Муниципалды баскару

Муниципалдық кауымдастықтардың  шекарасы мемлекеттік билік тарихи шекараларды ескере отырып бекітеді. Бұнда жалпы қабылданған экономикалық аудандастыру қағидаттары ұстанылады – табиғи, экономикалық, демографиялық.

Муниципалдық менеджмент басқарудың жаңа жүйесі ретінде қазіргі  таңда неғұрлым пайдалы.

Алғашында муниципалдық менеджмент экономикалық дағдарысқа байланысты, заңды актілердің болмауынан бірнеше  қиындықтармен кездесті. Басқарудың осы жүйесінің дұрыстығын көптеген елдердің нарықтық экономикасының дамуымен дәлелденді.

Экономикалық пән ретінде  муниципалдық менеджмент жаңа ұғымдарды  енгізеді. Мемлекеттік және жергілікті басқару бойынша болашақ маман  бұл ұғымдарды жетік білуі  тиіс.

«муниципалды»,  «жергілікті» ұғымдары жіне тіркестер барлық деңгейдегі жергілікті басқару органдарына  қатысты қолданылады, сонымен қатар  муниципалды қауымдастық шегіндегі  кәсіпорын, мекемелер, меншік объектілеріне  де қатысты қолданылады.

Қазіргі уақытта аймақтардың әлеуметтік-экономикалық дамуы тұжырымдамалары әзірше жоқ. Алайда, экономикалық өсудің экстенсивті факторларын басым пайдаланумен байланысты, қолданылып жүрген даму бағыттарын сақтаудың дәстүрлі жолымен аймақтық экономиканың дамуы мүмкін еместігі анық. Осыған байланысты аймақтың әлеуметтік-экономикалық даму тұжырымдамасының дамудың принциптік және траекториясына, мақсаттардың жаңа жүйесінің қойылымына, ең алдымен қарқында факторлардың пайдаланылуына көзделуі керектігі бір мағыналы. Бұл тұжырымдама аймақтық әлеуметтік-экономикалық модернизациялау және концептуалды басымдықтардың барлық жүйесінің түпкілікті өзгерістерімен тығыз байланысқан, ал бұл аймақта терең батыл өзгерістердің жүргізілуі керектігін білдіреді.

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Байтанаева.Б Государственная  поддержка развития предпринимательства  в Казахстане //Аль-Пари// 2000 №6 с  19-22

2. Қазақстан  Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк  басқару. Алматы 2005 жыл

3. Бердалиев  Қ Б. Қазақстан экономикасын  басқару негіздері: оқу құралы /ҚР-ның Ғылым және Білім Министрлігі,  Т.Рыскулов атындағы Қазақ мемлекеттік  Басқару Академиясы – Алматы: Экономика, 2001- 129б.

4. Курманбаев  С.К. Гамарник Г.Н. Муниципальный  менеджмент. Алматы 2000ж

5. Местное самоуправление: проблемы методологии и организации / Под.ред. доктора экономических наук, доктора философских наук, проф. В.Я. Ельмеева, доктора экономических наук, проф. В.Н. Ивановой. – СПб: Изд-во СПбГУ, 97.

6. Курманбаев С.К. Гамарник  Г.Н. Муниципальный менеджмент. Алматы 2000ж

7. Фадеев В.И. Местное самоуправление: Российский вариант. – М.1993.

 

3-тақырып: Муниципалды  басқарудың даму тарихы

1. Жергілікті ін-өзі  басқару мәселесі 

2.Даму тарихы

 

Қазақстан өз тәуелсіздігін  жариялап демократиялыққоғам құруға бел  байлаған күннен бастап жаңа мемлекеттік  құрылымның түрлерін енгізу міндеті  күн тәртібінде тұрды.

Жергілікті өзін-өзі басқару  мәселесі қазақстан үшін мүлдем жат  құбылыс деп айтуға болмайды. Ата  заманынан бері әр ауыл, әрбір аймақ  өздерінің ішкі мәселесін өздері шешкен, оған хан да, сұлтан да араласпады.Белгілі  бір қауымның жұмыстарын былай қойғанда ауыл арасындағы ата ру арасындағы талас тартыстар ауыл ақсақалдарына  артылған. Орталық мемлекеттік билік  болып табылатын хан билігі жергілікті мәселелерді шешуге ешқашан араласпаған.Ханның жұмысы- елдің саяси билігі, көрші  елдермен қарым-қатынасы, мемлекеттік  алым-салық, қысқасы мемлекеттің  ұлттық табысы болып табылады.Қазақ  халқының жергілікті мәселесін көзі қарақты, көкірегі ояу, өмірлік тәжірибесі бар сол жердің азаматтары шешетін.Ұлтымыздың өзін-өзі басқару дәстүрі асар болып табылады.

     Қазіргі таңда  еліміздің мемлекеттік құрылымын  жетілдіру, оның ішінде билік  құзырларының әр деңгейі арасында  нақты бөлінуі мен халық билігінің  маңызды элементі болып табылатын  жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін  енгізу өте өзекті мәселелердің  қатарында. Бұл биліктің бөлінуі  шеңберінде қарастырылатын мәселе  отандық басқару жүйесін анықтайтын  демократиялық нышандардың бірден  бірі. Бірақ бұл бағытты көзсіз  қабылдап бүкіл қоғам проблемаларын  шешеді деп қараудан сақтанған   дұрыс. Сонымен қатар күшті  ортақтандырылған мемлекет белгілі  кезеңде өзінің ішкі тұрақтылығын  қамтамасыз ете алады. Бірақ  оның ұзақ уақытқа созылуы  мүмкін. Ал, ішкі саясатта тұрақтылықты  қамтамасыз ету саяси режимді  ортақсыздандыру, жергілікті өзін-өзі  басқаруды дамыту сияқты басқа  да шараларды жүзеге асыруды  талап етеді. 

Қазіргі уақытта Қазақстанда  әлеуметтік қуаттылықты алып тастауға, азаматтық қоғамды қалыптастыруға, тарриторияларды әлеуметтік-экономикалық тұрғысынан дамыту мәселелерін шешуге, еліміздің тұрақты дамуын қамтамасыз етуге толығымен мемлекеттік  құрылыс процессінде жергілікті өзін-өзі басқарудың ролі мен орнына бірыңғай пікірлер жоқ.

Жергілікті өзін-өзі басқару  институтының орны мен ролін барабар  және қарама-қайшы бағалау негізінде  жергілікті өзін-өзі басқарудың мәнін  қоғамның әртүрлі қырлары арқылы түрліше түсіндіру мүмкіндіктері  кездеседі. Жергілікті өзін-өзі басқару-бұл  үкіметтің орталық органдарының шешімімен жасалатын, қызметі жағынан  жергілікті қоғамның мүддесін қанағаттандыруға бағытталған мемлекеттік үкімет органының жүйесіне кірмейтін, мемлекеттік жабдықтаудың ерекше элементі болып табылады

 

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Байтанаева.Б Государственная  поддержка развития предпринимательства  в Казахстане //Аль-Пари// 2000 №6 с  19-22

2. Қазақстан  Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк  басқару. Алматы 2005 жыл

3. Бердалиев  Қ Б. Қазақстан экономикасын  басқару негіздері: оқу құралы /ҚР-ның Ғылым және Білім Министрлігі,  Т.Рыскулов атындағы Қазақ мемлекеттік  Басқару Академиясы – Алматы: Экономика, 2001- 129б.

4. Курманбаев  С.К. Гамарник Г.Н. Муниципальный  менеджмент. Алматы 2000ж

 

 

4-тақырып.Жергілікті атқарушы және  өкілетті билік органдарының  арақатынасы

1. Маслихат қызметі

2. Маслихат құзіреті

 

Астана қаласының атқарушы органы ретінде қалалық мәслихат табылады, 1998 жылы құрылған. Мәслихат сәйкес келуші территориялық бірілікте  жалпы тікелей, тең құқықта төрт жылға сайланады.

Мәслихат депутаты ретінде  Қазақстан Республикасының жиырма жасқа жеткен азаматы сайлана  алады. Қазақстан Республикасының  азаматы бір ғана мәслихаттың  депутаты бола алады.

Қалалық мәслихат аппараты мәслихаттың ұйымдық, құқықтық, ақпараттық-аналитикалық және материалдық-техникалық қызметін қамтамасыз ету үшін,депуттатарға Конституцияға, Қазақстан Республикасының заңына сәйкес, қалалық мәслихаттың шешімімен  басқа да нормативті-құқықтық актілерін  жүзеге асыру үшін құрылады. Қалалық  мәслихат аппараты заңды тұлға болып  табылады, мемлекеттік және орыс тілінде  бейнеленген мөрі мен белгісі  бар,соған сәйкес банкте шоты бар.

Мәслихат келесі заңды  құзіреттіліктерге ие болады:

- қаланың  әкімшілік-территориялық  ауыл әкімдіктеріне сай бөлінуін  екіту;

- салықтар, алымдар, баждар, төлемдерді алау тәртібін бекіту;

- қала бюджетін бекітеді  және оның орындалуы жөніндегі  есепті тыңдайды;

- табиғи ресурстарды пайдалану  тәртібін бекітеді, табиғатты, мәдени-тарихи  ескерткіштерді қорғау;

- қаланы жүргізуге қатысты  заңды және құқықтық актілерді  бұзудағы санкцияларды бекітеді,сонымен  қатар Астана территориясындағы  құқықтық актілерді пайдаланудағы  бақылауды жүзеге асыру.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Сурет 6 - Қалалық мәслихат аппаратының құрылымы

 

Астана қаласының мәслихатының қалалық аппаратының төрайымы сессия кезінде сайланады ,депутаттар санынан  тұрады және мәслихат лауазымынан сессия кезінде босатылады.Мәслихат хатшысы  Мәслихат құзіреттілігі мерзімінде сайланады.

 Астана қаласының мәслихатының  құрамында 13 депутат бар.Мәслихат  жұмысын қамтамасыз ету үшін  комиссиялар құрылған.Мәслихат өз  қызметінің келесі бағыттарын  анықтайды:

- шаруашылық-экономикалық  саясат,бюджет,қаржы сұрақтар комиссиясы;

- депутат құзіреттілігі,этикасы,заңдылығы,құқық  тәртібі,қоғамдық органдармен байланысы  сұрақтар комиссиясы.

Астана қаласының мәслихатының  негізігі міндеттері келесілер болып  табылады:

-мәслихат және оның  органының жұмысының тиімділігіне  жағдайлар жасау;

-мәслихатқа түскен хаттар,үндеулер,азаматардың  өтініштерін қарастыру.

 Жергілікті бюджеттің  орындалуын бақылау үшін мәслихат  уақытша белгілі бір мерзімге  ревизиялық комиссияны сайлайды.Ревизиялық  комиссияның мүшелері мәслихат  арқылы сайланады.Ревизиялық комиссияның  төрайымы мәслихат арқылы депутаттар  арқылы сайланады.Ол қызметін  еркін түрде жүзеге асырады.Ревизиялық  комиссияның жұмысына мәслихат  депутаты болып саналмайтын келісім-шарт  негізінде тартыла алады.

  Ревизиялар жылына  бір рет немесе сирек түрде  жүргізе алады,сонымен қатар мәслихат  шешімі бойынша, ревизиялық комиссиялар  немесе мәслихат хатшысының талап  етуімен сайланған депутаттардың  үштен бірі болғанда ,басқа жағдайларда  Қазақстан Республикасының заңында  көрсетілгендей анықталады.Ревизиялық  комиссияның ревизиясы нәтижесінде  акт құрылады,мәслихат пен әкімшілікке  баянадалады.

         Мәслихат сессиясын өткізу тәртібі.

1. Сессия пленарлы мәжіліс түрінде өткізіледі
2. Мәслихаттың бірінші сессиясын және мәслихаттың сессиясы төрайымын сайлағанға дейін сәйкес сайлау комиссиясының төрайымы өткізеді
3. Мәслихат сессиясы заңды,егер мәслихат депуттарының жалпы санының үштен екі бөлінігі қатысса.
4. Мәслихат шешімімен сессия жұмысы мәслихатпен бектіліген он бес календарлық уақыттан аспайтын мерзімге үзіліс жаряланады
5. Сессия ұзақтығы мәслихат арқылы анықталады
6. Мәслихат сессиясы ашық түрде болады.Сессияның жасырын түрде өткізілуі мәслихат шешімімен жүзеге асырылады,мәслихат сессиясының төрайымы ұсынуымен немесе мәслихат сессиясында қатынасқан,егер барлық қатынасқан депутаттардың жалпы санының көп бөлігі дауыс беретін болса
7. Мәслихат сессиясының төрайымының шақыруымен жергілікті атқарушы органдардың жетекшілері,жетекшілер және басқа да ұйымдардың лауазымды тұлғалары,сәйкес әкімшілік-территориялық бірліктегі территорияда орналасқан,мәслихатты жүргізуге қатысты ақпаратты беру сұрақтарына қатысты мәслихат сессиясына келуі міндетті.

Мәслихатпен бекітілген негізгі  талаптар мен шектеулер:

өз қызметінде мәслихат пен  әкімшіліктер міндетті:

• жалпы мемлекеттік сыртқы және ішкі , қаржылық және инвестициялық саясатқа сәйкес келмейтін шешімдер қабылдауға жол бермеу;
• Ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз етуде Қазақстан Республикасының мүддесін сақтау;
• Қоғамдық қызмет ету сфераларында бекітілген жалпы мемлекеттік стандарттарға сүйену;
• Мәслихат, әкімшілікке бірыңғай еңбек нарығы, капитал, қаржы, ҚР шегінде еркін тауар айырбасы мен қызмет көрсетуде қалыптастыруға кедергі жасайтын шешімдер қабылдауға тыйым салынады.

Әкім аппаратының қызметін талдай отырып ұйымдық-бақылау бөлімінің  жұмысшыларының лауазымды міндеттерінен  мысал келтіруге болады.

Ұйымдық-бақылау бөлімінің  негізгі міндеттері болып табылады:

Лауазым жөнінде ақпарат:

Бас маман-Астана қаласы әкімінің бұйрығымен аталған лауазымға тағайындалады  және босатылады.

Бас маман өз жұмысын Қазақстан  Республикасының заңына сай, нормативті-құқықтық актілерге, облыс пен қаланың  бұйрығы мен шешіміне, қала әкімі  аппараты регламнтіне, аталған лауазымның функционалдық міндеттеріне қатысты,берілген инструкциямен жүзеге асырады.

Бас маман бөлім басшысына  тікелей бағынады.

Бас маман,өз құзіреттілігі  шегінде,жоғары тұрған органдардың  құжаттарын орындауын қамтамасыз ету,шешімдер,бұйрықтар,тәуелсіз  атқарушы органдардың қала әкімінің тапсырмасымен,өз уақытында бөлім  басшысына қорытындысы және жұмыстың барысы жөнінде баяндайды.

Өз күштерін,стильдерін жетілдірудегі  білім мен тәжірибесін,бөлім жұмысының  әдістері мен түрлерін,қала әкімі  аппаратының орындау тәртібіне  бақылауды жан-жақты және терең  түрде жүзеге асырады.

Муниципалдық қызметкерлердің  негізгі міндеттерін қарастырайық:

Қала әкімі аппаратының  атқару биліктерін жан-жақты талдауды жүзеге асыру,қала әкімінің бұйрығымен және шешімдерімен жоғары тұрған органдардың  құжаттарын сапалы және уақытында орындау.

Аталған лауазымдағы жұмысшыдан келесі біліктіліктер талап етіледі:

• Жоғары кәсіби білім.Орта кәсіби білім рұқсат етіледі егер мемлекеттік қызметте бір жыл еңбек стажы болса немесе аталған салада еңбек стажы бір жылдан аз болмауы тиіс.
• Мамандық-Мемлекеттік басқару немесе құқықтану,әлеуметтік сферадағы экономика және менеджмент,муниципалдық басқару және басқа да аталған қызметтің сәйкес келуші мамандықтары.
• Қазақстан Республикасының Конституциясы,Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі(Жалпы бөлімі), Қазақстан-2030 даму стратегиясы, «Жемқорлыққа қарсы күрес»,»Мемлекеттік қызмет»туралы ҚР заңдары,аталған лауазымдағы нормативті-құқықтық актілер.
• Жетекшілік ететін обьектілердің жұмысына тиімді түрде жүзеге асыру және болжау,талдауды білу[10].