Бастауыш сынып оқушыларының логикалық ойлауын кері есептер арқылы дамытудың тиімді тәсілдері

Есептің берілгенін өзгертіп жазуымызға болады, себебі есептің мәтінін құрастырдық, оқушыға түсінікті.

Тақтамен жұмыс.

Қолғап – 20 тг. 80тг.

Тақия - ?тг. қымбат

Шешуі: (80 – 20) – 20= 40 (тг.)

Жауабы: тақия 40 теңге қымбат.

Бұның да «кері есеп» екенін дәлелдеу үшін проблемалық сұрақтарды қою керек.

Салыстыру әдісімен өзара кері есептердің құпиясын ашу.

1. Бірінші есептің айырмашылығы қандай?
2. Екінші есептің айырмашылығы неде?
3. Жоғары екі есептің құсастығы неде?
4. Неге бұлар өзара «кері есептер»?

Жауаптары:

1. Бірінші есептің айырмашылығы шешуінде. Шешуі өзгеше болса, шарты да өзгеше болады.
2. Есептердің мазұмны, сипаты, әр есептегі іс-әрекеттер ұқсас, бірдей.
3. Бір ғана іс-әрекеттің жанында бірнеше есеп құрастырылған. Қандай іс-әрекет?
4. «Тақия мен қолғаптың бағасы». «Болды, басқа ештеңе жоқ».

Сабақтың тақырыбы: Білімді тиянақтау.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік. Бір амалмен шығарылатын өзара кері есептер құру, шығару, түрлендіру.

Дамытушылық: Оқушылырадың зейінін, ойлау, зерде үрдістерін дамыту, қиялын ұштап, қабілеттерін шыңдау.

Тәрбиелік: Дидактикалық логикалық ойындар арқылы оқушылардың ақыл-ой белсенділігін тәрбиелеу.

Сабақтың міндеттері: Есептеу тәсілдерін қолдануға машықтандыра түсу.

Сабақтың типі: Білімді тексеру.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, түсіндіру.

Көрнекіліктер: карточкалар, суреттер, сызбалар.

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру.

- ауызша жаттығулар

- көркем жазу

ІІ. Есепті шығару.

Есепті оқу

Есеп не туралы?

26 саны нені  білдіреді?

3 саны не?

Есептің сұрағы қандай?

 Есептің қысқаша жазылуы.

Шыны ыдыста – 3кг. ? артық

Бөшкеде – 26кг.

Бір сан бір саннан нешеу артық немесе кем екенін табу үшін, біз не істейміз?

Шешуі: 20 – 3= 23 (кг)

Жауабы: бөшкеде 23 кг. қияр артық.

Шыны ыдыста – 3 кг.

Бөшкеде - ? 23 кг. артық

Шешуі: 20 + 3 = 26 (кг)

Жауабы: бөшкеде 26 кг. қияр артық.

Бөшкеде – 26 кг.

Шыны ыдыста - ? 23 кг. кем.

Шешуі: 26 - 23 = 3 (кг)

Жауабы: шыны ыдыста 3кг. қияр бар.

Есептеудің шартын, сұрағын, шешуі мен жауабын салыстыр.

 

Сабақтың тақырыбы: Өзара кері есептер

Сабақтың мақсаты: Өзара кері есептерді шығару жолдарымен таныстыру.

 Білімділік. Өзара кері есептер тобы ретінде қосындыны және белгісіз қосылғыштардың бірін табумен байланысты есептерді шығару жолдарын түсіндіру.

Дамытушылық: геометриялық логикалық есептерді шығара отырып,  оқушылырдың ойлау, қабілетін дамыту

Тәрбиелік: Оқушыларды ұйымдастырушылық қабілеттерін арттыруға,  табиғатты қорғауға тәрбиелеу.

Сабақтың типі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, сынау.

Көрнекіліктер: карточкалар, көпбұрыштардың суреттері, таблицалар.

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру.

- ауызша жаттығулар

- көркем жазу

ІІ. Есепті шығару.

• Есепті оқу.
• Есеп не туралы?
• Қанша құлпынай жиналды?
• Қанша қарақат жиналды?
• Есептің сұрағы қандай?
• Барлығын табу үшін не істейміз?

Құлпынай – 30кг ? тг.

Қарақат – 20 кг.

Шешуі: 30 + 20 = 50 (кг)

Жауабы: 50 кг. жидек.

Екінші есеп:

Барлығы қанша жидек жиналды?

Оның неше кг. құлпынай?

Қалғандары қанша жидек?

Құлпынай – 30кг 50кг.

Қарақат – ?

Шешуі: 50-30 = 30(кг)

Жауабы: 20 кг. қарақат.

Үшінші есеп.

20 саны нені  білдіреді?

50 саны нені  білдіреді?

Есептің сұрағы қандай?

Қалай табамыз.

Қарақат – 20 кг.  50 кг.

Құлпынай – ? кг.

Шешуі: 50 – 20 = 30 (кг)

Жауабы: 30кг. құлпынай.

Мына схемаларды көрсету.

        +         =

30        20      50

        =          -

 

Бұлар өзара кері есептер. Өйткені, бұл есептерде құлпынай, қарақат және барлық жидек туралы айтылады. Осы үшеуінің бірі – есептің сұрағы, ал қалған екеуі – шарты болып табылады және алма-кезек өзгереді.

Есеп.

1 Спорт секциясында 9 ұл бала және 7 қыз бала қатысады. Спорт секциясына барлығы неше бала қатысады?

- Есеп не туралы?

- Неше ұл бала  қатысады?

- Неше қыз  бала қатысады?

- Барлығын қалай  табамыз?

9 + 7 = 16 (б)

- Енді мына  сызба бойынша кері есеп құрастырамыз.

 

9

+ = -

7

= - =

?

16 – 7 = 9

16 – 9 = 7

2. 10 бала айналмалы әткеншек теуіп жүр еді. олардың 7-еуі түсіп кеткеннен кейін, әткеншекте неше бала қалды?

- 10 саны нені  білдіреді?

- 7 саны нені  білдіреді?

Неше бала қалғанын қалай табамыз?

10 – 7 = 7

- Сызба бойынша  кері есеп құрастырыңдар.

 

10

- = -

7

= + =

?

 

3 + 7 = 10

10 – 3 = 7

3. Асзанаға 15 кг. май және одан 7 кг. артық ет әкелінді. Асханаға неше килограмм азық-түлік әкелінді?

- Есеп не туралы?

- Мына сандар  нені білдіреді?

15                     7

- Артық болса, қандай амалмен табамыз?

- Барлығын қалай  табамыз?

1) 15 + 7 = 22 (кг)

2) 15 + 22 = 37 (кг)

Сызбы арқылы кері есеп құрастыр және шығар.

15

+   =

7

=   -

?

=   -

?

 

1. Кері есеп. Асханаға 22 кг ет және одан 7 кг кем май әкелінді. Асханаға неше килограмм азық-түлік әкелінді?
1. 22 – 7 = 15 (кг)
2. 22 + 15 = 37 (кг)
2. Кері есеп. Асханаға 37 кг азық-түлік әкелінді. Оның 15 кг май, қалғаны ет. Асханаға неше килограмм ет әкелінді?
1. 37 – 15 = 22 (кг)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2.2 ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЭКСПЕРИМЕНТІ МАТЕРИАЛДАРЫН    ДАЯРЛАУ, ТӘЖІРИБЕДЕН ӨТКІЗУ, ТАЛДАУ ЖАСАУ

Бастауыш сынып оқушыларының кері есеп ұғымын қаншалықты игергендігін анықтау мақсатында мынадай кері есепке тиісті проблемалық сұрақтар ұсынылады.

1-әдістеме. Мақсаты: кері есеп туралы не біледі? Оның жөнінде білім деңгейлерін анықтау.

1. Бұлар қандай  есеп?

А) Әлия 9 дәптер, ал Мәншүк 7 дәптер сатып алды. Екеуі неше дәптер сатып алды?

Ә) Әлия мен Мәншүк 16 дәптер сатып алды. Оның 9-ы Әлиянікі, Мәншүк неше дәптер сатып алды?

Б) Әлия мен Мәншүк 16 дәптер сатып алды. Оның 7-еуі Мәншүктікі. Әлия неше дәптер сатып алды? Неліктен кері есеп?

2. Кері есептің  ерекшеліктері қандай?

3. Кері есептердің  ұқсастықтары қандай?

2-әдістеме. Мақсаты: Кері есептер құрастырып шығара алу білік, дағдыларын тексеру? Кері есеп құрастыр және шығар.

Өнерпаздар байқауына 15 бала ән айтып және 10 бала би биледі. Барлығы неше бала қатысты?

Анықтау экспериментінің көрсеткіштерінен оқушылардың кері есеп шығару барысында қиналатындығын көруге болады.

Анықтау эксперименті бойынша ұсынылған тапсырмалар нәтижесін топтастыру.

1-әдістеме бойынша  оқушыларды 3 топқа бөлуге болады:

1-ші топ жауап  бермегендер, берілген жауаптары  дұрыс емес.

2-ші топ –  түсініктері бар.

3-ші топ дұрыс жауап бергендер.

 

Сандық көрсеткіші
Топтар саны	Оқушылар  саны %
	2 б	2 г	2 б	2 г
1-ші топ	5	7	25%	35%
2-ші топ	9	6	45%	30%
3-ші топ	6	7	30%	35%

 

2-ші әдістеме бойынша оқушылардың баға көрсеткіші

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ТҰЖЫРЫМ

Ғылыми практикалық эксперимент 2 кезеңнен тұрады, анықтау эксперименті және қалыптастыру эксперименті. Анықтау экспериментінде оқушылардың білім деңгейін анықтау мақсатында сұрақтар мен тапсырмалар беріліп, тексеріліп сызбаға түсірілді. Білім деңгейін анықтау үшін жұмыстар жүргізілді. Анықтау экспериментінде екі класс қатар алынды 2»б», 2»г».

Жүргізілген тәжірибелік эксперимент жақсы нәтижелер берді. Бұл оқушылардың білім деңгейінің жоғарылауына, оқу әрекетінде саналы, жауапкершілікпен қарауына мол мүмкіндік береді. Себебі қалыптастыру үшін эксперимент нәтижесін талдауда оқушының білім көрсеткішінің әлдеқайда жақсарғанын байқадық.

Тәжірибелік эксперимент соңында кері есеп арқылы оқушылардың логикалық ойлауы дамыды. Бұл жүргізген эксперименттің дұрыстығын дәлелдейді. Демек, кері есептерді сызба арқылы шешу тәсілі оқушылардың логикалық ойлауын дамытуда тиімдірек екендігі байқалады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  ҚОРЫТЫНДЫ

Қорыта айтқанда оқытудың бірінші мақсаты оқушыға білім беру болса, екінші мақсатты осыған орай оқушының сабақ үстінде ой-өрісін дамыту болып табылады. Ой-өріс деген сөз – ойлану процесінің дамуы.

Ой-өрісінің екі түрі бар, біріншіден, бұған тапқырлық пен ұғымдылық қасиет жатады. Оны интеллект деп атайды. Тапқырлық пен ұғымталдықтың шарты мәселені ойланып шешу. Екіншіден, ойдың өрістеп жұмыс атқаруы ой операцияларына (талдау мен топтау, салыстыру, абстракциялау мен нақтылау) негізделген.

Кері есеп шығару барысында осы операциялар жиі қолданылатындығы жоғарыда айтылған (салыстыру).

Талдау мен топтау, абстракциялау операциясы жиі кездеседі. Себебі тура есептегі белгілі нәрсені кері есеп құрарда әдейі ұмытып, уақытша еске алмай, яғни белгісіз деп алып құру керек.

Егер бұл операциялар оқу мазмұнын меңгеріп, соған ұғынудың негізгі құралдары болып есептелінсе, оқушының ой-өрісін дамыту нәтижелі болмақ.