Муниципалды баскару

3. Қазақстандағы жергілікті өзін өзі басқарудың алдындағы жағдай өте қызық да күрделі.

Конституцияға сай нақты жергілікті өзін өзі  басқару жүйесі қоғамдық өмірімізге несе, жергілікті деңгейде қос үкіметтің  орнауы ғажап емес. Оның біреуі қазір  өмірде бар жергілікті басқару да, екіншісі жергілікті өзін өзі басқару  болмақ. Бүгінгі жергілікті халық  өкілдері болып табылатын мәслихат мемлекеттік басқарудың өкілдік  түрі болып саналады да, оның шешімін  жүзеге асыратын, оған тәуелді, бағынышты  органды президенттің өкілі болып  табылатын әкім басқаруда.      

Жергілікті  өзін-өзі басқарудағы принциптер демократиялық мемлекетте ең қажетті  құрал болып табылады. Осындай  сұрақтарды актуальды түрде қарастырайық. Жергілікті басқару мен өзін-өзі  басқаруда заң мен экономикалық анықтамаларсыз түсіндіру оңайға соқпайды.

Жергілікті өзін-өзі  басқару - өз бетімен экономикалық, әлеуметтік, саяси сұрақтарды шеше алады.

Жергілікті басқару  – мемлекеттік басқару функцияларын бір қалыпта жаңғырта алды. Бұған Елбасымыздың жарлығындағы мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту жөніндегі бірінші кезекті іс-шаралар жоспарын қарастыра аламыз. Жергілікті мемлекеттік басқару туралы заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді және осы Заң мен Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады. Осы заң Алматы мен Астананың аумағында қолданылады. Мемлекетіміз тәуелсіздік алғаннан бастап өздігінен дамуға мүмкіндік алды. Селолық, қалалық басқармаларға заң бір болды. Басқармаларды Президент тағайындайды. Жергілікті басқаруға министрлер, әкімдер, депутаттар енеді.

Министрлер  әр салаға бөлінеді: білім саласы, медицина саласы, ауыл шарашылық министрі т.б.

Депутат – сайлауға және мәслихат сесиясының төрағасы, мәслихат хатшысы, тексеру  комиссиясының төрағасы комиссиясының  төрағасы немесе мүшесі болып сайлануға, мәслихаттың өзге де органдарына  сайлануға болады. Мәслихат әрбір  депутаттарына оның құқықтарының, ар-намысымен  абройының қорғалуына кепілдік береді. Мәслихат депутаты, қызметі мемлекеттік  құпиялармен байланысты ұйымдарды  қоспағанда, депутаттық қызмет мәселелері бойынша тиісті мәслихат аумағына орналасқан мемлекеттік органдарға, қоғамдық бірлестіктер мен мемлекеттік ұйымдарға кедергісі  кіруге құқылы. Мемлекеттік органдардың, қоғамдық бірлестіктердің және мемлекеттік  ұйымдардың басшыларымен басқа да лауазымды  адамдары мәслихат депутаттарын кідіріссіз қабылдауға және оларға жүктелген өкілеттіктерді жүзеге асыруға қажетті жәрдем беруге міндетті.

Әкім - Қазақстан Республикасының Президентi мен Үкiметiнiң жергiлiктi атқарушы органды (ол құрылған жағдайда) басқаратын және тиісті аумақта мемлекеттiк  саясаттың жүргiзiлуiн, Қазақстан  Республикасы орталық мемлекеттік  органдардың барлық аумақтық бөлімшелерінің үйлесiмдi қызмет iстеуiн, тиiстi бюджеттен  қаржыландырылатын атқарушы органдарға басшылықты қамтамасыз ететiн, Қазақстан  Республикасының заңдарына сәйкес мемлекеттiк басқару өкiлеттiгi берiлген, тиiстi аумақтың әлеуметтiк-экономикалық дамуының жай-күйiне жауапты өкiлi;  
      - әкiм аппараты - жергiлiктi атқарушы органның (ол құрылған жағдайда) және әкiмнiң қызметiн қамтамасыз ететiн мемлекеттiк мекеме;

- мәслихат  аппараты - тиiстi мәслихаттың, оның  органдары мен депутаттарының  қызметiн қамтамасыз ететiн мемлекеттiк  мекеме;

- жергiлiктi бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы  орган - жергiлiктi мемлекеттiк басқарудың  жекелеген мiндеттерiн жүзеге  асыруға әкімдік уәкiлеттiк берген  және тиiстi жергiлiктi бюджеттерден  қаржыландырылатын мемлекеттiк мекеме;

- мәслихат  сессиясының төрағасы - мәслихат  депутаттарының арасынан сайланатын, мәслихат сессиясында ұйымдастырушылық-билiк  ету қызметiн жүзеге асыратын, мәслихаттың лауазымды адамы;

- жергiлiктi мемлекеттiк басқару - осы заңда  және басқа да заң актiлерiнде  белгiленген құзырет шегiнде жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар  тиiстi аумақта мемлекеттiк саясатты  жүргiзу, оны дамыту мақсатында  жүзеге асыратын, сондай-ақ тиiстi аумақтағы iстiң жай-күйiне жауапты  болып табылатын қызмет;

- жергiлiктi атқарушы орган (әкiмият) - облыстың (республикалық маңызы бар қаланың,  астананың), ауданның (облыстық маңызы  бар қаланың) әкiмi басқаратын, өз құзыретi шегiнде тиiстi аумақта  жергiлiктi мемлекеттiк басқаруды  жүзеге асыратын алқалы атқарушы  орган;  
      - жергiлiктi өкiлдi орган (мәслихат) - облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) немесе ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) халқы сайлайтын, халықтың еркiн бiлдiретiн және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес оны iске асыру үшiн қажеттi шараларды белгiлейтiн және олардың жүзеге асырылуын бақылайтын сайланбалы орган; 

1. мәслихат сессиясы - мәслихат қызметiнiң негiзгi нысаны;  
         - әкiмшілiк-аумақтық бөлiнiстi басқару схемасы - тиiстi аумақта орналасқан, тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiстiң бюджетiнен қаржыландырылатын атқарушы органдар жүйесi;  
         - орталық мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесі - тиiстi әкiмшiлiк-аумақтық бөлiнiс шегiнде орталық атқарушы орган мiндеттерiн жүзеге асыратын орталық атқарушы органның құрылымдық бөлiмшесi.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Бердалиев  Қ Б. Қазақстан экономикасын  басқару негіздері: оқу құралы /ҚР-ның Ғылым және Білім Министрлігі,  Т.Рыскулов атындағы Қазақ мемлекеттік  Басқару Академиясы – Алматы: Экономика, 2001- 129б.

2. Курманбаев  С.К. Гамарник Г.Н. Муниципальный  менеджмент. Алматы 2000ж

7-тақырып.Жергілікті  басқарудың экономикалық механизмі

        1.Жергілікті  қоғамның экономикасы.

2. Жергілікті қоғамның атқаратын жұмыстары;
3. ҚР заңдарына сәйкес жолдарды қарастыру.

Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес әлеуметтiк мемлекет құру жергілікті қоғамдық дамудың негiзгi мақсаттарының бiрi болып табылады. Елдiң әлеуметтiк дамуы тұтасымен мемлекеттiң заңдарда белгiленген әлеуметтiк функцияларын iске асыру сапасына байланысты.  
      Қазiргi кезде бiз бiрқатар аса маңызды әлеуметтiк бағдарламаларды жетiмсiз қаржыландырылуымен бетпе-бет келiп отырмыз.  
      Тұрмысы төмен азаматтарға - жұмыссыздарға, көп балалы отбасылар мен балалары бар жалғызiлiктi аналарға, зейнеткерлерге, мүгедектерге - мемлекеттiк қолдау көрсету қағидаттарының жетiлдiрiлмеуi әлеуметтiк саясаттың тиiмдiлiгiн төмендетедi. Денсаулық сақтау мен бiлiм беру қызметтерiнiң iс жүзiндегi ақылы деңгейi едәуiр өстi, мұның өзi осындай қызметтерге халықтың нақты қол жетiмдiлiгiн шектедi.  
      Халықтық тұрмыс деңгейiнiң iс жүзiнде төмендеуi әлеуметтiк-демографиялық дамуға және соның салдарынан Қазақстанның

 ұлттық қауiпсiздiгiне  нақты қатер төндiредi және  тiкелей экономикалық зиян шектiредi. Осыған байланысты әлеуметтiк  салада реформалар жүргiзу шешiмiн  кейiнге қалдыруға болмайтын мiндет  болып отыр.  
      Әлеуметтiк саладағы реформалардың басты мақсаттары мыналар болып табылады:  
      - тууды ынталандыру және өлiм-жiтiм деңгейiн төмендету мен салауатты өмiр салтын насихаттау есебiнен күтiлетiн өмiр жасын ұзарту жөнiндегi шараларды ќамтамасыз ету, медициналық қамтамасыз етудi жақсарту және тұрмыста әрi өндiрiсте жарақаттануды азайту, сондай-аќ көшi-қону процестерiнiң реттелуiне қол жеткiзу жолымен демографиялық жағдайды жақсарту;  
      - әйелдердiң қоғамдағы жағдайын жақсарту және нақты тендерлiк теңдiкке қол жеткiзу;  
      - халықтың тұрмысы төмен топтары үшін экономикалық өсудi ынталандыру жолымен экономикалық мүмкiндiктердi кеңейту - еңбекке қабiлеттi халықтың неғұрлым жоғары әлеуметтiк тұтыну деңгейiн қамтамасыз ететiн табыс табуына мүмкiндiк беретiн экономикалық жағдай туғызу;  
      - экономиканың нақты секторында жұмыспен қамтуды ынталандыру;  
      - халықтың экономикалық және әлеуметтiк жағынан әлсiз топтарын тиiмдi мемлекеттiк әлеуметтiк қолдаумен қамтамасыз ету;  
      - әлеуметтiк қамтамасыз етуге бағытталған қаражатты бөлудiң неғұрлым тиiмдi жүйесiн құру;  
      - халықтың тұрмыс деңгейiн, жұмыспен қамтуды арттыру және кедейлiк деңгейiн төмендету;  
     

- медициналық  қамтамасыз етудiң, жалпы және  кәсiптiк бiлiм берудiң жалпыға  бiрдей қол жетiмдiлiгiн қамтамасыз  ету;  
      - ұсынылатын әлеуметтiк игiлiктер мен қызметтердiң жоғары сапасы мен оларды халықтың кеңiнен таңдау мүмкiндiктерiн қамтамасыз ету;  
      - Қазақстан Республикасының азаматтарын әлеуметтiк қамтамасыз ету жүйесiн қаржыландырудың жаңа көздерiн айқындау және қазiргiлерiн неғұрлым тиiмдi пайдалану.  
      Әлеуметтiк саладағы реформалар әлеуметтiк саясаттың бағыттарын мемлекеттiң қолда бар нақты мүмкiндiктерi мен ресурстарына орай дамытуға жәрдемдесудi мұрат тұтады. Бұл ретте белсендi әлеуметтiк саясат экономикалық өрлеудiң шектеушiсi емес, жеделдетушiсi ретiнде көрiнуге қабiлеттi.

Жергілікті қоғамның экономикалық негіздері тұрақтылық, үрдісті даму, экономикалық қауіпсіздікті  дамыту негізінде халықтың әл-ауқатын  жақсарту бағыты одан әрі жалғастырылуда.

Нарықтық экономика  жағдайында елімізде кез келген өндірістің әлеуметтік-экономикалық тиімділігін  жоғарлатуға мүмкіндік беретін  персоналды басқарудың қазіргі кездегі  экономикалық негіздерін тәжірбиеде пайдалану  мәселелері мәнге ие болып отыр.

Мұның негізгі  себептерінің бірі еліміздегі жүргізіліп отырған реформаларды нарықтық экономиканың күрделі мәселенің жоғарғы кәсіптік деңгейде, дәстүрлі емес жолмен шешуге қабілеті бар. Қоғамымыздың экономикалық негіздерін қалыптастыра отырып, әлемдік  экономикаға интеграциялану шаралары жоспарлы түрде жүргізд. Экономикамыздың  негізгі даму бағыты ретінде елеміздің 2015 жылға дейінгі кезеңіне арналған Стратегия индустриалдық-инновациялық даму шеңберіне, 2004-2006 жылдарға арналған аймақтық бағдарлама табысты жүзеге асырылып жатыр.

Қазақстан Республикасының  сәулет, қала құрылысы және құрылыс  қызметi туралы заңдарының сақталуға  мемлекеттiк бақылауды, құрылыс жобаларының  бекiтiлген қала құрылысы құжаттамасына  сәйкес iске асырылуын, қала құрылысы тәртiбiнiң, құрылысы салудың аумақтық ережелерiнiң сақталуын қадағалауды  жүзеге асырады, салынып жатқан объектiлерге  мониторингтi және ведомстволық бағыныстағы  аумақта салынып жатқан объектiлердiң  және кешендердiң жүргiзiлу барысы мен  сапасына мемлекеттiк бақылауды  жүзеге асырады. Коммуналдық меншiктегi су құбырларын, тазарту құрылыстарын, жылу және электр желiлерiн және республикалық  маңызы бар қаланың, астананың басқа  да көлiк және инженерлiк инфрақұрылымдар  объектiлерiн салу мен пайдалануды  ұйымдастырады. Қазақстан Республикасының  жер заңдарына сәйкес жер қатынастарын реттеудi жүзеге асырады.

Жергілікті қоғамның экономикасы жыл санап қарыштап дамып келе жатқан еліміздің болашақта  Елбасымыз алға қойған әлемнің бәсекелестікке қабілетті елу елдің қатарына енетіндігінде дау жоқ. Елімізде болып жатқан осындай оң өзгерістерді барша Қазақстандықтар анық сезінуде.

Ең алдымен  сапалы жұмыс істеуге қажетті  қазіргі заманғы шетелдік құрал-жабдықтармен жарақатталып, мамандарымыздың біліктілгін  арттыруға мүмкіндік туды. Елбасы биылғы халыққа арналған дәстүрлі Жолдауында «Тәуелсіздік алған алғашқы күннен бастап біз сіздермен бірге дәйектілікпен  құрап жатқан Жаңа Қазақстан өзінің дербес даму жолын таңдап, жылдан жылға  әлемдік қоғамдастықта барған сайын  зор құрмет пен беделге қол  жеткізе отырып, алға қарай нық  сеніммен ілгерілеп келеді» деген  еді. Жыл өткен сайын адамдардың тұтыну мәдениеті де көтеріліп келе жатқандығы байқалады.

Сондықтан қоғамымыздың экономикалық негіздеріне бірден-бір  назар аударып жұмыс жасағанымыз  жөн. Мемлекетіміз бұл мәселеге үлкен  көңіл бөліп отыр. Тапсырыс бойынша  жұмыс жасалуда, жыл өткен сайын  мемлекеттік қоғамымыздың экономикалық тапсырыстарын орындап мән беру жөн.  Әлеуметтiк қамтамасыз ету  жүйесiнде әлеуметтiк сақтандыру: медициналық, зейнетақылық, жұмыстылықты (жұмыссыздықтан), мүгедектiгiн, асыраушысынан  айырылуына байланысты саќтандыру айрықша орын алады. Бұл ретте сақтандыру қаражатын қалыптастыруға мемлекет, жұмыс берушi және халықтың өзi қатысатын болады. Iске осы тұрғыдан келу әлеуметтiк саясаттың басым компонентi (бөлшегi) ретiнде "адам факторының" өркендi дамуын қамтамасыз ету мақсатында инвестициялыќ мүмкiндiктердi нығайтуға бағытталған.

. 

8-тақырып.Орталық және аймақтық  экономикалық басқару органдары:жауапкершілікті  бөлу және өзара қатынас механизмі

1. Орталық және жергілікті биліктің құзіреттілікті шектеу
2. Жеке табыстарды қалыптастыру типтері

Жергілікті  өзін өзі басқару органдары табыстарына  қатысты саясат, субсидиялар мен  тепе теңдіктер децентрализация  дәрежесіне сәйкес,екі аспектіні  есептеу арқылы талдануы тиіс:

• жергілікті билікті басқаруда қандай функциялар  орындалуы тиіс
• жергілікті басқару органдары үшін қандай табыс көздері нақты.

Осы екі аспектіге  қатысты шешімдер және қосымша қаржыландыру жүйелері Парламент арқылы қабылданады.Ол жергілікті басқару органдарын қаржыландырудың  негізгі жағдайларын анықтайды.

Саяси биліктердің  децентрализациялауында,қаржыланырудың негізгі үлесін жеке жергілікті табыстар құрайды: салықтар мен алымдар.

Жергілікті  органардың жүзеге асырылуы субсидияны пайдалану арқылы салықтан ұалатын  табыстарсыз мүмкін емес.Субсидияның  бөлінуі жағдайында жергілікті биліктің шығындары статьялары толығымен  жабылады.Мұндай әдісті небары шамалы ғана елдер пайдаланады.Жергілікті қаржыландыруда жергілікті салықтар,әр түрлі төлемдер мен алымдар қолданылады.Пайдасына  шешілетін себептердің бірі жергілікті салықтар мен жарналар есебінен табыс  табу,бұл барлық жергілікті басқару  органдарының шығындар статьясын нақты  есептеу мүмкін емес.Әрқашанда бір  немесе бірнеше жергілікті басқару  органдарына ерекше қажеттілік пайда  болуы мүмкін,статистика бойынша  ақпараттың жеткіліксіздігінен мүмкін емес.