Муниципалды баскару

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Байтанаева.Б Государственная  поддержка развития предпринимательства  в Казахстане //Аль-Пари// 2000 №6 с  19-22

2. Қазақстан  Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк  басқару. Алматы 2005 жыл

3. Бердалиев  Қ Б. Қазақстан экономикасын  басқару негіздері: оқу құралы /ҚР-ның Ғылым және Білім Министрлігі,  Т.Рыскулов атындағы Қазақ мемлекеттік  Басқару Академиясы – Алматы: Экономика, 2001- 129б.

4. Курманбаев  С.К. Гамарник Г.Н. Муниципальный  менеджмент. Алматы 2000ж

5. Местное самоуправление: проблемы методологии и организации / Под.ред. доктора экономических наук, доктора философских наук, проф. В.Я. Ельмеева, доктора экономических наук, проф. В.Н. Ивановой. – СПб: Изд-во СПбГУ, 97.

6. Курманбаев С.К. Гамарник  Г.Н. Муниципальный менеджмент. Алматы 2000ж

7. Фадеев В.И. Местное самоуправление: Российский вариант. – М.1993.

 

13-тақырып.Аймақтың  әлеуметтік-экономикалық мәселелері

1. Аймақ түсінігі

2. Аймақтың әлеуметтік-экономикалық  мәселесі

 

Аймақтық жоспарлаудың практикасында  аймақтардың даму деңгейі бойынша  көптеген көрсеткіштер жасалған, алайда олардың бәрі нарықтық экономика  шарттарына сай келе бермейді. Қазіргі  жағдайда аймақтардың өндірістік, сондай-ақ әлеуметтік инфрақұрылымы секілді  жан-жақты даму көрсеткіші керек. Мұндай көрсеткіштің бірі – адам даму индексі (АДИ), ол он жылдан аса уақыт бойы БҰҰ-ның есебінде жыл сайын есептеліп  отырады.

Адам даму концепциясы  адамдардың таңдау мүмкіндіктерінің үздіксіз кеңеюіне бағытталған. Осының ішінде үш таңдау мүмкіндігі – салауатты өмір, білім алу мен білімді тереңдету, сондай-ақ  жақсы өмір деңгейін қолдауға жеткілікті табыс деңгейі – базистік болып табылады. Осылардың негізінде  аймақ шегінде мемлекеттегі адамдардың даму әлеуетіне жалпы баға беріледі. Мұндай бағалау адам даму индексі  көмегімен жүзеге асырылады. Ол 0-ден 1-ге дейін аралықта болады және өмір ұзақтығы, білім деңгейі және адам басына табыс секілді үш маңызды  көрсеткішті сипаттайтын үш индекстің  орташа арифметикалық шамасы ретінде  анықталады. Білім  деңгейінің индексі  сауаттылық индексі және білімге  қол жетімділік негізінде есептеледі.

Санақ индексінің негізіне 4 көрсеткіш жатады:

№ к/к	Көрсеткіштер	Минимум	Максимум
1	Туғаннан бастап күтілетін  өмір ұзақтығы (жас)	25	85
2	Ересектер арасындағы сауаттылық	0	100
3	6-24 жас аралығындағы білім  алушылардың мөлшері, %	0	100
4	Жан басына шаққандағы ( АҚШ доллары) ЖІӨ	100	40000

 

 

  1999 ж. бастап ЖІӨ-нің  индексін есептеу үшін жан  басына шаққандағы ЖІӨ-нің шамасынан  натуралды логарифмдер қолданылды.

Осылайша әлеуметтік-экономикалық даму деңгейін бағалаудың бәріне танымал  әдісі негізінде аймақтық саясаттың  тұтас функциясын жасап шығаруға болады.

Ол біріншіден, АДИ-нің  өсім қарқынының  максимизациясына, екіншіден, барлық аймақтардың АДИ-нің  ауытқу минимизациясына әкелуі мүмкін. Қазіргі кезеңде аймақтық саясаттың  тұтас функциясымен жүйелік дағдарыстан  шығу үшін республика бойынша АДИ-нің  максималды өсімін қамтамасыз ететін міндет алға қойылуы керек. Мұндай жағдайда АДИ-нің өсімі қандай құралдармен  жеткенін аймақтық саясаттың жүзеге асырылу тиімділігінен анықтауға  болады. Ұқсас бағалауды Қазақстанның әрбір аймағына жасауға болады, бірақ  мұнда облыстар арасындағы табыстарды бюджеттік қайта үйлестіруді  есепке алу керек.

Тұтас даму функциясы бола тұра, критерийлер мен шектеулерді  орнату арқылы оптималды шешім табуға болады, яғни шектелген қаржылық ресурстарды  максималды тиімділік алатындай  үйлестіру керек. Облыстар мен бюджеттік  классификацияның функционалды топтары  арасында ресурстарды Қазақстан  бойынша АДИ-нің максималды өсіміне  әкелетіндей үйлестіру керек. Әрине  өмір деңгейі төмендемеуі үшін депресивті аймақтарды қолдауды қамтамасыз ету  керек. Бұл жағдайды        оптималды шешімді есептеу кезінде  негізгі шектеу ретінде қабылдауға болады.

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Курманбаев  С.К. Гамарник Г.Н. Муниципальный  менеджмент. Алматы 2000ж

2.  Курманбаев С.К. Гамарник  Г.Н. Муниципальный менеджмент. Алматы 2000ж

3. Фадеев В.И. Местное самоуправление: Российский вариант. – М.1993.

 

            

14-тақырып.Унитарлы  мемлекеттердегі муниципалды басқару

 

1. Ұлыбританиядағы мемлекеттік  басқару жүйесін модернизациялау 

2. Жапониядағы жергілікті  басқару жүйесі 

 

1. 1999 жылы Великобритания премьер-министрі Тони Блэр мемлекеттік басқару жүйесіне қатысты өзінің бағдарламасын ұсынды, оның мәні «Азаматтардың өмірін және олардың бизнесін жақсарту». Үкімет реформаның басты мақсатын анықтады: стратегиялық мәнге негізделген мемлекеттік басқаруды жүйелі түрде қамтамасыз ету; қызмет көрсетудің пайдалылығын көбейту және оларды тұрғындардың қажетттіліне сәйкестендіру; мемлекетіктің халыққа көрсететін қызметтің сапасын жақсарту. Осы мақсаттарды орындау үшін мемлекеттік органдардың белгілі бір міселеге және әлеуметтік топтардың қажеттіліктерін қанағаттандырудағы жұмысының таңдаулығын жақсарту керек. Және де ведомствоаралық жекелікті жеңіп, оған интеграциялық мінездеме беру.

Мемлекетік басқарудағы  реформалық бағдарлама жергілікті басқарудағы  механизімге де өз әсерін тиізеді. Оны  төмендегіден көруге болады.

Жергілікті басқару механизмі  және оны жетілдіру.

Административті- территориялдық бөліністерде өзін- өзі басқару тұрғындармен 4 жылға сайланатын кеңестер арқылы жүзеге асырылады Жалпы білім  мәселелерімен үздіксіз айналысатын  жергілікті басқару жүйесінде, әлеуметтік қызмет көрсету, қоғамдық қауіпсіздік, тұрғын-үй, транспорт және т.б. -да екі миллион адам жұмыс атқарады, оның ішінде 40%-і білім саласында. Орталық министрліктер мен ведомстволар айтарлқтай мөлшерде  жергілікті органдры бақылап отырады, ең бастысы қаржы саласында. (қаржы ресурстарының 85%-ы орталықтанған жүйеде келі түседі.) 

Жергілікті органдардың  басшылары және қызметкерлері жергілікті басқарудағы өз қызметінде Ұлттық іс-әрекет кодексін жетекшілікке алу керек. 1997 жылы қоғамдық өмірдегі стандарт жөніндегі  комиссия әр жергілікті басқару оргндарына Ұлттық кодекс негізінде өз кодексін жасауға кеңес берді.

Сонымен қатар 1998 жылы, үкімет жергілікті басқарудаға демократияны дамыту және жұмыстың тиімділін аттыру жөніндегі бірқатар құжаттарды жария  еткен болатын. Дәл сол уақытта  ол «Лучшие ценности» (Best value) концепциясын мақұлдады. Ол концепция жергілікті органдардың билігі тұрғындарға  сапалы қызмет көрсетуде жаңа құндылықтар  және қағидаларды өзіне енгізеді.

Жергілікті билік оргадардың қызметінің сапапсын арттыру және жетілдіру  бойынша әрекеттер көптеген арналар  бойынша, сонымен қатар келесі негігі модельдерді қолануда жүзеге асып жатыр:

«Превосходство в работе» (Excellence model) моделі, стратегиялық құндылықтардың нәтижесі және оларды ұйымдастыру мүмкідіктеріне негізделген. Ол өз кезегінде жұмыстың тиімділігн арттырады;

«Знак Хартий» (Carter mark) –мекеме  қызмет көрсетудегі сапаны арттыруға  ынталандыру мақсатында марапаттау жүйесін арттыру және тәуелсіз аудиттің өз-өзін бағалауын көтермелеу;

«Инвестиций в персонал» (Investors in People) – Персоналды дамыту және оқуына құралдарды тиімді жұмсауға негізделген  ұлттық стандарттар және методикаларды  жетілдіру;

ISO – 9000 – методы моделі, сапаны басқару негізінде құжаталмасу  және жұмыс процесінің тиімділігін  арттыруды жақсарту;

«Программа совершенствования  местного управления» - топтық мамандарды зерттеу негізінде жұмыс процесіндегі әлсіз және күшті жақтарын анықтау.

Жалпы механизм болып «Превосходство в работе» моделі болып есептеледі. Басқа сызбалар бөлек облыстардың құзіретіне жатады…..

Жоғарыдағы көрсетілген  көп модельдерді жүзеге асыру  үшін көп қаржыны қажет етеді. Қаржы министрлігінің есебі бойынша 1 млн. 500 тыс. фунт стерлингті құрайды.

Қорытындысында ескерте  кетсек, Ұлыбританияның тәжірибесі қазіргі  замандағы Қазақстанға көп пайда  алып келеді, тек мемлекет пен муниципалитет  арасында функцияларды оптимальді қайта  бөлуге жеткен жағдайда ғана.

2.Жапонияның басқаруы ұлттық идеялар мен батыстың жетістіктері базасы негізінде жасалады.

Көп батыс елдеріне қарағанда, кадрды арнайы даярдау қажеттілігі  ертерек дамыған болатын. Жалпы  мемлекеттік индикативті жоспарлауды  нарықтық экономикамен байланыстыру жақсы  нәтиже беруде.

Жапония өзінің енді қалыптасу  кезеңінде қазіргідей көпжақты және орталықтандырылған болмаған.

Жапонядағы тақ мұрагерлерінің мүмкін болтын құзіретсіздігі мен мемлекеттік  билікті жетілдіру үшін мемлекеттің  әскери басшылығының қатарынан сайланаты  сёгунат (сёгун) институты енгізілді. Император жоғары биліктің иесі болып  табылады.

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Байтанаева.Б Государственная  поддержка развития предпринимательства  в Казахстане //Аль-Пари// 2000 №6 с  19-22

2. Қазақстан  Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк  басқару. Алматы 2005 жыл

3. Бердалиев  Қ Б. Қазақстан экономикасын  басқару негіздері: оқу құралы /ҚР-ның Ғылым және Білім Министрлігі,  Т.Рыскулов атындағы Қазақ мемлекеттік  Басқару Академиясы – Алматы: Экономика, 2001- 129б.

4. Курманбаев  С.К. Гамарник Г.Н. Муниципальный  менеджмент. Алматы 2000ж

5. Местное самоуправление: проблемы методологии и организации / Под.ред. доктора экономических наук, доктора философских наук, проф. В.Я. Ельмеева, доктора экономических наук, проф. В.Н. Ивановой. – СПб: Изд-во СПбГУ, 97.

6. Курманбаев С.К. Гамарник  Г.Н. Муниципальный менеджмент. Алматы 2000ж

7. Фадеев В.И. Местное самоуправление: Российский вариант. – М.1993.

 

15 тақырып. Федеративті  мемлекеттердегі муниципалды басқару

 

1. АҚШ-тың қалалық өзін-өзі басқару үлгілері

2. АҚШ-тың ірі қалаларының муниципалды құрылымы

3. Германияда муниципалды  басқару

 

1. Американдық федерация жағдайында барлық қалаларына тән өзін-өзі басқарудың бірыңғай үлгісі жоқ. Мұнда жергілікті билік өкілдері қалалық кеңестің депутаттары мен мэрдің құзыретін ешқандай регламентсіз өздері тағайындайды (АҚШ қалаларында муниципалды басқару құрылымында аудандық кеңестер, Нью-Йорк қаласынан басқасының барлығы), сол кеңестердегі депутаттар санын белгілеп, жергілікті жердегі атқарушы және өкілетті билік органдарына сайлауды ұйымдастырады. Штаттар мен қалалардың құзыретіне нақты жергілікті жағдайларға байланысты муниципалды басқару үлгілерін таңдау да кіреді.

Қазір АҚШ-та қалалық өзін-өзі басқарудың үш негізгі үлгілері бар.

КЕҢЕС - МЭР

 Бұл мэрдің бастамасымен  атқарушы билік және қалалық  кеңестің бастамасыменен уәкілетті  билік арасында өкілеттілікті  бөлу үлгісі кеңінен тараған.  Сонымен қоса мэрдің өкілеттілігі  көлемі бойынша әртүрлі болуы  мүмкін, сондықтан да «мэр-кеңес»  үлгісінің шеңберінде екі нұсқаны  бөліп қарастырады, оларды АҚШ-та  «кеңес пен әлсіз мэр» және  «кеңес пен мықты мэр» деп  атайды

КОМИССИЯ

Муниципалды басқарудың үшінші үлгісі бойынша қала тұрғындары қалалық  комиссияны құрайтын және уәкілетті  мен атқарушы билікті қатарынан  орындайтын депутаттарды таңдайды. Осындай  үлгіде депутаттар жарғыларды біріге қабылдайды. Сонымен қатар олардың  әрқайсысы әкімшілік басқару  органдарын басқарады.

Комиссиялық үлгі шындығында кейде комиссия (комиссионер) мүшелерінен  тағайындалуы мүмкін, бірақ ол қосымша  өкілеттілік пен құқыққа және басқарушы қызметінде кең билікке  ие емес. 

КЕҢЕС ЖӘНЕ БАСҚАРУШЫ 

 Бұл муниципалды басқару  үлгісі қала тұрғындары қалалық  кеңеске депутаттарды таңдайды  және өзінің барлық дәстүрлі  функцияларын орындап, жарғыларды  қабылдап, жергілікті салықтар көлемін  белгілеп, жылдық қалалық бюджетті  бекітеді. Сонымен қатар атқарушы  билік кеңестің жалданған қалалық  басқарушысына беріледі.

Ол негізінен қалалық  басқару органдарында төрағалық  жұмыстарда тәжірибесі бар маманданған  администратор. Оның кандидатурасы  кеңестің басқарушымен бірнеше жыл  мерзімінде келісім негізінде тағайындалып бекітіледі. Қалалық басқарушыға  белгілі уақыт аралығында атқарушы биліктің барлық құрылымына жетекшілік етуіне құқық беріледі, қалалық әкімшілікті  тағайындап босатуына және кеңеске  қалалық бюджеттің жобасын ұсынады.

Жоғарыда аталған АҚШ-тағы негізгі қалалық басқару үлілеріне  қоса, әртүрлі қаланың тұрғындары қалалық биліктің барлық үлгілеріне тән элементтерді қосатын жаңа бір  үлгіні таңдайды. Ондай аралас үлгілердің қатарына Миннесота штатындағы ірі  өндірістік, қаржы және ғылыми орталық  болып табылатын Мииеаполис қаласының  муниципалды құрылымы жатады. Мииеаполистің  муниципалды басқаруының негізгі  құрылымына «кеңес пен әлсіз мэр» үлгісі тән. «Әлсіз мэрдан» Миннеаполис  мэрінің ерекшелігі кеңес жарғыларына  вето құқығының болуы, бірақ ол қайта  сайлау кезінде депутаттар көпшілігінің шешімі бойынша алынып тасалуы да мүмкін. Миннеаполис мэрінің өкілеттілгіндегі ерекшелігі қалалық бюджет жобасын  тек қана ол кеңеске ұсынады, бірақ  сонымен қатар әртүрлі қалалық  ведомстволардың жетекшілері өз ведомствосына қатысты жылдық қаржылардың  бөлінуі бойынша мэрмен келіспеуі  мүмкін. Ондай жағдайда  олар бюджетті соңғы бекітетін кеңес депутаттарына  мэрдің қатысуынсыз шағымдана алады.