Табиғатты бейнелеуді үйретуде арнайы жаттығулар жүйесін пайдалану

Түстер туралы сауаттылыктарын ажырата білеге 12 түстік шеңбер комектеседі

5-пн, 6-шы сынып оқушылары  тақырыптык сурет салу көзінде  түстік шешімді белгілі бір көңіл күшмен үндестіре білелері керек. Окүшының оз ойын беруде оның түстік шепнмді дұрыс қолдана білугеш жақсы. Олар негізгі түстерді, Олардың араласуынан қандай түс алынатындығын білуеді Табиғатты бейнелеу көзінде олар сол білімдерін пайдаланып, түс арқылы суреттеп көңш кущи, кендстіки бере білещ меңгерулері керек.

Суреттеп түстер үйлесіМІ кездейсок емес, олар белгілі бір көңш күйді берулері қажет. Мысалы, сурет коқ жасыл немесе сары(оларды араластырудан шыгатын түстер де) түстермен орындалса, ол жазғы табиғаттыц сергек күйш анық көрсетеді Сабақ былайша құрылуы ның:

Алдымен, мұғалім оқушыларды И.И.Шишкиннің «Қара бидай» картинасымен таныстырады. Қысқаша талдау барысында картинаның қандай негізгі   түстермен   жазылғандығы,    суретшінің   тәуліктің   қандай   мезгілін көрсеткені, картинадағы көңіл күй анықталады. Бұдан соң, оқушылар бірден сурет салуға кіріседі «Жасыл түсті қалай аламыз? » деп сұраған соң, мұғалім оқушыларға кағаз бетіне көк бояумен бір жағыс жасауды ұсынады.

Түстер жайлы оқушылардың түсініктерін дамыту табиғаттағы кеңістікті бере білуге, қоршаған ортаны терең тануға үйретумен үйлесуі тиіс. Ол үшін мынадай жаттығу жұмысы ұсынылады:

Әдетте, кез келген суретте аспан, жіңішке ғана жер, алыста орман, алдыңғы жоспарда жалғыз ағаш болады. Сонымен қоса, әрбір суреттің өзіне тән түстік шешімі бар. Алдымен, мұғалім қағазға салып көрсетеді, келесі мезетте оқушылар аспанды ақшылт сары түспен бояйды. Қою көк түспен әртүрлі калыңдықтағы жоғарыдан төмен бағытталған жағыстармен тұман ораған орманды салады. Кішкене алаңқайда жайылып өскен жасыл шөп түсін беру үшін, көкпен бейнеленген орман астын солдан оңға қарай сары түсті жағып өтеді.

Мұғалім жұмыс барысын үнемі кадағалап отырады. Нәтижесінде, суреттің үш түстен ғана жалпылай орындалып, өз шынайылығын жоғалтпағанын көруге болады.

Жоғарыда ұсынылған жаттығуды түстерді өзгерту арқылы бірнеше рет орындау, баланың пейзаждағы көңіл күй өзгерісіне түстің әсері үлкен екеніне көз жеткізеді.

Түстік үйлесімді, ауа перспективасындағы түстер өзгерісінің мәінін оқушылар табиғатты тікелей бақылау арқылы тезірек ұғады. Тақырыптық сурет салу кезінде оқушылар көп жағдайда ауа перспективасын ұмыт қалдырады да, оның орнына, табиғатпен бетпе бет кездесуден алған әсерлерін беруге ұмтылады. Оқушыларды жалпы талдай білуге ғана емес, сонымен қатар, сезінуге, өз ойларын түсінікті етіп бере білеге үйрету керек. 5-ші, 6-шы сынып оқушыларына пейзажды нақты көңіл күйді бере отырып салуды ұсынған жөн. Мысалы: «Салқын таң», «Тыныштық», «Жел» т.б. Осындай тақырыптағы жұмыстарда міндетті түрде колорит заңдылығы түсіндірілуі тиіс. Колористік міндеттерді біртіндеп шешу керек.

Пейзаж бейнелеуде жарық пен ауаны беру алдыңғы қатардағы өте жақсы ажыратылатын, ал алыстаған сайын тұтаса беретін жарық көлеңке арқылы іске асады. Сондай ақ түс қоршаған ортадағы жарықтың түсуіне де байланысты өзгеріске ұшырайды. Мысалы, жаздыгүнгі ағаш жапырақтары мен діңі жарықта сарғылт жасыл түсте болса, жартылай көлеңкеде кәдімгі жасыл түсті болып қала береді. Көлеңкедегі жапырақ аспанның көк түсінің әсерінен көк жасылға өзгереді, ал дің жарықта сарғылт қызыл, жартылай көлеңкеде қоңыр, көлеңкеде көгілдір реңде болады. Күн жарығына малынған жапырақтар жасыл түсті ғана емес, олар жасыл түстің барлық реңдеріне бай. Оқушыларды табиғат бояуларының бар байлығын көре білеге үйрету керек. Олар жылы және суық түстерді ажырата білулері тиіс.

 

Әсемдк табиғат пен өнерде ғана емес, ол емирдің өзінде де, енбекте де бар. Ал айда, өнер әсемдікт] әуелі пән1 етп.

Бейнелеу өнерінің сауаттылық непдерімен, тарихымен баланы таныстыру, эдетте, мектеп қабырғасынан басталады.

Оқытудың жинақтылығы, яғни теориялық және Практикалық негіздерінің байланыстырылып оқытылуының мэн1 өте зор. Мұндай оқыту барысында сщүшылар бейнедеудің қарапайым заңдылықтары (тінш, сызықтық және ауа перспективалары, түстану, адам мен табиғат сулулығы, сезімдер байлығы т.б.) туралы терең білім алады.

Бейнелеу өнерін оқыту кеп жағдайларга байланысты. Алайда, табысты нәтижеенш негізгі көзі мұғалімнің әр оқушыға индивидуалды қатынасына, жаңа 61ЛІМДІ меңгерту формасына, оқытудың техникалық құралдарына тікелей катысты. Мұғалім мен окүшы арасында өзара түсінүшінқ сыйластьщ орын алмаған жағдайда жақсы нәтижеге қол жетісземш деудің өзі ның емес нәрсе. Мұғалімнің оқушыға беретін ақылы мен кеңөсіпің, ескерту жасауы мен мадақтауының, окүшының жеке жұмысына араласуының дәл уақытында жасалып, орынды, окүшығы сешм уялтатындай болуы абзал.

Сабақ барысында баларды кадагалаусыз, кемөкілз калдыруга болмайды. Окүшы, ең алдымен, мұғалімнің тәжірбиесі мен бБіліме сенш, одан көз келген жағдайда көмек ала алатындай болуы керек. Оқушылардың кеппшпп суретп көзещмен орындаудың маңызын жөте түсіне бермейді Жұмыстыц орындалу ретін сақтау, жақсы нәтижееге әкелетін ең басты шарт болуымен қатар, бала бойында тәртінтпик пен жинақылықты тәрбиелещц. Көбінесе оқушылар суреттерін салуды көз келген белтнен бастап, біртіндегі қалғандарын орындай береді Мұнда жағдайда міндетп түрде мұғалімнің нұсқауы керек. Жұмысты жалпы құрылыстан, заттардың қатынастарын анықтаудын, кещстпстеп орналасуларынан бастау керекпп айтылуы тиіс. Бала суретп жалпыдан жекеге, жекеден жалпыга кагидасымен салу керекпгш жөте түсінуі қажет. Жұмыс барысында балаларды өз керген, білугендерінің шшен ең маңыздысын елеп алуға үйреткен дұрыс.Мұғалім оқушылардың өзшадш пиар және ойларына өте зешщи бола отырып, мағынасыз еліктеуге кешулеріне жол бермей, талғампаздық пен ой еңбепн талап етуі тиіс.

Оқушылардың бейнелеу өнерінен алған білімдерін жақсы меңгерін есте сақтаулары үшін, оларды жүйелі түрде тексерін, білімдерін бектп отыру қажет. Бұл білімдерін тексеру процесін анағұрлым нәтижеелі етін, мұғалім мен оқушыға киын болмау үшін, ю жүзінде тарату кагаздары жасалып, пайдаланылады. Олардың негізінде материалдың біртіндегі курделенүш, оқушылардың әрбіреуімен индивидуалды карым қатынасты және олардың қызығүшылыктары мен қабілеттерін ескеру жатыр. Тарату кагаздарымен жұмысты, мұғалімнің кездеген мақсатына байланысты, сабақ соңында не басында жүргізуге болады. Білім тексерудің бұл әдісі оқушылардың қызығүшылыктарын арттырады. Олардың кепшшгше өздерін өздері багалай алатындыктары үнайды. Тарату кагаздарының артьщшылығы оқушыға жалац сұрақ коюда ғана емес. Егер окүшы жауап беруге киналса не жауап бере

 

алмаса, оның сурағы жауапсыз қалмайды. Себебі әрбір карточқанық дұрыс жауабы бар және сол жауаппен салыстыру барысында окүшы толық, әрі нақты жауап ала алады.

2.5. 5-ШІ  сыныпта пейзаж сабағын етпазу  жоспары

1-цп сабақ

3-пп сабақ

Сабақ тақырыбы: мектеп жанындағы кошет бейнелеу. Мақсаты:   перспектива   заңдылықтары   туралы      білімдерін   беісту, кещепк туралы түсінжтерін дамыту.

Кернөкілктер: үйдің моделі, кесте, аталған элементтері бар репродукциялар, оқушылар орындаған үй тапсырмасы (әр түрлі көзқарас нүктөсіпен салынған үй, жол керіністері).

Кернөкілктер шнш, оқушылар сабақкд дайындалады. 1. Барысы: Үйымдастыру көзещ: Мутіннм сабақ тақырыбы мен мақсатын хабарлайды.  вткен сабақта үй кергіікш бейнелегендерін еске түсіреді. Үй тапсырмасын сурайды. Үй тапсырмасы - мектеп жанындағы кешеш бақылап, есте сақтау. Перспектива заңдылыктарын кдйталау, ізденіс жұмыстарын салу.

Бугш осы бақылау негізінде, еткен сабақта үй кергіікш салудан алған тәжірбиелері негізінде кеше кергіікш салады.

3. Кесте бойынша эцпме.

Мұғалім әр түрлі көзқарас нүктөсіпен салынған үй кергіікш шед:. Оқушылар көкжиек сызығын, бақылаүшының орнын анықтайды. Бақылаүшы орын ауыстыруына байланысты үй, кеше кергіікшщ көкжиекке катысты қалай өзгеретіндігш түсінулері тиіс.

Содан соң мұғалім оқушылардіщ мектеп жанынан кергендерін айткызады. Эцпмеге барлық сынып катысады. Оқушылар белсендштн арттыру үшін мынадай сұрақтар крісга болады: Кеше бойында қандай гимараттар орналасқан? Кдндай ағаштар өсіп тур? Үйлер қалай орналаскдн? Алыстағы үй, ағаш, жолдың жақындағыларынан қандай айырмашылығы бар? Оқушылар кергендерін, естеріне сақтағандарын толық айтуы тиіс.

З.Тапсырманы тақтада графикалық жолмен түсіндіру.

Эцпмеден соң му_галіМ тақтада кеше кергіікш бейнелеудің бгрнеше эдюш көрсетеді Суреттщ шындыкты бейнелеуі керекппн ескертін, үйлердің неше кабатты екещигш, түстерін, терөзе-есжтерінің санын, бір-бірінен қашықтыктарын еске түсіртеді. Графикалык жұмыстыц орындалу реті мынадай: ал дымен көкжиек сызығын көрсету; мектеп гимаратының орнын, жолды белгілеу; перспектива заңдылықтарына сэйкес басқа да ағаш, гимараттардың орындарын анықта; барлық элементтер белгіленген соң усақ бөлшектері салынады. Му_галім түсіндірін болған соң тақтадағы сурет енирінеді

 

4.03ДІК жұмысы.

Оқушылар тапсырманы орындауга кіріседі Көкжиек сызығын белгілеп, пейзаж элементтерінің орнын көрсетеді Со дан соң оларды перспективалық дұрыс орналастыруга кешеді.Мұғалім жұмыс барысын үздіксіз кадагалап отырады, қателіктерін көрсетін, қосымша ақыл-кеңес береді Оқушылар жұмыстарын аяктағаннан кейін салыстыру мақсатында жақсы және елеулі қателіктері бар суреттерді таңдап алады.

5Дорытынды: Мутіннм оқушылардың  жақсы да, нашар да салынған  суреттерін көрсетуі керек. Оқушылармен  бірге негізгі қателіктерін анықтап, себептерін түсіндіреді.Содан соң  үйге тапсырма берінеді өздерінің  суреттеріндегі қателіктерді дұрыстау  үшін кеше бойын тағы да  бақылау. Жұмысты түстіен жалғастыру  үшін ағаш, үй, коше т.б. элементтердің  түстеріне, олардың кашықтаған сайын  болатын өзгерістеріне, ауа-райы  жағдайына, тэулік мөзплше көңіл  белулерін тапсыру керек.

2

Сабақтыц тақырыбы: Кыс керкг Сабақтыц турк Аралас

Сабақтыц мақсаты: Кыскы табиғат әсемдтн коре білеге баулу. Кыс айларындағы табиғат өзгерістерін, құбылыстарын бейнелеуге үйрету. Оқушылардың байкағыштык қабілетін дамыту, бейнеш ойлауга дагдыландыру. Сабақа қажетп кернею құралдар: Қыс көршісі туралы суреттер, суретиилердің еңбеп.Оқүшыларга: сурет салу альбомы, карындаш, турль түсті карындаштар, бояулар, цылқаламда

Уацыт жоспары: 1. Үйымдастыру көзещ (2) 2. Жаңа тақырыпты түсіндіру (10)

3. Сыныптағы жұмыс (30)
4. Е^орытындылау (3 мин.)

Сабақтыц барысы: Амандасу. Сынып тізімш белгілеу. Оқушыларды қызықтыру мақсатында кыс кергііктері бейнеленген шығармалар мен фотосуреттерді койып, эцпмеш бастаймын. Шығармалардағы кыс кергііктеріне және ондағы бояу реңктеріне, қандай бояумен орындалғандығына көңіл белу қажет. Оқушылар кыс кергіікш, кыстағы кар, күн, ағаштарды бейнелегенде көгілдір кагазды фон ретінде алса, ақ кар мен қарайған ағаштар айқын да әсем

КврінеТІГІН уҒЫНуЫ ТИІС.

Оқушылардың кыс жайындағы әсерлі ойларын толықтыру, байыту мақсатында ақын-жазүшылардың елең-жырлары окылады. Мысалы, кыс кызьщтарына арналған Қосжан Мусіреповтыц "Қыс" дегі аталатын елең окылады.

Кыс.

Бір топ бала сырғанап,

 

Барады, эне жарысып. Қалды артында кыр, алап, Ьдерінен кар үшып.

Кырау кашып жагага, Аяз беттен ебедд. Бірі мшш шанага, Бірі шацғы тебеді. Осы   елең   окылып   болғаннан   кейін,   оқушылардың   бейнелі   ойлау қабілеттерін қалыптастыру мақсатында сура»; қойып, жауап алады. Ақын кай жыл мөзплш айтып тур?

влең шумақтарында бір топ баланық қандай ойындар ойнап жүргеш айтылады?

Балалар қандай жерде шана, шацғы теүш жүр? Жауаптары  толыктырып,  әр  бір  окүшыдан  кыс  туралы  кыскаша, усерлі  эцпмелеп  берүш  сураймын.  Немесе  кыстағы табиғат әсемддпн бейнелеу үшін кыс айларының катайған аязын, суық жерлерін елестету үшін Абай атамыздың елещ көмектесер. Ақ КИ1МДІ, денелі, ақ. сақалды,

Сокыр-мылкау танымас тірі жанды. Устьбасы ақ кырау, түсі суық, Басқан жері сыкырлап келш қалды.

Демалысы - ускірж, аяз бен кар, Кәрі кудац кыс келш, эек салды. Үшпадай беркш киген еңшырайтып, Аязбенен кызарып, ажарланды.

Бұлттай карсы жауып ею щуқ Басын сінкюе кар жауып, мазаңды алды. Бурадай бурк-сарк. етін далданғанда, Алты қалат ақ орда үй шайқалды.

Сонымен, оқушылар кыс жайындағы эцпмеден кеш сурет салуға кіріседі Салынатын сурет тақырыбын олардың өздері таңдап алуға мүмкіндіктері бар.

Кыс кергіікш жоғарыда айтылғандай көгілдір және сур кагаз бетінде орындаған дұрыс. Суық, түстерді кебірек қолданған жен. Табиғат кергіікш бейнелеуде алые, жақын, астында, устінде, жанында ұғымдарын Қалыптастыратын перспектива заңдылықтарын міндетп түрде оқушылардың білеі қажет. Бірінпи зат бізден неғұрлым алые турса, ол соғұрлым юшкентай болып көрінеді

«Перспектива» латынның «тасадан керу» деген сөзшаен шыққан. ^азақша ұғымы  «керініс»  дегенге  келеді   «Перспектива»  ұғымын  дұрыс  білімесеқ

 

алыстан жақындағы заттар бірдей салынған болып шығады. Алые орналасқан заттың түсі де анық керінбещн.

Кррытындылау: Оқушылар салған суреттерді қарап шығып, өз шкірімді айтамын. Дұрыс-бурыс жақтарын көрсетін, түсіндіремш.

Үйге   тапсырма:   Кыс   тақырыбына   арнап   сурет   салу,   өздері   салған шығармага ат кою. Осымен сабақ аякталады. Крінтасу.

2-пп сабақ

Сабақтыц тақырыбы: Пейзаж жазу. Сулы бояу техникасы.. Сабақтыц турк Аралас. Сабақтын,    мақсаты:    Оқушыларды    табиғатты    кдбылдауга    үйрету,    оған сүшспеншЫкпен қарауды қалыптастыру, суретп таза салуға дагдыландыру, бейнелі ойлау қабілетін дамыту.