Табиғатты бейнелеуді үйретуде арнайы жаттығулар жүйесін пайдалану

Оқушылардың табиғатты бақылаудан алған білімдерін жалпылай келе, мұғалім оларды табиғатты, оның жекелеген элементтерін бейнелеу өнерінде қалай шынайы, мәнерлі беруге болатындығы туралы ойландыру керек. Пейзаж кескіндемесінің эстетикалық мэн1Н ашып, суретшілердің негізгі ойын түсінуге үйретіп, бейнелеу тәсілдері туралы мәлімет беру қажет.

Оқушылар кайталанбас табиғат элемінің сулулығына есік ашатын, қазақ даласының табиғатын бейнелеу арқылы, отанга деген сүшспеншшкп оятатын отандіщ   суретшілер   шығармашылығымен   таныс   болуы   тиіс.   (У.Эжиев,Э.Кастеев, Ш.Кенбаев т.б.). Сондай-ақ, орыс пейзаж кескіндемесінің алыптары - Левитан, Саврасов, Шишкин, Куиндіки, Рылов, Поленов, Чүйков сияқты суретшілер шығармашылыктарымен де жақсы таныс болуы міндетп. Репродукциялармен жұмыс букш оку барысында жүрін отыруы шарт.

Кескіндемедегі пейзаж жұмыстарын талдауды оқушылармен тығыз байланыста, олардың өз эеерлерімен белюуге деген ұмтылыстарын пайдалана, қабылдау мен талдау барысына басінылық өте отырып жүргізу қажет. Алдымен, сезімдік қабылдау, сосын жалпы бага, соңында талдау: пейзаждың композициялық құрылысын талдап, оның негізгі ойды берудегі релш анықтау, кеңістік терещпгш көрсетудегі перспектива зандылыктарынын, қалай қолданылғанын талкылау, т.б. Осылайша, оқушылардың сезімдері байып, жан-жақты бЬим алады. Алған білімдерін сурет салуда крлдануга ұмтылыс пайда болады. Мұндай дайындіщ жұмыстарынан кейін мұғалімге сабақты үйымдастыру жещлге түседі

Окүшы киялы неғұрлым үшкыр болса, ол ертеп, елеңдерде сипатталған табиғат кергііктерін соғұрлым анық елестөте алады. Оқыту барысында дүниетанымдіщ әрекет басым болып , жұмыстьщ орындалу көзенд сақталуы тиіс. Әрбір көзенде нақты тапсырмалар берінп, оқушылардың оны орындауы кадагалануы керек. Мұғалім үлкен кагазда гуашь бояуымен жұмыс істеу барысын көрсетеді Мұғалім әуелі әрбір әрекетіне түсжтеме бередк не істеп жатыр, не үшін және қалай? Жұмыс барысында мұғалім оқушыларды да катыстырып, олардан кеңес сураған сияқты сұрақтар қойып отыруы керек. Пейзаждың нақты бір элементтерін к.алай бейнелеу әдістерін көрсеткен соң оқушылар бейнелеу өнері сауаттылығын игеруді нақты ю әрекет устінде меңгеруге кешеді Сабақ. устінде шығармашылық көңіл-күй тудыруга аталған тақырыпка сэйкес репродукциялар, әсем эуен көмектеседі

Табиғат кергіікш бейнелеуге үйрету төмендегідей ретте жүредк

1. Пейзаж композициясының  негізгі тірек элементтерін белгілеу: көкжиек сызығы, өкілпи жоспар  және ею тебе, аспан кагаз бетінщ  үштен бірін алу керек.

2. Аспан мен жердің түстік сипатын, тондық қатынасын анықтау...

3. Пейзаж элементінщ көлемш анықтау. 4.Усақ бөлшектермен жұмыс.

Окүшы пейзаждағы тереңдікті бере біле керек. Яғни заттардың алыстаған сайын юнпрекл және алдыңғы, кейінп жоспарлардың түстік айырмашылықтарын. Зат алшақтаған сайын ауа кеңістінне сщш, түсі, көлемі өзгереді Алдыңғыжоспар мен кейінп жоспар түстері жағынан өте үлкен айырмашылық болады. Көз мелшері арқылы заттарды перспектива заңдылықтры бойынша дұрыс орналастыру керек.

Окүшы көркем ойын дұрыс бере алу үшін бейнелеу құралдары мен эдю тәсілдерін менгеруі қажет. Мұғалім кемепмен жеткшшектер бейнелеу өнерінен білім алады, бояумен жұмыс істеу эдюш меңгерін, бейнелеу тапсырмаларын шешеді Гуашь бояулары оқушыларды батылдіщка үйрөтед'. Бейнелеу     техникасын     жетіслікті     деңгейде     меңгеру     жеткшшектердің шығармашылық белсендЫгш артырудың негізь Окүшының бейнелеу өнерінен 61ЛІМІ мен бЫп байыған сайын өз күштеріне деген сен1МІ артады. Пәнге қызығүшылықтары өсіп, жаңа білуімді төз игереді Осылайша мұғалім оқушылардың бейнелеу өнері сауаттылығын нақты ю әрекет, шығармашылық устінде қол жеткізеді.

Тақырыптық сурет салу сабағына дайындык

Тақырыптык сурет салу сабағының жақсы нәтижесі оқушылардың алдын-ала дайындыктарына тікелей байланысты екенін айтылды. Тақырып бойынша сурет салу оқушылардың кррінаған ортаны бақылаудан алған әсерлері,есте сақтағандары мен киялы негізінде жүзеге асады.

Оқушылардың керу өсіп дамыту үшін, эстетикалық талғамы мен киялын байыту үшін тікелей табиғатты бақылауды үйымдастыру керек. Сабақ барысында терөзеден де бақылауга болады. Бірақ мектеп бақшасына, не орманга үйымдастырылған саяхат окүшы сезімше кебірек әсер етін, бейнелі ойлау кдбілуетінщ дамуына ьщпал өтеді Мұндай саяхат көзінде мутіним оқушылардың ойын қоршаған орта , ондағы түстер, ауа-райы өзгерістерінің адамның кеңш-күйше әсері туралы ойларга жөтелеуі тиіс. Эсіресе табиғаттағы күн кәуелі түсүше байланысты болатын өзгерістерді жт бақылаткан дұрыс. Мысалы: ашық күш түстер айқын контрасты болса, бұлтты күш бір түстік реңге біріпп - жабыркау көңіл-күй тудырады. Тәуліктің ауысуы, жыл мөзплдерінің келуімен болатын еамдштердегі, жер бетіндегі, аспан кещстіншдегі өзгерістер мен ерекше белгілерін оқушылар өз бетімен де бақылап, мұғалімге энпмелеуі керек. Бақылаүшыдан алыс-жақын кашықтығына байланысты заттардың көлемдерінщ, ту стер дің қасиеттерінің өзгерүше; көкжиек сызығы деңгейіне катысты болатын перспективалық өзгрстерге назар аудартып, әртүрлі проблемелық сұрақтар койып эцпмеш жандандырып отырған дұрыс. Мұндай бақылаулар оүшылардың табиғат объектінері туралы естерін жацғыртумен қатар табиғаттағы квщл-күйді терең угуына көмектеседі.

Ал сабақ устінде мұғалім оқушылармен бірге тақырыпты жан-жақты терең талдап, оқушылардың ойлануына, естеріне түсірулеріне көмектеседі

Жеткшшек жас оқушыларының шығармашылық дамуына тақырыптық сурет салу сабағының ыкпалы күшть Алайда мұндай сабақ түрінің оқушыларга күрделі екенін де белгілі. Қиындіщ - балалардың кеңістікті бейнелеудің қарапайым заңдылыктары мен бейнелеу өнері техниқаларымен жұмыс істеу дагдыларын дұрыс игермеуі салдарынан өз ойларын жетісзе алмауынан шығады. 0з жұмыстарына кощлдерінің толмауы балалардың белсендшпн, қызығүшылығын курт төмендөтеді Мұндай нәтиженің алдын алу үшін мұғалім табиғаттыц жекелеген элементтерін салдыртып жатттығулар жасатуы керек. Осы жатттығулар барысында алған білімдерін, дагдыларын оқушылар тақырыптык сурет салу сабағында пайдаланады. Жаттығу жұмыстары да мұғалім бақылауымен болу керек. Ол оқушылардың ойлануына, үйренгендерін берін есте сақтауына, кергендерін еске туірулеріне басінылық жасап, бағыттап отыруга міндети.

2.3. Нұсқадан салу, елестөте отырып және есте  сақтау бойынша сурет салып  үйрету жатттығулары.

Суретп нұсқадан салу - оны зерттей отырып салу. Бұл оқушыларда зат шппш, түсі туралы дұрыс түсінж қалыптастырады. Мутінимнің мақсаты -оқушыларды заттар шшшш, көлемш, түсі мен фақтурасын дұрыс керін, суретте сауатты бейнелей білеге үйрету. Мектепте табиғат аясында жұмыс істеуге жағдай қолайлы бола бермещц, бірақ мұғалімнің ондай сабақты үйымдастырғаны жақсы. Мұндай сабақтыц артыкшылығы кеп екеш белгілі. Бірінппден, сабақтыц эдеттепден басқаша етуі балалардіщ қызығүшылығын арттырады, жаңа сабақты түсінудегі белсендцнгш арттырады. Өкілппден, табиғат кергіікш нұсқадан салу сыныпта алған кещспк перспективасы туралы теориялық білімшщ Практикамен байланысып, окүшының кеңістікті қабылдауының дамуына, тереңдеүше мүмкіндік береді Нұсқамен жұмыс барысында окүшы оз суретін үнемі салыстырумен болады; түсін, шшшш дәл беруге тырысады, яғни ой белсендшп артады.

Окүшының кещспк ұғымын дамытуда есте сақтағаны бойынша сурет салудіщ да маңызы зор. Му_галім есте сақтау қабілетінщ адам үшін маңыздылығын мамандіщпен, өмірмен байланыстырып ашып көрсетуі керек. Бұл сабақтыц етуі алдын-ала бақылауга, оқушылардың есте сақтауына тінелей катысты. Сурет салудіщ мұндай түрінде жақсы нәтижеге қол жетісзу үшін окүшының есте сақтау қабілеті жоғары болуы керек және кергендерін дәл уақытында жацғырта алуы тиіс. Оқушылардың есте сақтау қабілетін дамыту үшін арнайы жатттығулардың маңызы зор. Оларды әртүрлі эдюпен жүргізуге болады.

1-эдю: затты тиянақты бақылаған  соң салу. Ол мектеп ауласынан  таңдап алынған кергіік (жол, ағаш, кақпа т.б.) болуы ның. Сондай-ақ  кещспк перспективасы анық көрінетін  табиғат кергііктері салынған  репродукцияны да қолдануга болады.Ол  барлық сыныпка бір үлкен кернөкілш  ретінде, не оқушыларга жеке-жеке  таратылуы да ның. Тарату кагаздары  бөлігін берінген соң мұғалім оқушыларга нақты тапсырмалар береді М: берінген уақыт 1шшде объектінщ түсін, мелшерін, кещсйктеп орнын есте сақтау. Содан соң оқушылар суретп жауп, коргендерін елестетін кереді Осылай бірнеше ре г жасағаннан кейін берінген суреттер кайта жиналып алынады да, балалар естерінде қалғандарын бейнелеуге кіріседі

2-әдіс: Қайталау. Бұл эдю бойынша бала бұрын салған бір жұмысын өсіпде қалғаны бойынша өкілпп рет салады. Қайтадан салатын жұмысы еткен сабақтарда нұсқадан салған суреттері болса тінп жақсы. Өкілпп рет салған суреп алғашқы жұмысымен салыстырылып, баланық есте сақтау қабілетінщ дәрежөсіп керуге болады. КшдіКІ кебірек уксайтындығын балалардың өздеріне анықтаткан дұрыс.

Затка қарап салу, есте сақтағаны бойынша салу балалардың кещспк туралы түсінжтерін дамытып, шығармашылық киялдарын шыцдайды. Осылардың негізінде балада тәжірбие жинақталып,    елестөте отырып салу

қабілеті дамиды. Елестетте отырып салу сурет салудың күрделі түрі болып саналады. Елестөтете отырып салу- бұл кррінаған ортаны бақылаудан алған әсерлеріне, елестету, еске түсіру кдбілуеттеріне сүйене отырып денет, оның кимылын, құбылысты қағазға бейнелеу. Бұл - кергендерін еске түшрін кенпру емес, киялга ерін берін басқаша мазмұн, әр беру. Мысалы: есімдікті, жануарды басқаша   козгалыста   бейнелеу,   жеке-жеке   бақылаған   ағаш,   жол   үйлердд

біріКТіріП Салу Т.б.

Егер тақырып бойынша сурет салу сабағы қоршаған ортаны бақылау негізінде отсе, иллюстрация жасауда окүшы әуелі көркем шығармадан түсінгенш киялына сүйенш бейнелейді Мұндай жағдайда балага суретін нұсқамен салыстыру мумющцп болмайды. Оқушыларга эсіресе ертепге, елеңге, эцпмеге иллюстрация жасау киынга согады. вйткет баланық киялынан басқа оның композиция, перспектива заңдылыктарын, бейнелеу құралымен жұмыс істеу тәсілш меңгеруі керек. Сабақда балалар жатттығулар жасау көзінде тәжірбие жинақтай отырып дайындалады. Сабақ. басында мұғалім көркем шығармадан узшаді окиды, оқушылармен бірге талкылап мазмұнын ашады. ЭздіК жұмысы көзінде де мұғалім балалардың жұмысын бақылап, шығармашылық әрекеттерін бағыттап отыруга міндетп.

24. Түстану және эстетикалық  тзрбие.

Көркемдік талғамды дамытуда балалардың түстерді ажырату қабілеті, оларды әдемі үйлестіре біле дагдыларын қалыптастыру өте маңызды.Оқушыларга түстану негіздерін оқытып, түстердің психологиялық әсерін, мағынасын, қолдану аясы туралы толық білім беру керек.

Табиғат кергіікш дұрыс бейнелеу кеңістінті дұрыс сезінумен байланысты екен1 белгіль Ал кеңістінті дұрыс бейнелеуде перспектива заңдылыктарына сүйенеміз. Ол біріннпден сызыктық перспектива, яғни кеңістіктщ конструкциялық құрылысы, өкілшщен ауа перспективасы. Бұл түстердің кещстпсик өзгеру қасиеттерін қарастырады. Оқушылар ауа перспективасын түс түрлерін, қасиеттерін білімей дұрыс түсінулері ның емес. Оқушылар табиғаттағы кеңістікті ғана көрсетпей, белтЫ бір кеңш-күйді де бере білелері қажет. Осыдан-ақ түстану негіздерін меңгерудің маңыздылығын көруге болады.

Түс туралы білімдерін жетіндіруде де жатттығулар орындаған тінмдд. Жаттығу жұмыстарының жүйелі болуы, жақсы үйымдастырылуы және табиғатты бақылаумен байланысты болуы бЬим беру сапасын жоғарылатады. Түс - көру сезімІ арқылы қабылдайтын құбылыс болғандықтан сабақта кернөкілктер қолдану міндетп.

Жалпы оку-тәрбие міндеттерін шешу мен бейнелі ойлау дагдыларының к.алыптасуында кернөкілктщ орнын басқа ештеңемен ауыстыра алмаймыз. Бейнелеу өнері сабағында да кернекЫіст қолдануда окүшының жасын, бБілім ескеру керек.Сонда ғана ол балага қызықты әрі түсшуге жещл болады. Корнөкілк окүшы үшін зат не құбылыс туралы жалац дерек көзі емес, оның

сезімше әсер өтетін, шығармашылык шегшм табуына комектесетіндей дәрежеде жасалуы керек. Мұғалімнің кернекЫкпен жұмыс істеу әдісі де өте маңызды.

Бейнелеу өнері бағдарламасы бойынша түстану тақырыбына арнайы сағат белгіленген. Натюрморт салу, декоративті сурет салу сабақтарында түстану ғылымымен жақынырақ танысып, қабілеттерін дамытады. Ал табиғатты бейнелеуде түс туралы түсініктерін қалай дамытуға болады. Ол үшін алдымен түс қасиеттері туралы нақты біліммен қаруландыру керек.

Түс негізін үш қасиеті бойынша ерекшеленетін1 белгіль Олар: ашықтығы, қанықтығы, түстік ең. Балалар үшін түсшуге ең жеңЬн түстің жарық күшіне байланысты ашықтығының өзгеруь Табиғатты бақылау жағдайында жақсырақ түсіндіру үшін, тэулік мөзплдерінде заттар түсшщ, аспан, жер, есімдіктер түсшщ озгерүш айтуга болады. Түстің келесі қасиеттері қанықтығы мен түстік еңі. Бұл да балалардіщ танымына, білімдеріне, кррінаған ортаны бақылауына негізделш түсіндірінеді Физика ғылымының жетістінше сүйенш, Ньістонның тәжірбиесі туралы айтса балалардіщ қызығүшылығы артатыны белгілі. КернекЫктермен жұмыс істеп түс туралы білімдерін табиғатпен байланыстырып дамытуға көп көңш белген дұрыс. Кернөкілктерде көрсетінген түстік шеппм оқушыларга жұмыс барысында нұсқау болады.

Сурет салу барысында оқушылар табиғаттағы құбылыс, көңіл күйге байланысты бояумен жұмыс істеудің әртүрлі тәсілдерін қолданады. Жуу (отмывка), сулы салу(аля-прима), көп кабатты салу (лессирлеу) сияқты сулы бояумен жазу әдістеріне үйрету керек. Оқушыларда түстану дагдыларын қалыптастыруда түсті кагазда орындалатын тапсырманық кемеп көп. Мұндай тапсырмада нұсқанық тұтастығын сақтап, оның түстік қатынасын кагаз түсімен байланыстыра біле керек Түсті кагазда түстік қатынасты ажыратып, сақтауга үйренген оқушыға ақ кагаз бетінде түстік шешімді өңай табады.

Мұндай жатттығулардан алған тәжірбиелерін, білімдерін оқушылар түсті кагазда тақырыптык сурет салу көзінде пайдалана алады. «Шелдегі керуен», «Кыскы түн» т.б. тақырыптарды орындалуы ның.