысының нәтижесінде  оқу-тәрбие процесінің нәтижелі болуы  салт-дәстүрге тікелей байланысты екені  айқындалды. Оның ішінде қазақ салт-дәстүрлерінің  имандылық тәрбие берудегі мән-мағынасы жоғары.

Алғашқы тарауда қазақ салт-дәстүрлерінің оқушыларды имандылыққ тәрбиелеудегі мүмкіндіктері жөнінде айтылды.. Сонымен қатар рухани-имандылық тәрбиесінің қазіргі таңдағы басты мәселе екендігін атап, педагогикалық тұрғыдан салт-дәстүрді топтастыруды қазіргі таңдағы тәрбие мәселелеріне байланысты жүзеге асырдық.

Қазіргі таңда мектеп қабырғасында халықтық тәрбие дәстүрлерін педагогикалық  үрдісте пайдаланудың шарттары айқындалды:

А) Педагогтардың ұрпақтар байланысын отбасындағы қарым-қатынастағы секілді  әлеуметтік орта мен қатынаста балалар  мен үлкендердің біріккен әрекеттерін  ұйымдастыру жолымен қамтамасыз етуі;

Ә) Қазақ салт-дәстүрлерін ауызша шығармашылықтар туындыларымен  жазба мұралар, архитектуралық ескерткіштер, сәндік-қолданбалы өнер туындылары мен  танысу арқылы меңгеру;

Б) Халықтың рухани байлығы мен  тілін туғызушы қайнар көзі ана тілін  жетік игеру.

Мектеп білім беру үрдісіндегі салт-дәстүрді тәрбие іс-әрекетінде пайдаланудың барысы зерделенді, белгілеу эксперименті жүргізілді. Оның ішінде салт-дәстүрді тәрбие сабақтарында қарастырылу мәселесі, нақты оқу пәндерінде салт-дәстүрді мысалға, айтар болсақ тарих, әдебиет, қазақ тілі, өсімдіктану, дене тәрбиесі және әдеп сабақтарында зерделеу мәселесі, тәлім-тәрбие бағдарламасының мазмұны қарастырылды.

Сонымен бірге институттарда, теледидар  мен үнқағаз беттерінде салт-дәстүр үлгісін ұсыну арқылы жастардың  тәрбиесіне әсер ете аламыз.

Бұған қоса мектеп қабырғасында білім  беретін ұстаз, жаңашыл, ізденгіш, бойында  шығармашылық қасиеті бар болуы  тиіс.

А.Байтұрсынов атамыз айтқандай:

“Балам дейтін жұрт болмаса,

Жұртым дейтін бала қайдан болсын”  – деп балаларға деген жылы лебізімізді, мейірімімізді, білімімізді  аямау біздің басты міндетіміз.

Сөзіміздің соңын дана халқымыздың  “балаңа басқұр қалдырғанша, тозбас дәстүр қалдыр ” деген сөзімен  аяқтағым келіп отыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

 

1. Назарбаев Н. «Қазақстан-2050» Стратегиясы Қалыптасқан Мемлекеттің Жаңа Саяси Бағыты - Астана, Ақорда, 2012 ж. – 102 б.
2. Волков Г.Н. Этнопедагогика.- М.: Издательский центр "Академия", 1999 ж. - 168 б. 
3. Ахметов Ш. Қазақ халқының бала тәрбиелеу дәстүрі , //Мектеп. N7, 2004 ж. – 205 б.
4. Аңламасова Г. Жас ұрпақты рухани құндылықтар негізінде әлеуметтендіруде ұлттық мәдениеттің рөлі. //Ұлт тағылымы. N4, 2003 ж. – 156 б.
5. Основы и система дидактики К. Д. Ушинского/ Струминский В. Я.- М., 1989 ж.- 211 б.
6. Алтынсарин Ы. Таңдамалы шығармалары [Текст].- Алматы "Ғылым", 1994 ж.- 289 б.
7. Айтбаева А.     Шәкәрім Қүдайбердіүлының діни-этикалық 
   көзқарасы: Автореферат / Абай атындағы Алматы мемлекеттік 
   университеті.- Алматы, 1996 ж.- 266б.
8. Әлімбекова Г. Салт-дәстүрмен байланыстыра. //Қазаќстан мектебі, N4, 2004 ж. - 50-56 бб.
9. Асылбеков С. Қазақ халқының а тәрбиелеу дәстүрі , //Мектеп. N9, 2009 ж. – 207 б.
10. Жарықбаев Қ., Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. Алматы, “Санат”, 1995 ж. - 133 б.
11. Қалиұлы С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. -Алматы., «Білім», 2003 ж. – 325 б.
12. С.Ұзақбаев. Халық педагогикасымен сабақтастыру. //Бастауыш мектеп, N8, 2004 ж. - 18б.
13. Әлімбекова Г. Салт-дәстүрмен байланыстыра. //Қазаќстан мектебі, N4, 2004 ж. - 50-56 бб.
14. Назарбаев Н. Тарих толқынында. Астана, 1999 ж. – 204 б.
15. Тәуке хан және оның билік құрған жылдары (1680-1718). «Жеті жарғы» заңдары. http://www.testent.ru
16. Ампер А. Философиялық ғылымдар тәжірибесі., - Москва.,- 2001 ж. - 415 б.
17. Қазақ әдебиет тарихы. 2-том.1976 ж. – 186 б.
18. Зейнеденова М. Имандылық тәрбиесі. //Жоғары мектеп педагогикасы. 2006 ж. – 46 б.
19. Қазақ совет энциклопедиясы. –Алматы., 1976 ж,1978 ж. 9-3томдар - 626-622 бб.
20. Попов Е. Салт-дәстүр психологиясы. М., 1989 ж.- 123 б.
21. Петров И. История и психология народных обычаев и традиций., СПб., 2000 ж. - 256 б.
22. Зеленин Д. Психология и влияние народных традиций и обычаев на подрастающее поколение. Новосибирск., 1987 ж. - 142 б.
23. Белоусов Е. Систематизация народных обычаев и традиций. Москва., 1996 ж. – 321 б.
24. Ислам энциклопедиясы. Алматы. 1995ж. – 210 б.
25. Сейтбеков С., Нысанбаев С. Ислам әдебі. – Шымкент., 2003 ж. – 225 б.
26. Тәлім-тәрбие хрестоматиясы.- Алматы: Рауан, 1996 ж.-161 б.
27. Асқарова Г. Абай шығрмаларының ұрпақ тәрбиесіндегі орны. //Бастауыш мектеп. №7, 2005 ж. - 20б.
28. Құнанбаев А. Шығармалары 2-томдықтолық жинағы.- Алматы: Жазушы, 1995 ж.- 289 б.
29. Қалиұлы С., Оразае<s