Мемлекет және құық тарихы

2.әскери қылмыскерлерді тұтқындап  оларды сотқа беру;

3.мемлекеттік аппарттарды  әскери  қылмыскерлерден тазартуды жүргізу;

4.Германияның әскери-өндірістік  күштерін жою;

5.демократиялық институттарының жұмыстарын  қайта орнату-жергілікті өзін-

   өзі басқару, еркін жиналыстарды  жүргізі, еркін сөз, баспа сөз  т.б.

      1946 ж., желтоқсан айында  екі бастыстық зонамен сепараттық  басқару орнатылды, ол үш зонадан тұрды. Оның  нәтижесінде Германия екіге бөлініп екі мемлекет пайда болды: ГДР-шығыс жағы және ГФР-батыс жағы.

      1945-1946 жылдарда Баврия аумағында орналасқан Нюренберг қаласында Ұлыбритания, АҚШ және СССР – заңгерлерінің қатысуымен фашистік Германия  әскери қылмыскерлерінің  әскери сот трибуналы өтті. СССР-ден  басты айыптаушы сол кездегі Украина одақтас республикасының прокуроры Р.Я.Руденко айып тақты. Онда тек қолға түскен басты қылмыскерлер: Герман Геренг.адмирал Дениц, Э.Кольтенбруннер, А.Роззенберг, Рудольф Гесс, т.б. Нюренберг сот процесі әлемге әйгілі ,фашист басқыншыдарын тізе бүккізген Совет Армиясының беделі өте зор деуге болады.

 

Әдебиеттер:

Н/ә:4, 105-112;  5, 94-105.       Қ/ә: 8,145-149.

Бақылау сұрақтары:

1.Германдық одақ қай жылы құрылды және оның құрамына қанша

    мемлекеттер кірді?

2. Фашистік партияның билік басына  келуге қандай себептер болды?

3. Гитлер қандай заңнамаларды  шығарды?

4. Фашистер қандай саяси террорлық  әрекеттерін жасады?

5. Фашистік Германияның тізе бүгуіне қандай себептер әсер етті?

6.Фашистік әскери қылымскерлер  қайда сотталды?

7.Жеңілген Германияны қаупсіздендіру  үшін Одақтас мемлекеттер қандай 

   іс-шараларды жүргізді?

 

№ 13 ДӘРIС

Тақырып: Ресейдің мемлекет және құқығының дамуы

Сабақтың мақсаты: Ресейдің мемлекет және құқығы туралфы оқып танысу.

Жоспар:

1. Ресейдегі абсолюттік монархияның құрылуы.

2. Ұлы Петрдің мемлекеттік әрекеті.

3. 1905жылғы оқиға. Қазан төңкерісі.

4. 1991 ж. СССР-дің құлауы.

 

                       1. Ресейдегі абсолюттік монархияның құрылуы.

        Ежелгі Орыс  мемлекеті  Киев-Русь аумағында  пайда болды. Ең алғашқы билікті  жүргізуші князь Олег болды,  кейін оның жұбайы княгиня  Ольга билікті қолға алды. Одан  соң олардың ұрпақтары князь  Владимир, кейін оның баласы Святослав болды.

     Ресейдің мемлекеттік  құрлымы Владимир княздың тұсында қалыптасты. Ол  Русьтің тоғыз ірі қалаларына, князьдық билікті жүргізуге өзінің балаларын жіберді, атап айтқанда: 1)Новгородқа-Вышеславты кейінне Ярославты; 2)Полоцкіге (кривичи)-Изяславты; 3)Туровқа (дреговичиге)- Святополкті; древлян жеріне-Святославты;  4)Владимир-Волынскге (волыняне)-Всеволдты; 5)Смоленскге (кривичи)- Станиславты; 6) Ростовқа (финдық-тілдегі тайпаның жеріне)- Ярославты, кейін Бористы; 7) Муромға (финдық тілдегі муромдар)-Глебты; 8) Туматараканиге (Таманский түбегіндегі орыстың жер иелік аумағына)-Мстиславты.

     Ресейде абсолюттік (шексіз) монархия , орталықтандырылған  мемлекет Мәскеуден басталды, ол ХҮ ғас. екінші жартсында, яғни 1453ж. Константинополь құлаған соң және Алтын Орданың отаршылдығы 1480 ж, джойылған соң басталды. Ресейдің патшасы Иван-ІІІ кезінде Ресей мемлекетәі үлкейе бастады. 1510 жылы оның құрамына Псков, Рязань княздығы кірді. Ресейдің билік басына Иван Грозный (1530-1584) келген соң қатаң билік жүргізді. Иван-ІҮ (Грозный) деп аталуы ол өте қаталдық әпекетін айтады. Иван Васильевич, 16 жасында 1547ж. Москваның Успенск Соборында  ресми түрде некеге тұрды. Иван-ІҮ тұсында сайланған үкіметі «Сайланған Рада» боды 1549-1560 ж. Көптеген реформалар жүргізілді. Сайланған Рада құрамына мыналар кірді: А.Ф.Адашев, священик Сильвестр, митрополит Макарий, А.М.Курбский және т.б. бұлар Иван-ІҮ аса сыйымдылығн білдірді.

     1549 жылы бірінші Земский собор  салынды, онда сословиелік жиналыстар өткізілді. Оның құрамына Боярлар думасы, дінилер, феодалдар, кейіннен қала басшылары енді. 1550ж. жаңа «Судебник» қабылданды. Бұл заңда жергілікті  аумақта билік жүргізуші «Наместниктің» және «Волостнойлардың» бұрынға шек қойылған қызметтерін ретіне келтірді және бірінші рет Парақорлықты жазалау  шарасы енгізілді. Сонымен қатар мемлекеттік биліктің орталық аппаратарына да өзгерістер енігізлді. Бұрығны екі ғимарат сарайдан тұрған мемлекет органы кейіннен Приказдар үйін құрды. Сыртық істер жөнінде «Посолдық приказдар»; мемлекет қаупсіздігін қамыту туралы «Разбойный приказ»; әскери мәселесі  туралы «Разрядный және Стрелецкий приказы»; Арыз-шағымдарды қарау туралы «Челобитный приказы»- (оны Адашев басқарды). 1556 жылдары жергілікті реформа болды онда ғы наместиниктер мен волостнойдың жұмыстары қайта өзгертілді олардың орнына  «Губной староста» болды, оларды жергілікті уезд дворяндары сайлады.

     1560 жылы сайланған  «Рада» таратылды. Сильвестр-  айдауға жіберілді; Адашев Москвадан  кетірілп кейін тұтқындалды. Осындай  саяси дағдарыста  Иван-ІҮ «Опрична» қызметін ұйымдастырды. Оның билік тәсілі «Опричнаны» (одан басқа) енгізген соң  террорлық әрекеттерді жүргізді. Опричнаның қызметшілері  үстеріне қара киім киген, ат жалының үстіне иттің басын, ал ат құйрығының соңына сыпырғышты байлайтын болды. Опричнаны енгізудің себебі орталықтандрылған мемлекеттік (абсолюттік монархия) билігін нығайту болды.(Горинов М.М.,М.2000,70С.). Иван Грозныйдың үшінші 9-жасар баласы Дмитирий 1591 ж. Угличте бедлгісіз жағдайда қаза табаы. Оған Б.Годунов кінәлі деп  сөз таратылады.

      Ресейдегі абсолюттік (шексіз) монархиялық билігін мына кезеңдерде

      төменде  аталған патшалар жүргізді:

-Иван-ІҮ-Иван Грозны- Ұлы князь, кейіннен патша болды-1533-1584

                (1547ж патша болды);

-Борис Годунов-1598-1605;

-1605-1606 Лжедмитри-1;

-1606-1610 Василий Шуйский;

-1610-1612 Жетібоярлық (7-ті боярлар)  патшалық билікті жүргізді;

-1613-1645 Михаил Романов;

-1645-1676 Алексей Михайлович;

-1676-1682 Феодор Алексеевич;

-1682-1725 Ұлы Петр-1(Отан  әкесі);

-1725-1727 Екатерина-І;

-1727-1730 Петр-ІІ;

-1730-1740 Анна Ивановна;

-1741-1761 Елизавета Петровна;

-1761-1762 Петр-ІІІ;

-1762-1796 Екатерина-ІІ;

-1796-1801 Павел-І;

-1801-1825 Александр-І;

-1825-1855 Николай-І;

-1855-1881 Александа-ІІ;

-1881-1894 Александра-ІІІ;

-1894-1917-Николай-ІІ (Ресей Империясының ең соңғы патшасы).

(авт.М.М.Горинов и др. «История России с древнейших времен до начало

                                   ХХІ века»).,М- «Дрофа»-2005,652С.

 

                               2. Ұлы Петрдің мемлекеттік әрекеті.

         Ресей патшасы Алексей Михайловичтен бұрынғы әйелінен Мароия Ильинична Милославскаядан 13 бала туған болатын, олардың ішінде Феодор, Иван және Софья да болды. Ал екінші әйелімен 1671 ж,22-ақпанда Наталья Кириловна Нарышкинамен некеге тұрды. Одан ер бала Петр туды. 1676 жылы патша Алексей Михайлович өлген соң оның орнына баласы Феодор Алексеевич патша болды. Бірақ денсаулығы нашар болғандықтан 1682 жылы Федор кенеттен қайтыс болады.  Содан соң патша жанындағы бай-шаонжарлар, боярлар кеңесінде  бірінші әйеліне туған және жасы үлкен Иванды  патшалыққа ұсынбай, екінші әйеліне туған 10-жасар Петрді ұсынады. Кейіннен-(1682-1725 Ұлы Петр-1 (Отан әкесі) деген құрметті атаққа ие болады. Петр-1 билікке клгеннен бастап үш маңызды оқиға есте қалды, атап айтқанда:

1.Архангельскге барып, онда - теңіз флот мәселсін шешу болды;

2.1625-1696 ж Азов әскери  жорығы  болды; 

3.Ресейді қайта құру жөнінде Ресейлік елшілік құрамында жәй қарапайым

 қызметкер ретінде шетелдік сапарға аттанып Голландия және Англия 

 мемлекетінде болды. Осы шетелдік сапарда Пертр ең алғаш рет батысеуропалықтың дамуын, оның әскери құдыретін, күшін және мәдениетін деніне қуат келгендей таң қалуыне шек болмай ынтыға көңіл бөлді. Пертр еуропадан тек көрген, естіген көңілін алп  келумен қатар Ресейді қайта құру мәселесіне  ерекше назар аударды.

     Ағылшын адмиралы,  патша секілді ақыл-ойы, кең және жедел дұрыс  әскер ишешім қабылдаун аса байқады.  Ғалымдардың айтуы бойынша «Петр-еуропаға терезені ашты» деген, тегін сөз болмады.

     Сонымен қатар Петрдің  осы сапарынан кеін Ресей аймағына шетелдік ғалымдардың  саяси-құқытық ойлары тарай бастады, атап айтқанда: Бекон, Спиноза, Локк, Гассенди, Гобсс, Лейбниц осы аталған ғалымдардың ойлары 1-Петр реформасымен қоса тарала бастады. Әсіресе Томас Гоббстың мына сөзі: «Мемлекет дегеніміз-ол, корабль, үй сияқты құрлыс салу объектісіне ұқсайды» деген.

     Сонымен қатар 1-Петр заң мәселесіне де көңіл бөлді, ол шетел сапарында заңгер-ғалымдардың еңбегін де алып келді. Содан бері Ресейде заңгерлік және мемлекеттану  ғалымдардың: Гуго Гроция, С.Пуфендорф, Д.Локк т.б. тарады. С.Пуффендорфтың «Адам мен азамттың лауазымы» (О должности человека и гражданина) деген еңбегі 1-Петр тұсында орыс тіліне аударылып, өте жоғары бағаланды.

     Армия реформасына байланысты 1716 ж «Әскери Жарғы»  деген құжаты шықты.Бұл құжатта әскер тәртіп және әскери қылмыстық, әкімшілік зағы  көрсетлді. Бұл Жарғы негізніен Швеция, Франция, Австрия, Дания әскери заңнамсынан алынып Ресейдің жағдайына сәйкес қайта қаралып өзгерістер мен толықтырулар енгізілді.

     1700 жылдың 1-қаңтары,  Ресейде «Жаңа жыл» мейрамы  1-Петр тұсында жария етілді. 1-Петр  Ресей аумағында ескілікті   жоюжа ынтығы кірісті:

-Сақалды кесіп тастау; кафтанды  киу; парикті кию міндетті болды.

-Жаң жылдық күнтізбесін санау және оны  тойлап өтуді орнаты;

- халықтың көбісі оқудан бас тартқаны үшін 1-Петр 1714 жылы «Оқулық

  міндет» деген жарлығыв шықты,  ол міндетті түрде білім алуды талап етті, егер

  үйлнгісі келген дворяндық жігіт ең алдымен  мекетпті ойдағыдай бітірді деген

  құжаты   болуы керек.

-1714 жылы «Жеке-дара мұрагерлік»  деген жарлығы шықты, онда батыс  еуропа талабы бойынша жаңалық  енгізілді, яғни жерге деген  барлық мүлік дворяндардың балакларынынң  тек біреуіне ғана бероілетін  болды, ал қалғандары өз  күндерін өзі көру үшін басқа  пайдалы істермен айналыцсуы керек деген.

-әскери борышты өтеу үшін  әскерге бармас үшін әр-түрлі  сылтау тапты, оны шешу үшін 1-Петр 1724 жылы «Табель рангсі  туралы» (Табель о рангах) Жарлығы  шығып «ранг» ол шен әр дворянның шендік деңгейі болды сол үшін  ақы төленді. Ол 14-дәрежеден тұрды. Мысалы «статский советник» т.б.

-экономика мәселесі бойынша,  егерде  өзінің кәсібін  құрғысы  келген дворянға  өте үлкен   жеңілдіктер және крепостнойылық  жерлерді сатып алуға құқық  берілді;

-ширек ғасыр ішінде Ресейде  200 мануфактуралар жұмыс істеді; Оның ішінде Туланың қару жасаушы  шебері Демдовтарды айтуға болады.

1-Петрдің өмір сүрген 52 жасының ішінде, 37 жылы  Ресейддің үнемі соғыс болуымен өтті. 1721 жылдың 30-қазанда Ништадтағы беибіт келісімн бекіткені үшін, ол Полтава түбіндегі 1709 жылы Швед әскери тас-талқанын шығарып жеңіске жеткені үшін, Ресей Сенаты шешімімен, 1-Петрге «Отанның Әкесі» деген құрметті атағы беріліп «Ұлы Петр» деп аталды.

 

                               3. 1905 жылғы оқиға. Қазан төңкерісі.

     Бұл төңкерістің болуына мынадай себептер болды:

-Священик Георги Гапоның басшылығымен  Петербургтегі жұмысшылардың қозғалысы  болды.

-Бұл қозғалыстың болуына, қисындық жағынан алғанда Мәскеудің  охранка бөлімінің бастығы, полковник С.В.Зубатовтың арандатушылық әрекеті бойынша жүзеге асырылды.

     Зубатовтың көздеген мақсаты, революция кең шеңбрге трамас үшін ең түбінде жасырынған басшылыран, көсемдерін  тауып оларды жою болды. Соныдқтан охранканың  бақылауымен «Жұмысшылардың және механикалық өндірістере өзара  көмек көрсету қоғамы» деген атпен ұйым құрылды.

     Зубатов ұйымдастырған  ұйым мүшелерінің алданда атақты  ғалымдар сөз сөйледі, олар:В.Э.Ден,  Н.Х.Озеров,  П.Г.Виноградов, А.А.Мануйлов  болды. Кульминациялыкқ кезі, ол 19 сәуірдің  1902 жылы Кремль аумағында «Боже, царя храни» деп өлеңдетіп өтті. Зубюатов қоғамының базасында Гапон Санкт-Петербургте «Орыстың зауыт-фабрикалық жұмысшларының жиналасын» ұйымдастырып , оған 10 мың адам жиналды. Осы қозғалыста Зубатов-  жұмысшыларды самодержавиямен татуластыруды кеөздесе, ал Гапон-ол, осы қозғалыс ағымына қарайтын болды, яни не болса-о-болсын деген  ойда болды.

     1905 жылдың 9-шы ақпанда бірінші орыс революциясы  басталды. Кеіннен ол, «Қанды жексенбі» деп аталды. Бұл революцияға қатысқанда саны 200 мыңға таман халық шеруімен «Қысқв  сарайға» жүрді. Шеруді  бастаушы Гапон болды. Халықтар қолына патшаның портреттерін, бейбіт  мазмұны бпар шерулік  салтанаты болды. Ал петицияда халықтың  мынадай  талаптары жазылды:  экономикалық жағдайды жақсартумен қатар жанакма салықты жою, сатып алу  төлемін жою, сонымен қатар келіспейтін саяси талаптар болды, оаған жататындар: «Құрылтай жиналысын шақыру» онда тең құқықта құпия түрде сайлауды өткізіп, тең түрде дауыс беру, министрлердің «халық алдында» жауапкершілігі, негізгі саяси бостандықты енгізу болды. Бұндай  жағдаға және халықпен тілдесуге жоғарға билік органдары, қала басшысы И.А.Фууллон дайын болмады. Бұдан бұрын 7-қаңтарда петицияны Гапон Әділет министрі  Н.В.Муравевқа тасрыған болатын.Муравев бұған мынадай жаувап берді; «Сіздер самодержавияға шек қоймақ болдыңдар». Қантөгісті  алдын ала ескертуге, сол кездегі беделді тұлғалар: Н.Ф.Аненский, М.Горький, В.И.Семеновский, А.В.Пешехонв т.б. болмады. Самодержавия біржолата бүлікті жою мақсатын көздеді, сол үшін  қарусыз халықты, қалың әскер оқтың астына алды. Сол кездегі есеп бойынша, шамамен 130-200 адам қаза болды, 500-700 адам жараланды. Міне осы аталған оқиға «Қанды жексенбі» деп аталуы осында боды. «Қанды жексенбі» оқиғасы Ресей аумағын дүр сілкіндірді. 1905 ж.,9-ақпан Революциясы туралы В.И. Ленин «Басты  дайындық» (Генеральная Репетиция) деп баға берді. «Бұл, болашақта алда  күтіп тұрға 1917 жылығы қазан төңкесісне соңғы дайындық болды» деген.